Η αναπόφευκτη κρίση και η δυσκολία εξόδου

Με το κόστος δανεισμού να αυξάνεται για άτομα, νοικοκυριά και κράτη, την κλιματική κρίση να μετατρέπει τις φυσικές καταστροφές σε καθημερινότητα, τη γεωπολιτική αναταραχή να χειροτερεύει και την οικονομική πολιτική να παραμένει εγκλωβισμένη σε άλλες εποχές, η αίσθηση της ανασφάλειας και της απαισιοδοξίας δείχνει να θεμελιώνεται σε επίπεδο προσωπικό και θεσμικό.

Δυστυχώς, οι εξελίξεις δεν προδικάζουν κάποια αλλαγή.

Κι αυτό επειδή σε άλλο επίπεδο κινούνται οι κοινωνίες και οι κυβερνήσεις και σε άλλο οδηγούν οι νομοτελειακές εξελίξεις.

Για να φέρω ένα παράδειγμα: Η κλιματική κρίση θα απαιτεί ολοένα και περισσότερο την ύπαρξη και λειτουργία ενός καλά οργανωμένου, ταχύτατα αποτελεσματικού, ελάχιστα γραφειοκρατικού κράτους.

Λίγες, έως ελάχιστες, είναι σήμερα πλέον οι χώρες που μπορούν να καυχηθούν πως ανταποκρίνονται σ’ αυτές τις προδιαγραφές. Η δική μας, πάντως, δεν συγκαταλέγεται στην ομάδα τους.

Παράδειγμα δεύτερο: Ουσιαστικά από την κρίση του 2008 και μετά η παγκόσμια ανάπτυξη καρκινοβατεί. Ένας λόγος – ιδιαίτερα δε μετά το 2020—είναι ότι αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα που προέρχονται κατά κύριο λόγο από την πλευρά της παραγωγής (side) με μέτρα που απευθύνονται κυρίως στην ζήτηση (demand).

Η αναποτελεσματικότητα τους είναι εμφανής – όπως είναι και η αμηχανία των οικονομολόγων που συμβουλεύουν τις κυβερνήσεις ή ηγούνται σημαντικών θεσμών όπως οι κεντρικές τράπεζες.

Γι’ αυτό και διαπιστώνονται καθυστερημένες αντιδράσεις, έλλειψη ομοφωνίας, αντινομία ανάμεσα στα λόγια και τις πράξεις.

Παράδειγμα τρίτο: Οι αρνητές της κλιματικής κρίσης έχουν ξεκινήσει νέα καμπάνια ισχυρισμών πως «δεν τρέχει τίποτα» εμμένοντας στην θέση πως δεν φταίει η ανθρώπινη δραστηριότητα για εξελίξεις που θα συνέβαιναν έτσι κι αλλιώς.

Προφανώς, όμως, άσχετα με το ή τα αίτια, το γεγονός είναι ότι το κλίμα αλλάζει και δεν είμαστε έτοιμοι να το αντιμετωπίσουμε ούτε σε εθνικό επίπεδο – πολύ περισσότερο στο αναγκαίο παγκόσμιο πλαίσιο.

Παράδειγμα τέταρτο: Η γεωπολιτική σύγκρουση δημιουργεί εντάσεις ανάμεσα στα κράτη, ξαφνικά γεγονότα ενισχύουν τον εθνικισμό (και τον οικονομικό), η παγκοσμιοποίηση σταδιακά χαλαρώνει και αντιστρέφεται.

Τα προβλήματα, όμως, είναι παγκόσμια και δεν λύνονται ούτε σε εθνικό ούτε σε περιφερειακό πλαίσιο. Δεν είναι μόνο η κλιματική κρίση, είναι και οι πανδημίες που εμφανίζονται ολοένα και συχνότερα. Σε μία εποχή, λοιπόν, που το σύστημα παγκόσμιας διακυβέρνησης θα όφειλε να είναι ιδιαίτερα ισχυρό, αυτό καθημερινά απαξιώνεται.

Ειδικά στην χώρα μας, ο κύκλος των αλλαγών είναι σχεδόν πάντα σε δυσαρμονία με τις παγκόσμιες εξελίξεις. Ξανά με παράδειγμα: η περίοδος της μεταπολίτευσης χαρακτηρίζεται από ενισχυμένο ρόλο του κράτους – το οποίο κυριολεκτικά τσαλαβουτά σε χωράφια που δεν γνωρίζει – όπως με τον περίφημο Οργανισμό Ανασυγκρότησης Επιχειρήσεων.

Την ίδια εποχή, η παγκόσμια κοινωνία κινείται (δεν συζητάμε εδώ την ορθότητα ή όχι) στην κατεύθυνση της λεγόμενης απορρύθμισης (deregulation).

Στα τελευταία χρόνια, η παγκόσμια κίνηση είναι προς την αντίθετη κατεύθυνση αλλά εμείς έχουμε εμφανιστεί κάπως ως υπέρμαχοι του νέο-φιλελευθερισμού—αν και όχι στις τόσο ακραίες καταστάσεις που έχουμε δει σε άλλες χώρες.

Η κρίση δεν είναι μακριά. Τούτη την φορά θα είναι πολύμορφη, πολυδιάστατη, πολύπλοκη. Η έξοδος απ’ αυτήν θα απαιτήσει από την κοινωνία των ανθρώπων αλλαγή φιλοσοφίας, υιοθέτηση νέων ηθικών αρχών, ουσιαστικά απομάκρυνση από πολλά που μέχρι σήμερα θεωρούσαμε ως δεδομένα.

Στην παγκόσμια κοινότητα της διανόησης η ανησυχία είναι τεράστια, οι αναλύσεις δίνουν και παίρνουν, οι λύσεις αναγνωρίζονται ως εξαιρετικά δύσκολες. Τουλάχιστον ας μην εθελοτυφλούμε, ας ακούμε.

Διαβάστε επίσης:

Οι παγίδες της επόμενης ημέρας

Ευάγγελος Αποστολάκης: Ο «ΟΥΚάς» που έγινε «παιδονόμος» και σκιά του Στέφανου Κασσελάκη

Άδωνις Γεωργιάδης για συντάξεις δικαστικών: Δεν θα εφαρμοστεί σε όλους η απόφαση του Ελεγκτικού – Εγώ αναδρομικά δεν δίνω

Αυτοδιοικητικές εκλογές 2023

Αυτοδιοικητικές εκλογές 2023: Όλες οι εξελίξεις

Οδηγός Εκλογών – Όλα όσα πρέπει να ξέρετε