Ο μυστικός κόσμος της γυναίκας στην αρχαιότητα Αρχαιολογικό Μουσείο Θηβών: Γράφει η δρ Αλεξάνδρα Χαραμή

Το mononews κάλεσε διευθυντές, επιμελητές και προϊσταμένους Μουσείων και Εφορειών Αρχαιοτήτων της χώρας να γνωρίσουν στο κοινό εκθέματα των συλλογών τους, που σχετίζονται με τον κόσμο της γυναίκας στην αρχαιότητα και το Βυζάντιο. Αντικείμενα που αναφέρονται στην γυναίκα ως σύζυγο, μητέρα και κόρη ως ιέρεια, ποιήτρια, εταίρα, ιερόδουλη, δούλη.

Βασικός στόχος να διευρυνθεί η γνώση για τον ρόλο της γυναίκας στην Ελλάδα πριν από αιώνες και ταυτόχρονα να αναδειχθεί ο πλούτος κάθε μουσείου.

Ακολουθεί το κείμενο της δρος Αλεξάνδρας Χαραμή

 

Το σημερινό μουσείο αποτελεί το τρίτο κατά σειρά κτήριο στη συγκεκριμένη θέση, το οποίο εγκαινιάστηκε με ιδιαίτερη λαμπρότητα στις 7 Ιουνίου 2016. Δημιουργήθηκε από την ανάγκη ύπαρξης ενός σύγχρονου κτηρίου, αντάξιου να εκτεθεί η μακραίωνη  βοιωτική ιστορία, η οποία οδήγησε στη ριζική ανακατασκευή  και επέκταση του προϋπάρχοντος δεύτερου μουσειακού κτηρίου, βάσει της μελέτης του αρχιτέκτονα Μιχάλη Σουβατζίδη.

Η επανέκθεση των αρχαιοτήτων έχει διαχρονικό χαρακτήρα και η χρονολογική ακολουθία που αναπτύσσεται σε αυτήν περιλαμβάνει 14 ενότητες, αρχίζοντας από την Παλαιολιθική περίοδο και καταλήγοντας έως την ίδρυση του ελληνικού κράτους. Σε τρεις επιπλέον εξειδικευμένες ενότητες  παρουσιάζεται η ιστορία του Αρχαιολογικού Μουσείου Θηβών και των πρώτων αρχαιολογικών ερευνών στην περιοχή, οι μύθοι της Βοιωτίας  και η πνευματική ακτινοβολία της Βοιωτίας από την αρχαιότητα έως και τη σύγχρονη εποχή.

Από τον εξώστη μπορεί ο επισκέπτης να βγει στο αίθριο και να κατέβει από την κλίμακα στον στεγασμένο αρχαιολογικό χώρο που διατηρήθηκε στα θεμέλια του μουσείου, ο οποίος περιλαμβάνει αλλεπάλληλες φάσεις της προϊστορικής Θήβας.  Την παρουσίαση του αρχαιολογικού υλικού συμπληρώνει η χρήση νέων τεχνολογιών, όπως προβολή βίντεο και ψηφιακές-διαδραστικές εφαρμογές ενώ υπάρχουν και σχεδιαστικές και τρισδιάστατες αναπαραστάσεις μνημείων, αρχαιολογικών χώρων και εκθεμάτων. Η έκθεση ακολουθεί τα ανισοϋψή επίπεδα του κτηρίου, βασικά χαρακτηριστικά του οποίου αποτελούν η προσαρμογή στο επικλινές φυσικό ανάγλυφο του λόφου της Καδμείας, το κεντρικό αίθριο και ο εσωτερικός εξώστης σε σχήμα Γ. Επιπλέον, μορφολογικά το κτήριο παραπέμπει σε στοιχεία της μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής.

Η περιήγηση στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θηβών ολοκληρώνεται στον αύλειο χώρο, στον οποίο εκτίθενται κάτω από τέσσερα στέγαστρα επιτύμβιες στήλες, επιγραφές, βάσεις αγαλμάτων, βάθρα στα οποία είχαν τοποθετηθεί τα αγάλματα των Μουσών στο ομώνυμο ιερό τους στις Θεσπιές, ενώ στο κέντρο της αυλής εκτίθενται επιτύμβιοι λέοντες. Περιλαμβάνει επίσης την επίσκεψη στον μεσαιωνικό πύργο του Sant Omer του 13^ου αιώνα, ο οποίος αποτελεί και το καλύτερα διατηρημένο τμήμα της μεσαιωνικής οχύρωσης της Θήβας.

Κύριος στόχος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Βοιωτίας είναι η μεταβολή του νέου μουσείου σε ένα πολυδύναμο οργανισμό με ευρύ πεδίο δράσης, ώστε να ανταποκρίνεται στον εκπαιδευτικό και ψυχαγωγικό του ρόλο. Σε αυτό συμβάλει, εκτός από την υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων, και η παροχή δανειστικού εκπαιδευτικού υλικού με τη μορφή αισθητικά άρτιων πρωτότυπων μουσειοσκευών, οι οποίες απευθύνονται σε σχολικές ομάδες.

Το νέο Μουσείο Θηβών έχει σχεδιαστεί για να είναι προσβάσιμο και σε άτομα με κινητικά προβλήματα ή προβλήματα όρασης και καλύπτει τις επιθυμίες ενός πολυδιάστατου κοινού με διαφορετικές απαιτήσεις, προσδίδοντας του μια συνολική εμπειρία γνώσης και αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου. Η νέα έκθεση, με τη δυναμική και την πρωτοτυπία που την χαρακτηρίζει αποτελεί έναν χώρο παιδείας αλλά και ψυχικής ανάτασης, έμπνευσης και πνευματικής απελευθέρωσης.

Στις περισσότερες χρονολογικές ενότητες της έκθεσης του Μουσείου Θηβών και στον αύλειο χώρο υπάρχουν εκθέματα στα οποία παρουσιάζεται ο πολύπλευρος και σημαντικός ρόλος της γυναίκας στην αρχαία Βοιωτία.

 

Ιστορίες γυναικών στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θηβών

    

Η δημιουργία ζωής από την γυναίκα

Από την Νεολιθική περίοδο (α΄μισό της 5^ης χιλιετίας ) προέρχεται ένα πήλινο γυναικείο ειδώλιο,  που κρατά φιάλη από το σπήλαιο Σαρακηνού στην όχθη της Κωπαϊδας.  Έχει τονισμένα τα ανατομικά του χαρακτηριστικά ως ένδειξη γονιμότητας και δημιουργίας ζωής και πιθανότατα συνδέεται με την άσκηση τελετουργικών διαδικασιών από τους διαμένοντες στο σπήλαιο. Κατά την συγκεκριμένη περίοδο υπήρξε μητριαρχικό υπόβαθρο και  η γυναίκα κατείχε σημαντικό ρόλο στην κοινότητα που ζούσε.

Το Σπήλαιο Σαρακηνού είναι το μεγαλύτερο της Κωπαΐδας και  βρίσκεται κοντά στον σημερινό οικισμό του Ακραιφνίου. Η συστηματική του έρευνα κατά τη δεκαετία του 1990 υπό την διεύθυνση του Α. Σάμψων κατέδειξε την εντατική και αδιάκοπη χρήση του από τον άνθρωπο από την Ανώτερη Παλαιολιθική και την Νεολιθική περίοδο έως και την εποχή του Χαλκού. Το σπήλαιο αποτελείται από μία ευμεγέθη αίθουσα στην οποία οδηγεί μεγάλη είσοδος, που δεσπόζει επί της κωπαϊδικής λεκάνης και κατά την Νεολιθική περίοδο φιλοξενεί εντατικές δραστηριότητες ακόμη και κατά το ύστατο τμήμα της, κατά το οποίο συχνά εμφανίζεται ερήμωση στην υπόλοιπη Ελλάδα. Οι νεολιθικές ομάδες είχαν διαμορφώσει επιμέρους χώρους, δάπεδα, λάκκους και εστίες για να εξασφαλίσουν διαμονή, τροφοπαρασκευή, αποθήκευση και τον σταυλισμό των ζώων αλλά και για να στεγάσουν τεχνολογικές εργασίες, όπως αγγειοπλαστική, λιθοτεχνία, οστεοτεχνία, υφαντουργία και κατασκευή λίθινων χαντρών. Πλήθος διατροφικών καταλοίπων δηλώνουν το εύρος των διαθέσιμων πόρων.

Κατά την Μυκηναϊκή περίοδο (1400 έως 1.200 π.Χ.) αναπτύχθηκαν ισχυρές οχυρωμένες ακροπόλεις, μεγαλόπρεπα ανάκτορα και μνημειακοί θολωτοί τάφοι ενώ φτάνουν σε μεγάλη άνθηση η ζωγραφική, η ελεφαντουργία, η χρυσοχοΐα και η σφραγιδογλυφία και χρησιμοποιείται η πρώτη γραπτή μορφή της ελληνικής γλώσσας, η Γραμμική γραφή Β΄. Η Βοιωτία γνωρίζει μεγάλη ακμή και γίνεται μία από τις σημαντικότερες περιοχές της μυκηναϊκής Ελλάδας, όπως δείχνουν τα ευρήματα των ανασκαφών και η σπουδαία θέση που κατέχει στην μυθολογία και στις αρχαίες παραδόσεις. Το λαμπρότερο κέντρο της  Βοιωτίας είναι η Θήβα, όπου στην μεγάλη ακρόπολη της Καδμείας χτίζεται εντυπωσιακό ανάκτορο με δωμάτια στολισμένα με τοιχογραφίες, αποθήκες, εργαστήρια και αρχεία. Το δεύτερο ονομαστό κέντρο είναι ο Ορχομενός,  που στον Όμηρο τα πλούτη του παρομοιάζονται με εκείνα των περίφημων Θηβών της Αιγύπτου.

Από τον Ησίοδο, τον Όμηρο και μεταγενέστερα τους τραγικούς ποιητές μαθαίνουμε ιστορίες γυναικών που διακρίνονται για την κοινωνική τους θέση, τον χαρακτήρα τους και τα κατορθώματα τους. Μεταξύ των επώνυμων γυναικών που έζησαν κατά την περίοδο αυτή στην Θήβα ήταν η Αντιγόνη, κόρη του Οιδίποδα και  της Ιοκάστης, η οποία αψήφησε τις εντολές του βασιλιά της Θήβας Κρέοντα και έθαψε τον νεκρό αδελφό της Πολυνείκη, η Ηλέκτρα, βασίλισσα της Σαμοθράκης και μητέρα της Αρμονίας, η οποία παντρεύτηκε τον Κάδμο ιδρυτή της Θήβας και η Σεμέλη, κόρη του Κάδμου και της Αρμονίας, την οποία ερωτεύτηκε ο Δίας και απέκτησε μαζί του τον Διόνυσο.

 

Οι ταφικές λάρνακες της Τανάγρας

Στην κεντρική νησίδα της μυκηναϊκής ενότητας  εκτίθενται οι ταφικές λάρνακες από θαλαμωτούς τάφους της Τανάγρας του 13^ου π.Χ. αιώνα, οι οποίες αποτελούν μοναδικά ταφικά ευρήματα από την  ηπειρωτική Ελλάδα, με σαφείς όμως επιρροές από τη μινωική Κρήτη. Στις ζωγραφικές απεικονίσεις τους περιλαμβάνονται σκηνές πρόθεσης πριν την ταφή και εκφορά του νεκρού στον χώρο ταφής και θρηνωδοί.

Στις απεικονίσεις της πρόθεσης διακρίνεται και ο σημαντικός ρόλος των γυναικών στην φροντίδα των νεκρών της οικογενείας τους. Οι γυναίκες προετοίμαζαν το σώμα του νεκρού πλένοντας και αλείφοντάς το με αρωματικό έλαιο και το κάλυπταν με ένα λευκό σάβανο. Ακολουθούσε ο αποχαιρετισμός του από τις γυναίκες με θρήνο, στον οποίο συνέδραμαν και επαγγελματίες θρηνωδοί. Σε μία ακέραιη λάρνακα με επίπεδο κάλυμμα, που εκτίθεται στο μουσείο υπάρχει μία πολύ ενδιαφέρουσα παράσταση ενταφιασμού του νεκρού μέσα σε λάρνακα. Οι δύο γυναίκες  που τοποθετούν μέσα σε αυτήν τον νεκρό, τον σκεπάζουν με σάβανο ενώ δίπλα τους δύο άλλες γυναίκες τον θρηνούν.

 

Ιέρεια, σύζυγος, μητέρα

Η εντυπωσιακή τοιχογραφία του 13^ου π.Χ. αιώνα της πομπής των γυναικών από το παλαιό Καδμείο,  όπως αυτή συμπληρώνεται με την σχεδιαστική της αποκατάσταση εικονίζει γυναίκες σε φυσικό μέγεθος, ίσως λατρεύτριες  ή ιέρειες, ντυμένες με κομψά ενδύματα, που ακολουθούν μινωικά πρότυπα. Φορούν κοσμήματα, είναι χτενισμένες περίτεχνα και κινούνται σε πομπή κρατώντας άνθη, πολύτιμα σκεύη και κοσμήματα, τα οποία πρόκειται να  προσφέρουν στη θεότητα.

Η τοιχογραφία κοσμούσε τον διάδρομο του ανακτόρου προς τον γυναικωνίτη και μας παρέχει στοιχεία για την εμφάνιση των γυναικών και για τον ρόλο τους στην λατρεία.

Από την Αρχαϊκή έως και την Ελληνιστική περίοδο στη Βοιωτία επικρατούσε πλέον το πατριαρχικό πρότυπο, όπως άλλωστε  ίσχυε και στις περισσότερες ελληνικές πόλεις και περιοχές. Η γυναίκα έχει περιορισμένο ρόλο στην πολιτική και κοινωνική ζωή, σπάνια έχει δικαίωμα διαχείρισης της περιουσίας της ενώ ακόμη και στην περίπτωση χηρείας, κάποιο αρσενικό μέλος της οικογένειας λάμβανε τον ρόλο του διαχειριστή ή κηδεμόνα της.

Αν και μέχρι την ενηλικίωσή της μπορούσε να λάβει μόρφωση (ανάγνωση, γραφή, ποίηση, μουσική, χορό και υφαντική τέχνη), ουσιαστικά προετοιμαζόταν για να δημιουργήσει οικογένεια και να περιοριστεί στον στενό κύκλο του οίκου. Σπάνια μπορούσε να επιλέξει τον σύζυγό της, ειδικά αν είχε γεννηθεί από ελεύθερους πολίτες. Μία ιστορία όμως, που αναφέρει ο Πλούταρχος στο σύγγραμμα του «Ηθικά» μαρτυρεί, ότι υπήρχαν και τέτοιες. Πρόκειται για μία ιστορία από την Αλίαρτο Βοιωτίας, σύμφωνα με την οποία η Αριστόκλεια, κόρη του Θεοφάνη, την οποία διεκδικούσαν δυο μνηστήρες, ο Καλλισθένης από Αλίαρτο και ο Στράτων από Ορχομενό, της επέτρεψε ο πατέρας της να επιλέξει η ίδια τον μελλοντικό της σύζυγο.  Έτσι η Αριστόκλεια, ακολουθώντας τα αισθήματα της επέλεξε τον Αλιάρτιο Καλλισθένη, ο οποίος δεν ήταν πλούσιος όπως ήταν ο Ορχομένιος Στράτων.

Ωστόσο, παρά τον περιορισμένο της ρόλο,  η συμβολή της γυναίκας ήταν εξαιρετικά σημαντική για την διατήρηση της συνοχής της οικογένειας, καθώς είχε την  ευθύνη για την ορθή κατανομή των οικιακών εργασιών στους δούλους  αλλά και την φροντίδα για την διατήρηση της υγείας τους,  αναλάμβανε την διαχείριση των προϊόντων που παραλάμβανε ο οίκος βάσει του ετήσιου προϋπολογισμού του, μεριμνούσε για την παραγωγή των ενδυμάτων που προσποριζόταν ο οίκος και είχε τον έλεγχο της ανατροφής και της εκπαίδευσης των παιδιών της. Επομένως, αν και οι δραστηριότητες των γυναικών περιορίζονταν στον οίκο, οι ευθύνες που αναλάμβανε μέσα σε αυτόν ήταν μεγάλες και σημαντικές.

    

Η ποιήτρια, η μουσικός, η χορεύτρια

Σχετικά με την ενασχόληση των γυναικών και με την ποίηση θα πρέπει να αναφερθεί η περίπτωση της διάσημης λυρικής ποιήτριας από την Τανάγρα,  της Κόριννας, η οποία σύμφωνα με την παράδοση ήταν ανταγωνίστρια του θηβαίου διάσημου ποιητή Πίνδαρου. Ένα από τα εκθέματα επίσης, που δείχνει την ενασχόληση γυναικών  με την μουσική είναι  το ειδώλιο Ελληνιστικής περιόδου (3^ος π.Χ. αιώνας) στο οποίο παριστάνεται γυναίκα να κρατά έγχορδο μουσικό όργανο, πιθανόν πανδούρα.

Αλλά και ο χορός ήταν σημαντική ενασχόληση για τις γυναίκες σε διάφορες εκφάνσεις της ζωής τους, όπως παρουσιάζεται σε ειδώλιο γυναίκας που χορεύει του τέλους του 4^ου αιώνα π.Χ.

 

 Η τελετουργία του γάμου

Ένα από τα εκθέματα, που παρουσιάζουν την διαδικασία του γάμου είναι το πήλινο άρμα του 6^ου αιώνα π.Χ. από τις Θεσπιές, στο οποίο εικονίζεται η μεταφορά της νύφης με άρμα στο σπίτι του γαμπρού με την συνοδεία της νυμφεύτριας και του παρανύμφιου ή νυμφευτή.

Η γαμήλια πομπή εικονίζεται και σε βοιωτική πυξίδα με πώμα από τη Θήβα, του 4^ου αιώνα π.Χ. Ο γαμπρός οδηγεί την νύφη στο νέο του σπίτι με μία εορταστική πομπή  γυναικών που παίζουν μουσική, κρατούν αναμμένες δάδες και μεταφέρουν καρπούς, αγγεία και κλαδιά μυρτιάς. Προέρχεται από την περιοχή των αρχαίων νεκροταφείων Θήβας στη θέση Καναπίτσα.

Ο γάμος ως τελετή δεν ήταν  συνδεδεμένος με την επίσημη θρησκευτική ζωή και δεν τελείτο μέσα σε έναν ναό. Αποτελείτο από ένα σύνολο τελετών, που οι περισσότερες διεξάγονται στο σπίτι του πατέρα της νύφης και διαρκούσαν τρεις ημέρες. Περιλάμβαναν στο τέλος και την μεταφορά της νύφης στο νέο της σπίτι  με την συνοδεία της νυμφεύτριας και κάτω από τις οδηγίες του Ερμή και της Αφροδίτης. Στο τελετουργικό του γάμου όλα έτειναν να εξασφαλίσουν την ευημερία της καινούργιας οικογένειας  και την τεκνογονία.

 

Μια μητέρα με το παιδί της

Ο ρόλος της γυναίκας ως  στοργικής μητέρας διακρίνεται στην επιτύμβια στήλη της Φιλωτέρας του 4^ου αιώνα π.Χ., η οποία με απόμακρο βλέμμα κρατά στην αγκαλιά της το μωρό της, που ο θάνατος δεν της επέτρεψε να το χαρεί να μεγαλώνει.  Στην κλασική περίοδο η μητέρα που ανήκε σε ανώτερη κοινωνική τάξη είχε κυρίως οικιακό ρόλο, αναλαμβάνοντας την ανατροφή των παιδιών, ιδιαίτερα των κοριτσιών, εντός του οικιακού χώρου. Δεν συμμετείχε στον δημόσιο βίο και βρισκόταν εγκλωβισμένη στο σπίτι, στον γυναικωνίτη, χωρίς να έχει δυνατότητα να συναντήσει άλλα πρόσωπα εκτός των συγγενών της ενώ η νομική της θέση ήταν δευτερεύουσα. Επίσης δεν συμμετείχε σε συμπόσια και φαίνεται ότι ούτε και στις θεατρικές παραστάσεις  ήταν αποδεκτή η  παρουσία γυναικών.  Οι  ελάχιστες ευκαιρίες που  είχαν  οι γυναίκες των καλών κοινωνικών τάξεων να συναντήσουν ξένους ήταν σε κάποιες γιορτές ή στις κηδείες, όπου κατ’ εξαίρεση έβγαιναν από το σπίτι.  Ωστόσο, εκτός από την ανατροφή των παιδιών τους οι γυναίκες ασχολούντο και με την υφαντουργία, τον έλεγχο των προμηθειών του σπιτιού και φρόντιζαν και για την ορθή κατανομή των εργασιών στους δούλους.

 Αντίθετα, οι γυναίκες που ανήκαν στις φτωχότερες κοινωνικές τάξεις κυκλοφορούσαν με μεγαλύτερη ελευθερία εκτός του οίκου τους, καθώς έπρεπε να συμβάλουν και στην οικονομία του σπιτιού τους πηγαίνοντας στην αγορά για να πωλήσουν δικά τους προϊόντα, όπως ψωμί ή λαχανικά ενώ οι γυναίκες των αγροτών εργάζονταν και στα χωράφια των συζύγων τους ή έφερναν στην αγορά ζώα δικής τους παραγωγής για να τα πουλήσουν.

 

Οι δούλες του σπιτιού     

Σε μια άλλη επιτύμβια στήλη  του 4^ου αιώνα π.Χ. αιώνα από Θεσπιές διακρίνεται η σχέση αμοιβαίας αγάπης μεταξύ της εικονιζόμενης νεκρής γυναίκας και της οικιακής της δούλης, η οποία περίλυπη παραδίδει στην νεκρή κυρά της μια ταινία.

Η εκτίμηση που έτρεφαν οι γυναίκες για τις δούλες, τις οποίες λόγω της κοινωνικής τους θέσης διέθεταν, φαίνεται σε μία απελευθερωτική επιγραφή(2^ος αιώνας π.Χ)  από το ιερό του Ηρακλή Χάρωπος στην Κορώνεια, η οποία εκτίθεται στην βόρεια στοά του αύλειου χώρου του μουσείου. Σε αυτήν αναφέρεται η απελευθέρωση της δούλης Σύρα, την οποία οι ιδιοκτήτες της αφιέρωσαν στο ιερό του Ηρακλή Χάροπα.

Η αφιέρωση δούλων σε ιερά θεοτήτων με σκοπό την απελευθέρωσή τους αποτελούσε μία συνήθη διαδικασία στην Βοιωτία κατά την Ελληνιστική και Ρωμαϊκή περίοδο. Αυτές οι πράξεις απελευθέρωσης συνιστούν μία ιδιαίτερη ομάδα επιγραφών και υπάρχουν πολλές περιπτώσεις ανάθεσης δούλων στο ιερό του Διός Βασιλέως στη Λιβαδειά, του Σαράπιδος και Ανούβη στη Χαιρώνεια και του Ηρακλή Χάροπα στην Κορώνεια. Η αφιέρωσή τους σε ιερό, τους εξασφάλιζε προστασία και έναν τρόπο σωστής διαβίωσης. Ο κύριος του δούλου τον απελευθερώνει ενόσω βρίσκεται σε ζωή ή ορίζει, ότι η απελευθέρωση θα γίνει μετά τον θάνατό του.

 

Οι ωραίες της αρχαιότητας

Ο καλλωπισμός των γυναικών από την Αρχαϊκή έως και την Ελληνιστική περίοδο φανερώνεται από το πλήθος των πυξίδων και των κοσμημάτων, που εντοπίστηκαν ως κτερίσματα στους τάφους  τους.  Χαρακτηριστικό δείγμα αποτελεί το ειδώλιο καθιστής σε θρόνο γυναίκας των αρχών του 5^ου αιώνα π.Χ. από ταφή στο Ακραίφνιο. Φορά επίσημο ολοκέντητο ένδυμα και υποδήματα και η σημαντική κοινωνική θέση της αποδίδεται με το υψηλό κάλυμμα κεφαλής, τον πόλο, την επιμελημένη της κόμμωση και την χρήση καλλυντικών στο πρόσωπό της.

Άλλο δείγμα καλλωπισμού αποτελεί το πολυτελές επιτραπέζιο, χάλκινο κάτοπτρο με λαβή Καρυάτιδος στο κάτω τμήμα της και φτερωτούς Έρωτες, κυνήγι ζώων και Σειρήνα στην κορυφή της, το οποίο  βρέθηκε ως κτέρισμα σε άλλη γυναικεία ταφή από το Ακραίφνιο.

Ένα σημαντικό δείγμα καλοντυμένης γυναικείας μορφής διακρίνουμε και στο ειδώλιο Ταναγραίας κόρης του 3^ου αιώνα  π.Χ. που φέρει κωνικό καπέλο  για την προστασία της από τον ήλιο.

Γυναίκες με περιουσία 

Ένα σπάνιο παράδειγμα γυναίκας, που διαχειριζόταν η ίδια την περιουσία της  καταγράφεται σε μια επιγραφή από Ορχομενό (220 π.Χ.), η οποία εκτίθεται στην δυτική στοά του αύλειου χώρου. Σε αυτήν αναφέρεται ότι οι Ορχομένιοι δανείστηκαν χρήματα από μία γυναίκα από τις Θεσπιές, την Νικαρέτα αλλά επειδή καθυστέρησαν να της τα επιστρέψουν η Νικαρέτα ζήτησε την παρέμβαση του Κοινού των Βοιωτών για να διευθετήσει την υπόθεσή της.

Ιδιαίτερη περίπτωση στην Βοιωτία ήταν και αυτή, που αναφέρεται στις πηγές και αφορά στην ιστορία της πανέμορφης εταίρας Φρύνης από τις Θεσπιές, η οποία διέθετε μόρφωση, αποτέλεσε το μοντέλο διασήμων γλυπτών, του Απελλή και του Πραξιτέλη, ήταν μία περιζήτητη σύντροφος και είχε αποκτήσει πλούτη από το επάγγελμα της. Η Φρύνη ήθελε να αναλάβει το κόστος για την ανοικοδόμηση των τειχών της πόλης της, υπό την προϋπόθεση,  ότι θα αναρτηθεί σχετική επιγραφή, την οποία όμως, δεν αποδέχτηκαν οι Θηβαίοι, καθώς προφανώς δεν επιθυμούσαν την ανοικοδόμηση των τειχών της συγκεκριμένης πόλης.

 

 Μόνον για γυναίκες 

Η συμμετοχή των γυναικών σε θρησκευτικές τελετουργίες φαίνεται σε παραστάσεις αγγείων, όπως στον συγκεκριμένο  κρατήρα του  4^ου αιώνα π.Χ. στον οποίο εικονίζονται Μαινάδες ως ακόλουθοι του Διονύσου, αγαπημένου θεού των Θηβαίων, καθώς γεννήθηκε στη πόλη τους. Οι Μαινάδες, θνητές γυναίκες, έρχονταν σε ιερή μανία και χόρευαν ξέφρενα στην λατρευτική ακολουθία του Διονύσου.

Στα αγροτικά ιερά της Θεσμοφόρου Δήμητρας που εντοπίστηκαν στη Θήβα και στον Ορχομενό και ευρήματα τους εκτίθενται στην ενότητα της Κλασικής περιόδου, συμμετείχαν μόνο γυναίκες στην τριήμερη εορτή της, η οποία γινόταν κάθε φθινόπωρο και σχετιζόταν με την ευφορία της γης και την γυναικεία γονιμότητα. Στην εορτή αυτή συμμετείχαν παντρεμένες γυναίκες και για τα έξοδα  διοργάνωσής της επιβαρύνονταν οι σύζυγοι τους.

 

Η θέση της γυναίκας ως ιέρειας

Ξεχωριστή και σημαντική ήταν η θέση της γυναίκας, όταν αυτή αποκτούσε το αξίωμα της ιέρειας υπηρετώντας μια θεότητα, όπως τον Διόνυσο στο ιερό του στην Θήβα, την Ίσιδα στο ιερό της στην Τανάγρα και την Δήμητρα στο ιερό της στην Αυλίδα, η οποία αποτελούσε επίνειο της Τανάγρας.   Στον επιτύμβιο κύβο της Ελληνιστικής εποχής, που ηταν αφιερωμένος στην Θεομνάστα, ιέρεια και κλειδούχου του ιερού του Διονύσου παριστάνεται αφαιρετικά η θεότητα του ιερού, ο Διόνυσος, με ένα ανάγλυφο στεφάνι κισσού ενώ η θέση της Θεομνάστας ως ιέρειας με ανάγλυφο κλειδί ναού. Οι κλειδούχοι απολάμβαναν  μεγάλης εμπιστοσύνης, δεδομένου ότι αναλάμβαναν μία σημαντική ευθύνη στην ιερατική ιεραρχία, καθώς φύλαγαν τον ναό του λατρευόμενου θεού και τον θησαυρό που υπήρχε εντός του  Ο επιτύμβιος κύβος εκτίθεται στη δυτική στοά του αύλειου χώρου του μουσείου.

Στην επιτύμβια στήλη  (1^ος  αιώνας)  της ιέρειας της Ίσιδος Στρατονείκης  παριστάνεται με λυτή κώμη σε λυβικούς πλοκάμους και  φέρει ποδήρη χιτώνα και κροσσωτό ιμάτιο δεμένο στη μέση με κόμβο. Επίσης  φέρει γιρλάντα από άνθη τριαντάφυλλων και φύλλα δάφνης, περασμένη από τον ένα ώμο της, η οποία πέφτει λοξά μπροστά από το στήθος της. Κρατά στα χέρια της τα λατρευτικά στοιχεία της θεάς, στο ένα χέρι σείστρο και στο άλλο καδίσκο.

 Το ιερό της Ίσιδος τοποθετείται στην Τανάγρα, όπου διενεργείτο κάθε πέντε  χρόνια και η εορτή των Σαραπείων κατά τα οποία τιμούσαν τον Σάραπι, την Ίσιδα και άλλους αιγυπτίους θεούς. Κατά την διάρκεια της εορτής τελούνταν  και μουσικοί και θεατρικοί αγώνες, οι οποίοι γίνονταν στο θέατρο της πόλης. Η Ίσις  λατρευόταν ως θεά της μητρότητας, της μαγείας και της αναγέννησης. Οι ιέρειες της Ίσιδας  αναλάμβαναν την εκτέλεση τελετουργιών, την προσφορά θυσιών, την ψαλμωδία ύμνων και συμμετείχαν σε λατρευτικές πομπές. Η επιτύμβια στήλη εκτίθεται στην ρωμαϊκή ενότητα του μουσείου.

Από το  ιερό της Αυλίδειας Αρτέμιδος προέρχεται το ακέφαλο άγαλμα στον τύπο της «μικρής Ηρακλειώτισσας»,  που εκτίθεται στην ενότητα της ρωμαϊκής περιόδου. Όπως μαρτυρεί η επιγραφή της Ελληνιστικής εποχής στο βάθρο του αγάλματος «Ο Μνάσων και η Αθηνώ αφιέρωσαν την κόρη τους Ζωπυρήνα στο ιερό της Αυλιδείας Αρτέμιδος να υπηρετεί την θεά ως ιέρεια». Σημαντικό είναι όμως, ότι το άγαλμα τοποθετήθηκε μεταγενέστερα σε αυτήν την θέση με την επιγραφή να παραμένει η ίδια.

Από τον 7^ο αιώνα π.Χ. η παράλια πόλη Αυλίδα ανήκε στην πόλη της Τανάγρας. Τα ερείπιά της τοποθετούνται στον λόφο Βεσαλά μεταξύ των κόλπων Μικρό και Μεγάλο Βαθύ. Στην κοιλάδα δυτικά της ακροπόλεως  έχουν ανασκαφεί από τον Ιωάννη Θρεψιάδη, κατά το διάστημα 1956 έως 1961 ο ναός της Αυλιδείας Αρτέμιδος του 5^ου αιώνα  π.Χ., ο οποίος υπέστη μετασκευές κατά την Ελληνιστική και Ρωμαϊκή περίοδο, μια κρήνη, ένα εστιατόριο  και εργαστήρια πηλοπλαστικής. Στην Αυλίδα είναι γνωστό, ότι συγκεντρώθηκαν οι Έλληνες, προκειμένου να ξεκινήσουν για τον Τρωικό πόλεμο.

Βιογραφικό

Η αρχαιολόγος Αλεξάνδρα Χαραμή αποφοίτησε από το Αρχαιολογικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, απέκτησε Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Paris I της Σορβόννης και εκπόνησε διδακτορική διατριβή στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων με θέμα «Από τα ελληνιστικά νεκροταφεία των Θηβών. Συμβολή στην Τοπογραφία και την Ιστορία της Μετα-Αλεξάνδρειας Πόλεως».

Διορίστηκε το 1992 στο Υπουργείο Πολιτισμού κατόπιν γραπτού διαγωνισμού και υπηρετεί στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Βοιωτίας στην οποία προΐσταται από το 2012.

Έχει διεξάγει  πολλές ανασκαφές στην Βοιωτία και έχει υλοποιήσει την νέα έκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου Σχηματαρίου. Είχε την ευθύνη σημαντικού τμήματος της μουσειολογικής μελέτης του Μουσείου Θηβών και την ευθύνη υλοποίησης του Έργου ΕΣΠΑ που αφορούσε στην Επανέκθεση  Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων του ανωτέρω Μουσείου. Έχει μετάσχει σε 11 ερευνητικά Προγράμματα στην Βοιωτία και έχει δημοσιεύσει πάνω από 70 επιστημονικά άρθρα.

Τα τελευταία χρόνια συνεργάστηκε με τους καθηγητές Επιγραφικής Klaus Hallof και Γιάννη Καλιοντζή για την έκδοση του Corpus των επιγραφών από την περιοχή της Αρχαίας Τανάγρας IG VII² 3, στο οποίο περιλαμβάνονται 2032 επιγραφές.

Ανακαλύψτε το Αφιέρωμα «Η γυναίκα στο μουσείο»