Πολιτικοί μύθοι και επιστημονικές αλήθειες για τον πληθωρισμό

Αύριο, 24/5, θα ξεκινήσει στην Βουλή συζήτηση που ζήτησε η αντιπολίτευση για την ακρίβεια.

Στην ουσία πρόκειται για συντονισμένη επίθεση στην κυβέρνηση, που θα λάβει διαστάσεις πολύ ευρύτερες από το θέμα της ακρίβειας. Η αντιπολίτευση, βέβαια, το προτάσσει καθώς θεωρεί ότι ο συγκεκριμένος λαϊκισμός έχει απήχηση, διότι ο μεν πολίτης ζει την ακρίβεια στην καθημερινότητά του, η δε αντιπολίτευση προσφέρει δήθεν εύκολες και δήθεν ανώδυνες λύσεις – πλην, όμως, ευήκοες.

Στο σημείωμα που ακολουθεί θα επιχειρήσουμε να διαχωρίσουμε τους μύθους από την πραγματικότητα, με αναφορά μάλιστα σε εξαιρετικά πρόσφατες και υψηλού επιπέδου ακαδημαϊκές μελέτες, ταυτόχρονα αποστεώνοντας τα έωλα επιχειρήματα της αντιπολίτευσης.

Το μεγάλο επιχείρημα της αντιπολίτευσης εστιάζεται στην μείωση του ΦΠΑ στα τρόφιμα, δικαιολογώντας την απώλεια στα έσοδα με την λεγόμενη υπεραπόδοση των φόρων στο Α΄ τρίμηνο του έτους.

Η απάντηση είναι διττή: η εμπειρία έχει δείξει πέρα από κάθε αμφιβολία ότι η μείωση του ΦΠΑ δεν περνά στην τελική τιμή – οι επιχειρήσεις είτε κρατούν την μείωση για τον εαυτό τους είτε περνούν στον καταναλωτή μικρό μόνο ποσοστό, που δεν υπερβαίνει το ¼ της μείωσης. Όσο για την υπεραπόδοση, εδώ η κυβέρνηση ευθύνεται διότι βγάζει ανακοινώσεις που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Η υπεραπόδοση οφείλεται κατά τα 2/3 σε προεισπράξεις (κυρίως ΕΝΦΙΑ) που σημαίνει ότι τα ποσά θα «λείψουν» αργότερα και κατά το 1/3 στην μεταφορά εισπράξεων από τον προηγούμενο φόρο στον τρέχοντα, επειδή δόθηκαν παρατάσεις στην καταβολή υποχρεώσεων (π.χ. τέλη κυκλοφορίας).

Μία δεύτερη δήθεν λύση εστιάζεται στην φορολόγηση των υπερκερδών των επιχειρήσεων. Επειδή, δε, φαίνεται ότι αναγνωρίζεται ότι το κράτος δεν μπορεί να επιβάλει περιθώριο κέρδους στο σύνολο της οικονομίας, αναδεικνύεται ο τομέας της ενέργειας ως ο …κακός λύκος.

Καταρχάς, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο επιχειρηματικός κόσμος επιδιώκει να μεγιστοποιήσει τα άμεσα κέρδη του, οπότε υπάρχει πράγματι μερική συμβολή στον πληθωρισμό. Γι’ αυτό έχουν  μιλήσει ανεξάρτητοι οργανισμοί (π.χ.  η Τράπεζα της Ελλάδος) και ακαδημαϊκοί (π.χ. η R. Henderson του Harvard Business School).  Είναι ένα από τα προβλήματα του σύγχρονου (μετά το 1990) καπιταλισμού, και η αντιμετώπιση του απαιτεί τουλάχιστον πανευρωπαϊκή πολιτική – όπως ακριβώς με τους Γεωγραφικούς Εφοδιαστικούς Περιορισμούς —που επιπόλαια επιχείρησε να γελοιοποιήσει η αντιπολίτευση. Ο σύγχρονος καπιταλισμός σε αγαστή συνεργασία με ένα ουσιαστικά μη ελεγχόμενο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα δημιουργεί ολιγοπωλιακές και μονοπωλιακές καταστάσεις που επιτρέπουν στις πολυεθνικές να δρουν σε σημαντικό βαθμό επιβαρύνοντας το κοινωνικό σύνολο με κόστη που θα όφειλαν να καλύψουν οι ίδιες.

Όπως ήδη έγραψε η στήλη (21/5) εκτός κι αν η αντιπολίτευση υποστηρίζει την μονομερή από την χώρα μας κατάργηση του σημερινού συστήματος της ελεύθερης οικονομίας, η πρόταση της είναι κενή περιεχομένου. Ουσιαστική είναι η προτροπή ενίσχυσης της Επιτροπής Ανταγωνισμού με ταυτόχρονη διεύρυνση των αρμοδιοτήτων της. Θα υποστήριζα ότι αυτή η πρόταση της αντιπολίτευσης, είναι βάσιμη, επίκαιρη, αναγκαία.

Μετά τις ανωτέρω παρατηρήσεις εύλογα προκύπτει το ερώτημα «πως ελέγχεται ο πληθωρισμός?» Για την απάντηση είναι σκόπιμο να επισημανθούν οι πηγές του (τα αίτια του), με αντικειμενικές μεθόδους.

Πρόσφατη μελέτη που διενεργήθηκε από 11 κεντρικές τράπεζες (η ΕΚΤ συμμετείχε ως ξεχωριστός οργανισμός μολονότι συμμετείχαν επίσης οι κεντρικές τράπεζες της Γαλλίας, Γερμανίας και Ιταλίας) με βάση ένα υπόδειγμα που είχαν αναπτύξει ο πρώην διοικητής της FED Ben Bernanke και ο παγκόσμια γνωστός οικονομολόγος Olivier Blanchard, που την συντόνισαν.

Η μελέτη (An analysis of pandemic-era inflation in 11 countries)  καλύπτει ουσιαστικά την περίοδο από το 2019 έως το Β΄ τρίμηνο του 2023. Οι διαφορές ανάμεσα στις 11 χώρες αναγνωρίζονται και οι ερευνητές τις διαχειρίζονται ώστε να υπάρχει κοινή βάση για τα συμπεράσματα. Πολύ ορθά, επιπλέον, επικεντρώνονται στους μηχανισμούς μετάδοσης των πληθωριστικών πιέσεων — κάτι που οι οικονομολόγοι κάνουν εδώ και καιρό αλλά οι πολιτικοί συνειδητά τείνουν να αγνοούν.

Τα ευρήματα είναι εντυπωσιακά. Με όλο τον κίνδυνο της υπερβολικής απλοποίησης, συνοψίζονται στα ακόλουθα:

Οι αρχικές πληθωριστικές πιέσεις δημιουργήθηκαν (όπως είχε ήδη προβλεφθεί) κατά κύριο λόγο από τα σοκ στις εφοδιαστικές αλυσίδες και την αύξηση στις τιμές της ενέργειας και των τροφίμων.

Υπήρξε πίεση από την πλευρά της εργασίας, αλλά στο αρχικό στάδιο δεν ήταν σημαντική.

Με την σταδιακή προσαρμογή της οικονομίας (αποδυνάμωση των σοκ) οι πληθωριστικές τάσεις άρχισαν να υποχωρούν. Εξαίρεση η ενέργεια όπου η αρχική αύξηση στην τιμή της δείχνει να ενσωματώθηκε και να μετατράπηκε σε μόνιμη.

Στο σημείο αυτό η μελέτη θέτει το ερώτημα «πως εξηγείται η εμμονή των πληθωριστικών πιέσεων εφόσον η επιρροή των σοκ στην πλευρά της παραγωγής έχουν αποδυναμωθεί;». Η απάντηση που δίνουν είναι ότι η αρχικά μικρή πίεση που άσκησαν οι αμοιβές στις τιμές, έχει παραμείνει, δεν υποχωρεί κι αυτή ευθύνεται τώρα για την δυσκολία να υπάρξει περαιτέρω αποκλιμάκωση του πληθωρισμού στον στόχο του 2% σε ετήσια βάση.

Στη βάση αυτή, οι ερευνητές (με όλο το βάρος φήμης και γνώσεων που έχουν 11 κεντρικές τράπεζες και οι επικεφαλείς Bernanke & Blanchard θέτουν το ερώτημα: με πόσο μεγάλο κόστος μπορεί να επιτευχθεί αυτή η επιδιωκόμενη περαιτέρω μείωση του πληθωρισμού; Η αναφορά, βέβαια, είναι σαφέστατα στο κοινωνικό κόστος—οπότε έμμεσα και στο πολιτικό.

Ποια η σχέση με την Ελλάδα; Καταρχάς, υπάρχει εισαγόμενος πληθωρισμός, κι ας επιλέγει να τον αγνοεί η αντιπολίτευση. Κατά δεύτερο λόγο δεν είναι μόνο η χώρα μας που υποφέρει από στρεβλώσεις στην αλυσίδα εφοδιασμού παραγωγή-χονδρεμπόριο-λιανεμπόριο. Κατά τρίτο λόγο, η Ελλάδα αντιμετωπίζει πίεση στην αγορά εργασίας, διότι ένα μεγάλο μέρος των ανέργων δεν μπορούν πλέον να απασχοληθούν (μόνιμη ανεργία) ενώ παράλληλα σημειώνονται σημαντικές ελλείψεις σε τομείς που αναπτύσσονται (π.χ. τουρισμός, τεχνολογία).

Είναι προφανές, κατά την γνώμη αυτής της στήλης, ότι η κυβέρνηση έχει επίγνωση του θέματος και γι’ αυτό υπήρξε αφενός προσεκτική στην αύξηση του κατώτατου μισθού, αφετέρου επέλεξε τον δρόμο των επιδομάτων προκειμένου να ελαχιστοποιήσει την θεσμική πίεση των αμοιβών στον πληθωρισμό και ταυτόχρονα να αποκαταστήσει μέρος της απώλειας της αγοραστικής ισχύος.

Δεν υπάρχει, λοιπόν, «ανέξοδος» τρόπος να ελεγχθεί ο πληθωρισμός, ιδιαίτερα (όπως δείχνει η μελέτη) όταν πρόκειται γι’  αυτό το τελευταίο και κοινωνικά επώδυνο βήμα της σύγκλισης προς το 2%.

Υπάρχουν, όμως, και άλλα θέματα, οπότε θα επανέλθουμε αύριο.

Διαβάστε επίσης

Χειρονομία χωρίς περιεχόμενο που εκθέτει το παγκόσμιο σύστημα διακυβέρνησης