Υπάρχει η λαϊκή έκφραση «πιάστηκε με τη γίδα στην πλάτη» που παλιά σήμαινε ότι τσάκωσαν κάποιον την ώρα που έκλεβε. Μελλοντικά θα σημαίνει «βρήκε τρόπο να διευρύνει τον τζίρο του», «αύξησε εντυπωσιακά τις τραπεζικές καταθέσεις του» και κυρίως «έμεινε ατιμώρητος παρά τις ρεμούλες». Σε παράφραση θα λένε «πιάστηκε με τον ταύρο (της Lamborghini) στην πλάτη» ή με το άλογο (της Porsche).

Η εξέταση του Γιώργου Ξυλούρη στην Εξεταστική Επιτροπή της Βουλής θα αποτελεί μελλοντικά σημείο αναφοράς. Όχι για όσα είπε ούτε επειδή επέλεξε να μη μιλήσει. Θα τον θυμόμαστε για τον τρόπο του, για το ύφος του. Θα τον θυμόμαστε για την άνεση, την αυτοπεποίθηση ανθρώπου που δεν αισθάνεται ότι απολογείται αλλά ενοχλείται από μια περιττή διαδικασία. Η στάση αυτή δείχνει ότι σε αυτή τη χώρα μπορεί κάποιος να κάθεται απέναντι από τους θεσμούς χωρίς ίχνος φόβου, αρκεί να γνωρίζει πώς λειτουργούν και κυρίως πώς δεν λειτουργούν.

Η εικόνα του μάρτυρα που επικαλείται το δικαίωμα της σιωπής δεν είναι από μόνη της προβληματική. Είναι νόμιμη, ακόμη κι αν η επανάληψη της φράσης εκνεύρισε τα μέλη της Επιτροπής και το πανελλήνιο που παρακολουθούσε σε απευθείας μετάδοση. Το πρόβλημα αρχίζει όταν η σιωπή δείχνει βεβαιότητα ότι δεν θα υπάρξει συνέχεια. Όταν δεν υπάρχει ούτε αμηχανία ούτε άγχος ούτε καν η στοιχειώδης προσπάθεια να πείσει τους βουλευτές. Στην περίπτωση του Οργανισμού Πληρωμών και Ελέγχου Κοινοτικών Ενισχύσεων, όπου μιλάμε για ευρωπαϊκά κονδύλια, αυτό το je m’en fous παραξενεύει. Δεν φοβάται; Έχει καταγραφεί σε συνομιλίες, τα έχει πει ξεκάθαρα, είναι υπόλογος.

Η βεβαιότητα ότι θα μείνει ατιμώρητος προκύπτει κυρίως από την πολυπλοκότητα της υπόθεσης. Τρέχα γύρευε. Το σκάνδαλο έχει βάθος χρόνου, πολλαπλά επίπεδα διοίκησης, οι έλεγχοι αλληλοεπικαλύπτονται, υπάρχουν εκατοντάδες εμπλεκόμενοι. Η αλήθεια είναι καταγεγραμμένη αλλά άντε να αποδειχτούν όλα αυτά όπως ορίζει ο νομικός πολιτισμός. Ένα πατρώνυμο να είναι λάθος σε κάποιο έγγραφο, μια ημερομηνία να έχει ξεφύγει και υπάρχει ένσταση, παράταση, αναβολή. Στον αιώνα τον άπαντα. Η απόδειξη γίνεται άσκηση αντοχής, για τις αρχές αλλά και για την κοινωνία που παρακολουθεί.

Όσο πιο σύνθετη η υπόθεση, τόσο πιο εύκολο να χαθεί η ουσία μέσα στις λεπτομέρειες. Και όσο χάνεται η ουσία, τόσο μειώνεται η πιθανότητα πραγματικής απόδοσης ευθυνών. Ο κόσμος παρακολουθούσε με πάθος τα Τέμπη. Ήρθε ο Ξυλούρης με τη γίδα στην πλάτη και γίνεται πρωταγωνιστής σε νεογουέστερν με φόντο στάνες, βοσκοτόπια, γρήγορα αυτοκίνητα, αυθεντικούς χαρακτήρες. Είδε ο κόσμος το θρίλερ με τα τρένα, κουράστηκε, τώρα γύρισε τη συχνότητα στην Κρήτη. Το σενάριο έχει πολιτικούς σε κουμπαριές, πρωτοπαλίκαρα υπουργών να λειτουργούν ως υπόκοσμος, απευθείας συνομιλίες με υψηλά ιστάμενους, μαφιόζικους διαλόγους.

Σε αυτόν τον κόσμο του πολιτικού θεάματος οι εξεταστικές επιτροπές στήνονται με δηλώσεις περί διαφάνειας και κάθαρσης όμως τα αληθινά αποτελέσματα σπάνια έρχονται. Πόσοι άραγε πιστεύουν ότι οι συνδικαλιστές των αγροτών θα μπουν φυλακή; Πόσοι πιστεύουν ότι υπουργοί θα εξαφανιστούν από την πολιτική ζωή; Όταν εμπλέκονται πρόσωπα με επιρροή σε τοπικό ή κυβερνητικό επίπεδο, όταν υπάρχουν δίκτυα που συνδέουν κόμματα και διοίκηση, η εξέταση είναι σχεδόν απίθανο να οδηγήσει σε τιμωρίες. Τα άτυπα όρια είναι γνωστά σε όσους κινούνται επί μακρόν μέσα στο σύστημα.

Πέρα από τους πρωταγωνιστές, αυτούς δηλαδή που άρπαξαν τη γίδα και την έκαναν ατομική περιουσία, υπάρχει ένα ολόκληρο σύμπαν από συνυπεύθυνους. Διαφθορά είναι και η αδιαφορία, η καθυστέρηση, η μετακύλιση ευθυνών. Διαφθορά είναι να χάνει τη θέση της η υπάλληλος που έκανε πρώτη τις καταγγελίες. Όλοι ήξεραν τι συμβαίνει με τα ψεύτικα στρέμματα, με τους ανύπαρκτους αριθμούς φορολογικού μητρώου. Δεν βαριέσαι, μήνας μπαίνει, μήνας βγαίνει, πέφτει ο μισθός και έτσι όσοι ανέχτηκαν το σκάνδαλο είχαν ήσυχη συνείδηση. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, ο ελεγχόμενος δεν φοβάται. Η σιωπή η δική του είναι σιωπή ολονών.

Στην αναίδεια της ατιμωρησίας ιδιαίτερο ρόλο παίζουν οι λύσεις που κλείνουν τις υποθέσεις χωρίς να τις λύνουν. Διοικητικά πρόστιμα, συμβιβασμοί, επιστροφές χρημάτων χωρίς ποινικές συνέπειες. Η πρακτική αυτή έχει παρουσιαστεί πολλές φορές ως ρεαλιστική αντιμετώπιση. Πρακτικά λειτουργεί ως μήνυμα. Αν σε πιάσουν, πληρώνεις και τελειώνει εκεί. Δεν στιγματίζεσαι, δεν αποκλείεσαι, δεν έχεις κίνδυνο. Αυτή η λογική εκπαιδεύει τους εμπλεκόμενους. Πολλά τα λεφτά, μικρό το πιθανό κακό.

Στην περίπτωση του Ξυλούρη, η στάση του στην Εξεταστική έδειξε την αυτοπεποίθηση του ανθρώπου που γνωρίζει ότι οι διαδικασίες θα τραβήξουν σε μάκρος. Ότι η Επιτροπή δεν έχει δικαστικές αρμοδιότητες. Ότι το πολύ πολύ τα πρακτικά θα διαβιβαστούν στον εισαγγελέα και από εκεί και πέρα ο χρόνος θα αρχίσει να δουλεύει υπέρ του. Όχι επειδή δεν θα γίνει έρευνα αλλά επειδή η έρευνα θα αργήσει τόσο ώστε να χάσει το πολιτικό και κοινωνικό της βάρος.

Οι θεσμικές καθυστερήσεις είναι ίσως το πιο ισχυρό στοιχείο της ατιμωρησίας. Όταν μια υπόθεση χρειάζεται χρόνια για να τελεσιδικήσει, όταν αλλάζουν κυβερνήσεις, προτεραιότητες, επικαιρότητα, τότε η ευθύνη ξεθωριάζει. Όσοι το γνωρίζουν αυτό, δεν έχουν λόγο να αγχώνονται. Αρκεί να αντέξουν τον θόρυβο των πρώτων ημερών. Ας μην βαυκαλιζόμαστε ότι έγινε ρεζίλι ο μάρτυρας. Με βάση τις δικές του αρχές, εκείνος εξευτέλισε την Επιτροπή. Γελάνε τα μουστάκια του με το δικαίωμα της σιωπής. Τον φανταζόμαστε να βλέπει τη μαγνητοσκόπηση με τους οικείους του και να γελούν τρανταχτά με τους χειρισμούς του. «Δεν μπορώ εγώ να πάρω Porsche του γιου μου, εγώ που κάνω τζίρο μισό εκατομμύριο, γάλατα, τυριά, ζώα;».

Εμφανίζεται ως διωκόμενος και αδικημένος. Ο άνθρωπος που καλείται να απαντήσει για τις επιδοτήσεις παρουσιάζεται ως θύμα δημοσίου εξευτελισμού. Η διαδικασία αντιστρέφεται. Η έρευνα γίνεται ενόχληση, ο έλεγχος γίνεται επίθεση, η λογοδοσία γίνεται βασανιστήριο. Αφού έχει λεφτά, κι αυτός και η γυναίκα του, γιατί τον κατηγορούν για δολοπλοκίες και απειλές και παρανομίες;

Αυτή η αφήγηση δεν απευθύνεται μόνο στους θεσμούς αλλά και στην κοινωνία που έχει κουραστεί να παρακολουθεί σκάνδαλα χωρίς τέλος. Και μια κουρασμένη κοινωνία, μέρα με τη μέρα, θα γίνεται πιο δεκτική στην ιδέα ότι όλοι λίγο πολύ τα ίδια κάνουν. Εύκολα θα πιάσει το τηλεκοντρόλ για το επόμενο πολιτικό σίριαλ. Τέμπη, γιδοπρόβατα και άλλες ιστορίες σε επεισόδια όπως από το «Squid Game» περνούν στη σάγκα «Το σπίτι δίπλα στο ποτάμι».

Διαβάστε επίσης:

Η Μιλένα, η Ζωή, η Λίτσα και τα γιδοπρόβατα

Φραπές στο σέικερ, καπουτσίνοι στην προσευχή

Ποιος είναι ο Κυριάκος Πιερρακάκης