Η απραξία είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος

Αν διαβάσει κανείς τα διάφορα δημοσιεύματα για τους κινδύνους που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα στα επόμενα χρόνια – εξαίρεση το World Economic Forum που μάλλον με έλλειψη ρεαλισμού τόλμησε να εκτιμήσει το μέλλον σε βάθος δεκαετίας –θα συνειδητοποιήσει ότι η προοπτική μόνο «μαύρη» είναι.

Η ομοφωνία των προβλέψεων είναι σχεδόν εκπληκτική—ουσιαστικά επικεντρώνονται σε πέντε μεγάλα θέματα:

• Την κλιματική αλλαγή σε συνδυασμό με τα ακραία καιρικά φαινόμενα καθώς και με το ευρύτερο πρόβλημα της προστασίας του περιβάλλοντος –όπου η απώλεια της βιοποικιλότητας προβληματίζει ιδιαίτερα.
• Την διάσπαση της κοινωνικής συνοχής που συνδυάζεται με την άνοδο των πολιτικών άκρων και καταλήγει σε συνεχείς κοινωνικές εντάσεις
• Η ανασφάλεια όλων των μορφών – από τον ψηφιακό διχασμό μέχρι τις κυβερνοεπιθέσεις—που δημιουργεί η τεχνολογία καθώς και η προοπτική έλλειψης πρώτων υλών.
• Οι πανδημίες ως μόνιμο φαινόμενο σε συνδυασμό με τις αδυναμίες των συστημάτων υγείας και γενικότερα των δομών κοινωνικής προστασίας.
• Ο μεγάλος όγκος χρεών που έχει συσσωρευτεί σε συνδυασμό με την υποβάθμιση του επιπέδου και της ποιότητας ζωής.

Αυτά τα πέντε προβλήματα-κίνδυνοι έχουν παγκόσμια εμβέλεια, εντυπωσιακή ένταση, πολύμορφες προεκτάσεις και πιθανώς να επιδέχονται πολύπλοκες λύσεις. Ο συνδυασμός δείχνει ότι η ανθρωπότητα βρίσκεται σε λάθος δρόμο. Και δεν υπάρχει απολύτως τίποτα που να εγγυάται πως δεν θα δούμε την αυτοκαταστροφή μας.

Ο διαστημόπλοιο «Γη», όπως χαρακτήρισε τον πλανήτη μας ο Buckminster Fuller, έχει πράγματι πεπερασμένες δυνατότητες. Το παρελθόν μας δίδαξε ότι η τεχνολογική πρόοδος λύνει πολλά προβλήματα – αυτή είναι η εμπειρία μας. Οι εξελίξεις δεν είναι, όμως, γραμμικές. Πολλές φορές, έτσι, η αξία του παρελθόντος ως μάθηση και σιγουριά επανάληψης δεν ισχύει. Αντίθετα, σε περιόδους ταχύτατων αλλαγών όπως τώρα, μπορεί εύκολα να οδηγήσει σε εφησυχασμό – οπότε και σε τραγικά, πιθανώς μη αναστρέψιμα, λάθη.

Ο εθνικισμός (nationalism), απόρροια της φιλελεύθερης (liberal) σκέψης του Διαφωτισμού βρήκε την έκφραση του στον 19ο αιώνα και κληροδότησε τις βάσεις για την μεγάλη ιδεολογική διαμάχη που ανάλωσε τον 20ο. Η έννοια της ενωμένης παγκόσμιας απάντησης στις παγκόσμιες προκλήσεις του 21ου αιώνα είναι έτσι ξένη στα κράτη-έθνη και στα ιδεολογικά στρατόπεδα.

Ένα πράγμα είναι βέβαιο, όμως: αν δεν υπάρξει παγκόσμια συμφωνία προκειμένου να αντιμετωπιστούν η κλιματική αλλαγή, οι πανδημίες, οι ανισότητες, οι αρνητικές επιπτώσεις της τεχνολογίας, τότε η εναπομένουσα κοινωνική συνοχή θα εξαφανιστεί, οι μάχες χαρακωμάτων θα επεκταθούν, τα προβλήματα θα ενταθούν και το μέλλον μας θα είναι άδηλο.

Σε καταστάσεις κρίσης έχουμε ορθά μάθει να περιμένουμε πολλά από το κράτος – ως κεντρική εξουσία με την ικανότητα να επιβάλλει την βούληση του. Η αντίδραση στο κράτος που έχει σημειωθεί στα τελευταία 30 χρόνια είναι σήμερα ξεπερασμένη και – πολύ περισσότερο—επικίνδυνη. Το κράτος έχει τεράστιο ρόλο να παίξει στην αντιμετώπιση των προβλημάτων του 21ου αιώνα. Το θέμα είναι πως αυτό το κράτος θα είναι αποτελεσματικό και θα σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Αυτήν την αποτελεσματικότητα μπορεί να την εξασφαλίσει η συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα: με την υιοθέτηση προδιαγραφών και πρακτικών η αξία των οποίων έχει δοκιμαστεί και αποδειχθεί. Παράλληλα, όμως, ο ιδιωτικός τομέας οφείλει να περάσει σε φάση αυτοκριτικής και να ενστερνιστεί ένα νέο σύστημα αξιών και λειτουργιών που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της κοινωνίας – όχι μόνο στους δικούς του στόχους. Ο ιδιωτικός τομέας του 21ου αιώνα οφείλει να αναγνωρίσει ότι το οικονομικό μοντέλο του εξυπηρετεί μόνο τον ίδιο, είναι σε βάρος του κοινωνικού συνόλου και προδικάζει πολλά από τα μελλοντικά κακά που φοβούνται όλοι – κράτη, επιχειρήσεις και ιδιώτες, ακαδημαϊκοί και τεχνοκράτες, φτωχοί και πλούσιοι.

Θεωρώ ότι ο κατάλογος των προκλήσεων είναι ακριβής και ρεαλιστικός. Είναι, όμως, ελλιπής. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος όλων δεν αναφέρεται. Κι αυτός είναι η προοπτική πως ενώ αναγνωρίζουμε τους κινδύνους δεν θα υπάρξει ενιαία, παγκόσμια, απάντηση.

Η σάτιρα του Don’t Look Up είναι πολύ βαθύτερη και επισημαίνει πολύ πιο σοβαρούς κινδύνους από αυτήν του Dr Strangelove του Stanley Kubrick.

Διαβάστε επίσης

Η μάχη για την ψυχή των οικονομικών