Προς ένα αδιέξοδο και σκοτεινό μέλλον

Έχω γράψει επανειλημμένα για το αδιέξοδο της οικονομικής πολιτικής που ακολουθείται από την εποχή του Paul Volcker ως προέδρου της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ, υπό την επήρεια της σχολής των μονεταριστών που «ίδρυσε» ο Milton Friedman. Η τυφλή προσήλωση στην θεωρία παρά τα πρακτικά αδιέξοδα που όλοι έχουμε ζήσει ιδιαίτερα στον 21ο αιώνα, επιβεβαιώθηκε από την εξαιρετικά συντηρητική ( τον αποκαλώ δειλή) προσέγγιση της αρμόδιας διεύθυνσης της Επιτροπής (DGII Ecofin) στο θέμα της αναθεώρησης των όρων του συμφώνου για την ανάπτυξη και την σταθερότητα. Η επιλογή τους –όπως και όλων που στηρίζουν την σημερινή πολιτική των υψηλών επιτοκίων—είναι πέρα για πέρα κοντόφθαλμη.

Η επιλογή που έχει γίνει είναι σαφής και ειλικρινής – δεν κρύβεται πίσω από φούμαρα: επιλέγεται η ύφεση προκειμένου να ελεγχθεί ο πληθωρισμός. Αυτό λένε οι κεντρικοί τραπεζίτες κι αυτό επιβεβαιώνουν οι οικονομολόγοι της Ε.Ε. αυστηροποιώντας τις ποινές για αποκλίσεις από τους στόχους διαχείρισης του χρέους. Με την θέση αυτή, από την πλευρά της Ε.Ε. τουλάχιστον, επιδεικνύεται μία αμάθεια που είχαμε να δούμε από το 2010 με το πρώτο ελληνικό μνημόνιο.

Ο τζόκερ στην παρτίδα έχει δύο όψεις: την χρηματοπιστωτική και την πολιτική. Είναι τρισδιάστατος, όμως, διότι υπάρχει και ο άξονας της τεχνολογίας.

Ως προς το πρώτο, η οικονομική απολιτική οδηγείται σε αποτυχία διότι εφαρμόζεται ως να μην έχει αλλάξει τίποτα—σε σύγκριση με την περίοδο 1990-2010 όπου γνώρισε τις δόξες της. Αλλαγή υπάρχει, όμως, και είναι ριζική. Ποτέ στο παρελθόν δεν ήταν το ύψος του ιδιωτικού και του δημόσιου χρέους τόσο υψηλό. Και, επιπλέον, το χρέος αυτό δημιουργήθηκε με εξαιρετικά χαμηλά επιτόκια.

Η αύξηση του κόστους χρήματος, λοιπόν, θα έχει τούτη την φορά πολύ πιο βαθιές και εκτεταμένες επιπτώσεις σε σύγκριση με το παρελθόν. Ποτέ τόσοι πολλοί δεν χρωστούσαν τόσα πολλά σε τόσους λίγους – για να παραφράσουμε μία περίφημη φράση του Churchill. Προσθέτοντας ότι όσο αυξάνονται τα επιτόκια τόσο θα αυξάνεται και η πιθανότητα μίας νέας χρηματοπιστωτικής κρίσης.

Στον οικονομικό τομέα, λοιπόν, οδηγούμαστε με πολύ μεγάλη πιθανότητα σε μία καταιγίδα όπου η ύφεση θα χειροτερεύει την χρηματοπιστωτική κρίση και τανάπαλι, σ’ ένα φαύλο κύκλο καθοδικής πορείας όλων των μεγεθών.

Στον πολιτικό, για την ακρίβεια τον γεωπολιτικό, τομέα η εικόνα δεν είναι λιγότερο απαισιόδοξη. Το άμεσο πρόβλημα είναι ότι ούτε η Ουκρανία μπορεί να νικήσει την Ρωσία, ούτε η Ρωσία μπορεί να παραδεχτεί ήττα. Αντίθετα με τους κυνικούς, ο πόλεμος αυτός δεν θα χάσει τα φώτα της δημοσιότητας, διότι έχει πλέον πάρει την μορφή της ιδεολογικής και ηθικής σύγκρουσης. Θα παρατηρήσω ότι στο βιβλίο του Huntington διαχωρίζει τον πολιτισμό της Δύσης από την Ρωσία. Το πρότυπο (paradigm) του Ψυχρού Πολέμου το επιβεβαίωσε. Σήμερα, όσοι πίστεψαν στην κατάρρευση με το γκρέμισμα του Τοίχους του Βερολίνου, θα πρέπει να αισθάνονται προδομένοι.

Επιπλέον, οι φιλικές χειρονομίες και χαμόγελα μεταξύ Biden και Xi, δεν πρέπει να ξεγελάσουν. Στην καλύτερη περίπτωση σημαίνουν την επιστροφή σ’ ένα διπολικό κόσμο με την αντιπαλότητα να σταματά στο όριο του πυρηνικού πολέμου. Στην χειρότερη, μία σειρά από θερμούς πολέμους με αντικαταστάτες – όπως σήμερα μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας—αν και θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι η Ρωσία ανέλαβε τον ρόλο της χωρίς την πλήρη συγκατάθεση της Κίνας.

Στα επόμενα χρόνια η σύγκρουση ΗΠΑ-Κίνας θα είναι γεωγραφική—με την έννοια των σφαιρών επιρροής– και σε μεγάλο βαθμό τεχνολογική. Η κάθε πλευρά θα επιδιώξει την πρωτοκαθεδρία σε θέματα όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η ρομποτική, ο αυτοματισμός, η εκπαίδευση των μηχανών (machine learning), το δίκτυο των πραγμάτων (internet of things), τα ανοιχτά και μεγάλα δεδομένα (open and big data), το quantum computing – που είναι ήδη εδώ. Η έρευνα και ανάπτυξη στον αμυντικό τομέα θα φέρει – όπως πάντα—την τεχνολογία ακόμη πιο μπροστά και, στην σημερινή εποχή της ταχείας πληροφόρησης —τις εμπορικές εφαρμογές της ακόμη πιο σύντομα στην αγορά.

Έτσι, στο οικονομικό και γεωπολιτικό αδιέξοδο προστίθεται η τεχνολογία. Σε εποχή ήδη έντονων και διάσπαρτων ανισοτήτων, η τεχνολογία θα αυξάνει την χρήση κεφαλαίου, θα μειώνει την χρήση εργασίας, θα δίνει έμφαση στην απόκτηση δεξιοτήτων, θα διευκολύνει την συγκέντρωση πλούτου στα χέρια των λίγων, θα δημιουργεί ολιγοπωλιακές καταστάσεις και θα αποδυναμώνει την ισχύ του συνδικαλισμού.

Ο συνδυασμός θα φέρει σημαντικές επιπτώσεις στην κοινωνία και στην πολιτική ζωή. Στην κοινωνία θα αυξάνονται οι ανισότητες και μαζί τους η αντίθεση στην φιλελεύθερη δημοκρατία—που ήδη εκδηλώνεται παθητικά με την μη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά.  Στην πολιτική θα ενισχύει την πολιτική των άκρων. ‘Ηδη βλέπουμε την άνοδο του λαϊκισμού, του οικονομικού εθνικισμού, της αντίθεσης στην μετανάστευση.

Άνετα μπορεί κανείς να μιλήσει για σύγκρουση πολιτισμών. Εξίσου άνετα και, ίσως, με μεγαλύτερη ακρίβεια μπορεί κανείς να χαρακτηρίσει την εποχή αυτή ως event horizon – μία μαύρη τρύπα από την οποία ούτε το φως μπορεί να διαφύγει. Πρόσφατα, κάποιοι αστρονόμοι ισχυρίζονται ότι οι πολιτισμοί αυτοκαταστρέφονται – γι’ αυτό τούτη την στιγμή είμαστε μόνο στο σύμπαν.

Ή θα πέσουμε στην μαύρη τρύπα ή θα αποδείξουμε ότι το φως μπορεί να ξεφύγει από την τεράστια έλξη της.

Διαβάστε επίσης

Από την κυβέρνηση Μητσοτάκη στην κυβέρνηση Μητσοτάκη μέσω Σημίτη