Το νέο δόγμα των ΗΠΑ ή πώς η Yellen θάβει την παγκοσμιοποίηση

Όπως παρατηρούν οι Financial Times, η ομιλία της Αμερικανίδας υπουργού οικονομίας Janet Yellen, την περασμένη εβδομάδα στο Atlantic Council πέρασε σχεδόν απαρατήρητη.

Η ομιλία, όμως, ήταν ιδιαίτερα σημαντική, καθώς για πρώτη φορά τόσο ανώτερος και με επιρροή αξιωματούχος των ΗΠΑ διακηρύσσει το τέλος της παγκοσμιοποίησης και την άνοδο των περιφερειών—regionalism.

Ακόμη πιο σοβαρό οι ΗΠΑ, δια στόματος Yellen, έδωσαν ένα νέο νόημα, ένα νέο περιεχόμενο στην ιδέα του ελεύθερου εμπορίου. Το ελεύθερο εμπόριο, δήλωσε απερίφραστα η Yellen, έχει οικονομικό (και κατ’ επέκταση προσωπικά θεωρώ πολιτικό) νόημα όταν διεξάγεται μεταξύ κρατών που μοιράζονται τις ίδιες αξίες.

Η θέση είναι σαφής και προδικάζει βαθύτατες αλλαγές στην μορφή και την δομή της παγκοσμιοποίησης όπως την γνωρίσαμε στην περίοδο χονδρικά από το 1985 ως το 2020. Η Yellen δεν αναφέρεται καν σε φιλικά κράτη. Στοχεύει βαθύτερα σε κράτη που ασπάζονται το σύστημα ηθικής, το «ήθος» των ΗΠΑ: το κράτος δικαίου και τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Η παγκοσμιοποίηση του 20^ου και 21^ου αιώνα στηρίχτηκε στο ανελέητο κυνήγι του κέρδους. Σε πρώτο στάδιο ήταν το κέρδος από το χαμηλότερο εργατικό κόστος. Τεράστιες γραμμές παραγωγής έκλειναν και νέες άνοιγαν εκεί όπου η αγορά εργασίας πρόσφερε σημαντικά οικονομικά και απορρυθμιστικά πλεονεκτήματα — ακόμη και ανήλικους εργάτες.

Σε δεύτερη φάση, η παγκοσμιοποίηση στηρίχτηκε στην δημιουργία εφοδιαστικών αλυσίδων που έφερναν σε μία τοποθεσία όλα τα απαραίτητα εξαρτήματα για να συναρμολογηθεί ένα προϊόν. Αυτές οι αλυσίδες συνδυάστηκαν με την λογική της διατήρησης ελάχιστων αποθεμάτων (just-in-time delivery) – οπότε τα κέρδη πολλαπλασιάστηκαν. Η τρίτη και τελευταία φάση της παγκοσμιοποίησης συνεπαγόταν από την μία μεριά την διαρκή άνοδο της παραγωγικότητας, ώστε να είναι το προϊόν διεθνώς ανταγωνιστικό,  και από την άλλη την καταρράκωση του ανταγωνισμού –ώστε οι εταιρείες να απολαμβάνουν τα οφέλη μίας μονοπωλιακής ή ολιγοπωλιακής θέσης.

Αυτή η παγκοσμιοποίηση δεν γνώριζε εθνικούς ή ηθικούς φραγμούς, δεν διέκρινε την πολιτική μορφή και την δομή λειτουργίας των καθεστώτων– η αποκόμιση κέρδους ήταν ο ένας και μοναδικός στόχος.

Στις δεκαετίες μετά τον Β΄ παγκόσμιο Πόλεμο η Δύση, με τις ΗΠΑ επικεφαλής, επιχείρησε– με διάφορους τρόπους, άλλοτε με την ισχύ και άλλοτε με την λεγόμενη soft power— να εξάγει σε όλο τον κόσμο το υπόδειγμα της αντιπροσωπευτικής φιλελεύθερης δημοκρατίας. ΟΙ αποτυχίες μάλλον υπερκεράζουν τις επιτυχίες –και μάλιστα κατά πολύ.

Ήταν μία πολιτικά αφελής σκέψη—η δημοκρατία που μετρά ίσα-ίσα 300 χρόνια, κόντρα στον αυταρχισμό περίπου 3000 ετών. Ήταν επιπόλαια κοινωνιολογικά, διότι πίστευε ότι οι λαοί λειτουργούν με την λογική του «δέστε τι καλά που είμαι εγώ και αντιγράψετέ με.»

Η άνοδος της Κίνας αποτελεί το κατ’ εξοχήν παράδειγμα όπου τα οικονομικά οφέλη είναι πολλά και συσσωρεύονται αλλά η δημοκρατία δεν κέρδιζε ούτε ίντσα απέναντι στον αυταρχισμό. Οι ΗΠΑ, λοιπόν, δηλώνουν σήμερα «αρκετά». ‘Η, αν προτιμάτε “enough is enough”. Και, λένε σήμερα «αν θέλεις να συναλλάσσεσαι μαζί μου θα πρέπει να έχεις τις ίδιες αξίες.»

Η θέση αυτή επιταχύνει την διαμάχη μεταξύ δημοκρατίας και αυταρχισμού, επιβραδύνει την παγκοσμιοποίηση, επιβεβαιώνει την ανάδυση της νέας γεωστρατηγικής ισορροπίας, καθιστά απαραίτητη την δημιουργία ενός νέου  συστήματος παγκόσμιας διακυβέρνησης, προκαθορίζει την εμφάνιση εμπορικών μπλοκ, ενισχύει τον οικονομικό και περιφερειακό εθνικισμό, αυξάνει τα κόστη παραγωγής και καθιστά την αύξηση της παραγωγικότητας και την καθιέρωση πλέγματος συμμαχιών, κρίσιμους παράγοντες στην εθνική επιβίωση και ανάπτυξη.