Σε μακρόχρονη κρίση χωρίς ανώδυνες λύσεις

Δεν πρόκειται, βέβαια, για κεραυνό εν αιθρία. Στην συντριπτική πλειοψηφία τους οικονομολόγοι και πολιτικοί γνώριζαν με βεβαιότητα ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία θα είχε αρνητική επίπτωση στην ανάπτυξη και θετική στον πληθωρισμό.

Οι πρόσφατες ανακοινώσεις του ΔΝΤ ως προς την ανάπτυξη το επιβεβαίωσαν. Όσο για τον πληθωρισμό, χαρακτηριστικές είναι οι τάσεις όλων των κεντρικών τραπεζών να αυξήσουν το βασικό τους επιτόκιο—οπότε αυτό θα συμπαρασύρει και τα άλλα.

Όπως, όμως, έχει παρατηρήσει αυτή η στήλη, ξανά και ξανά, η συγκεκριμένη πολιτική εμπεριέχει κρίσιμα αντιφατικά στοιχεία. Διότι, η αύξηση του κόστους χρήματος επηρεάζει πρωταρχικά τον τομέα των κατασκευών και τις μακροχρόνιες επενδύσεις. Ο καταναλωτής λίγο επηρεάζεται άμεσα – κυρίως αν έχει στεγαστικό δάνειο με κυμαινόμενο επιτόκιο.

Η ζημιά γίνεται σε μεσοπρόθεσμη και σε μακρόχρονη βάση, εφόσον ο επιχειρηματικός κόσμος και οι χρηματοπιστωτικές αγορές πεισθούν ότι τα μακροχρόνια (5-10 έτη) επιτόκια είναι αυτά που θα αυξηθούν. Αυτό αλλάζει τις εκτιμήσεις για την μελλοντική αξία των επιχειρήσεων, οπότε την σχέση της τιμής της μετοχής εκφραζόμενη ως πολλαπλάσιο των κερδών και οδηγεί σε φυγή προς τα ομόλογα.

Η άνοδος του κόστους χρήματος μπορεί να βοηθήσει στον έλεγχο του πληθωρισμού μόνο αν οι αγορές πεισθούν ότι οι πληθωριστικές πιέσεις είναι προσωρινές και μόνο αν γίνει κατανοητό ότι οφείλονται σε σοκ παραγωγής. Δυστυχώς, η εμπειρία έχει δείξει ότι οι αγορές πείθονται μόνο με ακραίες εξελίξεις – δηλαδή με μεγάλες αυξήσεις στο κόστος χρήματος και σημαντική επιβράδυνση της ανάπτυξης – αν όχι με την εμφάνιση ύφεσης.

Χρειάστηκαν 70 χρόνια για να γίνει κατανοητό ότι οι οριακές αλλαγές στα επιτόκια δεν κάνουν διαφορά. Όπως είχε γράψει ο Λόρδος Radcliffe στην ομώνυμη έκθεση το 1958, το επιτόκιο λειτουργεί όπως οι ταχύτητες στο αυτοκίνητο: έχουν ένα εύρος όπου δεν χρειάζεται να αλλάξουν. Για να αλλάξουν πρέπει αυτό να ξεπεραστεί. Με τόση καθυστέρηση αρχίζουν να συνειδητοποιούν οι μονεταριστές το αβάσιμο της πίστης τους.

Δυστυχώς, δεν υπάρχει τρόπος να αντιμετωπιστούν οι πληθωριστικές επιπτώσεις των σοκ στην παραγωγή και στην διακίνηση παρά μόνο διορθώνοντας την γενεσιουργό αιτία. Το ίδιο και με τα σοκ στην ενέργεια. Πρόκειται για υποχρεωτική μονομερή μεταβίβαση πόρων και δεν υπάρχει όπλο στην οικονομική φαρέτρα για να το αντιμετωπίσει χωρίς ταυτόχρονα να δημιουργούνται νέα προβλήματα.

Σ’ αυτό δεν υπάρχει, ίσως, πιο αντιπροσωπευτικό παράδειγμα από τον φαύλο κύκλο που δημιουργείται ανάμεσα στην αύξηση των τιμών, την αύξηση των αμοιβών και την εκ νέου αύξηση των τιμών. Ας σημειωθεί, δε, για πολλοστή φορά, ότι η πλέον συνηθισμένη κατάληξη αυτής της διαδικασίας είναι ο στασιμοπληθωρισμός.

Ας μην περιμένουμε, λοιπόν, ούτε άμεσες ούτε μαγικές λύσεις εξόδου αβρόχοις ποσί  από την κρίση. Πολύ περισσότερο, μάλιστα, εφόσον ο πόλεμος στην Ουκρανία συνεχιστεί – κατά τις περισσότερες ενδείξεις αυτό ακριβώς θα γίνει.

Αλλά, ακόμη κι ‘όταν λήξει ο πόλεμος, η κρίση θα συνεχιστεί. Η παγκοσμιοποίηση επιβραδύνθηκε ήδη και δεν θα επανέλθει στον… καλό παλιό εαυτό της. Οι κυρώσεις έχουν κόστος που δύσκολα διορθώνεται, ιδιαίτερα καθώς δεν θα λήξουν μαζί με τον πόλεμο. Τα δυο αντικρουόμενα στρατόπεδα θα συνεχίσουν την διαπάλη σε άλλα εδάφη και με άλλα μέσα –ο βαθμός αιχμαλωσίας της οικονομίας από την γεωπολιτική θα συνεχιστεί και θα αυξηθεί.

Ας συνειδητοποιήσουμε ότι αυτή είναι η νέα πραγματικότητα. Μία νέα ισορροπία συνύπαρξης δεν μπορεί να βρεθεί άμεσα – η πενταετία είναι ένα ελάχιστο ορόσημο. Ο κόσμος βρίσκεται σε μεταίχμιο, οπότε η ψυχραιμία, η υπομονή και η αντοχή θα είναι τα ζητούμενα – από κυβερνήσεις και από κοινωνίες.

Φτάνει να μην μείνουν τα αυτιά ανοιχτά στην μουσική των Σειρήνων. Κι όσο η κρίση διαρκεί και εντείνεται τόσο οι Σειρήνες ακούγονται πιο πειστικές.