Η συζήτηση για την άμυνα στην Ευρώπη έχει αλλάξει ταχύτητα με αφετηρία το 2022. Η επιστροφή του πολέμου στη «Γηραιά Ήπειρο» με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η διαρκής απειλή στα ανατολικά σύνορα, η αποσταθεροποίηση στη Μέση Ανατολή και η ρευστή κατάσταση σε Βαλκάνια και Μεσόγειο, δημιουργούν ένα νέο περιβάλλον μέσα στο οποίο η Ευρώπη καλείται να λάβει κρίσιμες αποφάσεις για το μέλλον της.

Το ζήτημα της ασφάλειας προβάλλει πλέον ως κεντρική προτεραιότητα της ΕΕ, την ώρα που άλλοι πολιτικοί στόχοι, όπως η κοινωνική συνοχή και η πράσινη μετάβαση υποχωρούν ή καθυστερούν. Η νέα αυτή πραγματικότητα αντικατοπτρίζεται στο νέο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο της Ένωσης, με προφανείς συνέπειες στα ταμεία κοινωνικής συνοχής αλλά και στην Κοινή Αγροτική Πολιτική. Η εξέλιξη αυτή είναι από μόνη της αρκετή για να προκαλέσει ανησυχία σε χώρες όπως η Ελλάδα, που βρίσκονται στα σύνορα της Ευρώπης και ήδη εδώ και πολλές δεκαετίες καταβάλλουν μεγάλο μέρος των προϋπολογισμών τους στις δημόσιες δαπάνες.

1

Η αμυντική ικανότητα συνιστά, πράγματι, τον πιο σημαντικό συντελεστή ισχύος για κάθε χώρα ή σύνολο χωρών. Η αποτρεπτική ισχύς, με τη μορφή των ενόπλων δυνάμεων, συνιστά την «παραδοσιακή» έννοια της σκληρής ισχύος ενός κράτους. Ωστόσο, στη σύγχρονη εποχή, έννοιες όπως η οικονομική ανάπτυξη, η λειτουργία των θεσμών, η κοινωνική συνοχή, η δημογραφική εξέλιξη, συνιστούν εξ ίσου κρίσιμους συντελεστές ισχύος. Το ίδιο και η ανάπτυξη συγκεκριμένων πεδίων της οικονομίας, όπως η αμυντική βιομηχανία, καθώς και οι τομείς της έρευνας, της καινοτομίας και της κυβερνοασφάλειας.

Σε αυτό το πλαίσιο, η νέα αμυντική αρχιτεκτονική της ΕΕ -με το πρόγραμμα RearmEU, τον Κανονισμό SAFE (Security and Defense Fund Europe), το νέο πρόγραμμα EDIP (European Defense Industry Programme)- και η διαμόρφωση μιας κοινής ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής δεν αποτελούν απλώς τεχνικά ζητήματα, αλλά στρατηγικές επιλογές, που συνδέονται άμεσα με το μοντέλο ανάπτυξης και ισχύος που θέλουμε για την Ευρώπη και την Ελλάδα.

Μηχανισμός SAFE: Προκλήσεις και προοπτικές

Ειδικότερα, ο μηχανισμός SAFE, που στοχεύει στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής παραγωγικής ικανότητας, αποτελεί για την Ελλάδα σημαντική ευκαιρία. Η χώρα μας διαθέτει σημαντική γεωστρατηγική θέση, εμπειρία σε πραγματικές επιχειρησιακές συνθήκες και μια αμυντική βιομηχανία που, παρά τα χρόνια υποχρηματοδότησης και εγκατάλειψης, διαθέτει αξιοσημείωτη τεχνογνωσία και δυνατότητες. Για τον λόγο αυτό, η συμμετοχή μας στο SAFE πρέπει να ιδωθεί όχι μόνο ως πρόσβαση σε χρηματοδότηση, αλλά ως μέσο για συμμετοχή σε ευρωπαϊκές κοινές δράσεις. Ως ευκαιρία, δηλαδή, ώστε να αντικατασταθεί το αδιέξοδο μοντέλου της εισαγωγής έτοιμων συστημάτων από τη ωφέλιμη συμμετοχή σε προγράμματα συμπαραγωγής, τη μεταφορά τεχνογνωσίας, την ανάπτυξη εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού και τη μείωση της εξάρτησης από τρίτες χώρες.

Φυσικά, η συμμετοχή στο SAFE δεν είναι πανάκεια. Απαιτείται εθνική στρατηγική, σαφής στόχευση και, πάνω απ’ όλα, θεσμική σταθερότητα -κάτι που, δυστυχώς, η σημερινή Κυβέρνηση συχνά αδυνατεί να εγγυηθεί. Η κυβερνητική αμφισημία για τη χρησιμότητα του μηχανισμού, που έφτανε ως το σημείο της ανοικτής διαφωνίας των Υπουργείων Εξωτερικών και Εθνικής Άμυνας, είχε ως αποτέλεσμα η χώρα μας να υποβάλει το δεύτερο χαμηλότερο αίτημα χρηματοδότησης από το πρόγραμμα SAFE. Την ίδια ώρα, είναι ακόμη ασαφές το πλαίσιο των επενδύσεων και των εξοπλιστικών προγραμμάτων που ζητείται να χρηματοδοτηθούν, πολλώ δε μάλλον ποια θα είναι η συμμετοχή της εθνικής βιομηχανίας σε αυτά. Όσες φορές κι αν ζητήσαμε, ως Αξιωματική Αντιπολίτευση, να υπάρξει αναλυτική ενημέρωση της αρμόδιας επιτροπής της Βουλής, η Κυβέρνηση αρνήθηκε να ανταποκριθεί.

Εξ άλλου, η συμμετοχή τρίτων χωρών αποτέλεσε εξ αρχής βασική πηγή ανησυχίας για την Ελλάδα, με δεδομένο το έντονο σχετικό ενδιαφέρον της Τουρκίας -μιας χώρας που εφαρμόζει ευθέως αναθεωρητική ατζέντα παραβιάζοντας τα κυριαρχικά δικαιώματα κρατών-μελών της ΕΕ. Κατά τη γνώμη μας, το νέο πλαίσιο RearmEU και κυρίως ο Κανονισμός SAFE όφειλαν να περιέχουν σαφείς αιρεσιμότητες σε συγκεκριμένες διατάξεις. Δεν πρόκειται για μια συνήθη συμφωνία βιομηχανικών προμηθειών αλλά μια πράξη που αγγίζει τον πυρήνα της ΕΕ και την κοινή πολιτική ασφάλειας και άμυνας. Η μέχρι σήμερα μη συμμετοχή της Τουρκίας υπερσκελίζεται σε σημαντικό βαθμό από τις συμπράξεις που έχουν ήδη προχωρήσει σε επίπεδο ιδιωτικών εταιρειών (μέσω Ιταλίας, Ισπανίας), ενώ αντιφατικές δηλώσεις ευρωπαϊκών κυβερνήσεων -όπως πολύ πρόσφατα της Γερμανίας- συντηρούν και επιτείνουν την ανησυχία της ελληνικής πλευράς.

Η ανάγκη μιας ενιαίας ευρωπαϊκής πολιτικής άμυνας: ρεαλισμός και ευκαιρία

Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή: το ΝΑΤΟ παραμένει η βασική ασπίδα της Ευρώπης, αλλά η ήπειρος δεν μπορεί να εξαρτάται αποκλειστικά από την Ουάσιγκτον. Υποστηρίζουμε διαχρονικά την ενίσχυση της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας της ΕΕ, με έμφαση στην εγγύηση των συνόρων και στην αμοιβαία συνδρομή των κρατών-μελών σε περίπτωση κινδύνου από τρίτες χώρες. Εξ άλλου, για εμάς κρίσιμη είναι η χάραξη και εφαρμογή κοινής αμυντικής πολιτικής, με κοινούς εξοπλισμούς, ακόμη και με την ανάπτυξη μιας κοινής αμυντικής δύναμης («ευρωστρατός»). Για την Ελλάδα, μια ισχυρή ΕΕ στην άμυνα ισοδυναμεί με πολλαπλασιαστή ασφάλειας, ιδίως απέναντι στις τουρκικές πιέσεις.

Οι αμυντικές ανάγκες της Ελλάδας

Μπροστά στον επίμονο τουρκικό αναθεωρητισμό, οι ελληνικές αμυντικές ανάγκες δεν μπορούν να προσεγγίζονται αποσπασματικά. Το ΠΑΣΟΚ έχει παραδοσιακά στηρίξει την ισορροπία δύναμης αποτροπής και διπλωματίας. Υποστηρίζουμε διαχρονικά την ενίσχυση της διπλωματικής παρουσίας της χώρας, την αναβάθμιση της συμμετοχής μας στους διεθνείς οργανισμούς (Ελληνική Προεδρία ΕΕ, Συμβούλιο Ασφαλείας ΟΗΕ, ΝΑΤΟ, ΟΑΣΕ κ.α.) και την εμβάθυνση των διεθνών συμμαχιών. Στο επίπεδο αποτρεπτικής ισχύος, θεωρούμε ότι είναι αναγκαία μια σύνθετη προσέγγιση, με επίκεντρο τον εκσυγχρονισμό των εξοπλιστικών συστημάτων και την ανθεκτικότητα των υποδομών, σε συνδυασμό με το ηθικό του ανθρώπινου δυναμικού. Πράγματι, χρειάζεται να σταθούμε δίπλα στο προσωπικό των ενόπλων δυνάμεων με πραγματικά μέτρα στήριξης στο πολύτιμο έργο τους. Άλλωστε, η άμυνα είναι, πρώτα και κύρια, οι άνθρωποί της.

Στο ίδιο πλαίσιο, το παρόν και το μέλλον της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας (ΕΑΒ, ΕΒΟ/ΕΑΣ, ναυπηγεία, ιδιωτικές εταιρείες τεχνολογίας, έρευνας και καινοτομίας) κρίνεται από τις επιλογές μας. Η χώρα είτε θα επενδύσει σοβαρά για να γίνει μέρος των ευρωπαϊκών αλυσίδων παραγωγής είτε θα παραμείνει παθητικός καταναλωτής εισαγόμενου εξοπλισμού -με προφανές κόστος στον κρατικό προϋπολογισμό και το κοινωνικό κράτος. Η αμυντική βιομηχανία δεν είναι «πολυτέλεια». Είναι πυλώνας κυριαρχίας, τεχνολογικής ανάπτυξης και εξαγωγικής προοπτικής. Η Ελλάδα δεν έχει την πολυτέλεια να τον αγνοεί.

Η συγκυρία απαιτεί υπεύθυνη, σοβαρή, τεκμηριωμένη πολιτική στάση: συνέχεια, συναντίληψη, λογοδοσία και στρατηγικό σχεδιασμό. Το ΠΑΣΟΚ προσεγγίζει τα ζητήματα άμυνας όχι ως τμήμα μιας παρωχημένης συζήτησης, αλλά ως πεδίο σύγχρονων ευκαιριών για την Ελλάδα: περισσότερη ευρωπαϊκή συνεργασία, ισχυρή αποτρεπτική δυνατότητα, οικονομική ανάπτυξη και συνεκτική στρατηγική ασφάλειας.

Σε μια εποχή αστάθειας, το ζητούμενο δεν είναι ποιος φωνάζει πιο δυνατά για την ασφάλεια, αλλά ποιος μπορεί να σχεδιάσει με σοβαρότητα το μέλλον της. Αυτό είναι το πραγματικό διακύβευμα – και στο ΠΑΣΟΚ όχι μόνο το αναγνωρίζουμε, αλλά εργαζόμαστε για να συμβάλλουμε στην επιτυχή ανταπόκριση της χώρας στις σύγχρονες προκλήσεις.