«Η αιωνιότητα σε μια μέρα». Μια ιστορία που ξεκινάει από μακριά, αλλά φτάνει ως εμάς, χωρίς να χάσει τίποτε από την δυναμική και το νόημά της. Είναι η ιστορία δύο αρχαίων πόλεων, που, αν και απείχαν χρονικά η μία από την άλλη κατά 1700 χρόνια, συνδέθηκαν με την ίδια μοίρα. Αυτήν, που προκλήθηκε από μία ηφαιστειακή έκρηξη.
Πρόκειται φυσικά για την Πομπηία και το Ακρωτήρι της Σαντορίνης. Ή «Πομπηία και Σαντορίνη – Η αιωνιότητα σε μια μέρα», όπως είναι ο τίτλος της έκθεσης, που εγκαινιάζεται σήμερα στη Ρώμη, στο περίφημο Scuderie del Quirinale από τον υπουργό Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Τουρισμού της Ιταλίας, Ντάριο Φραντσεσκίνι και την Ελληνίδα υπουργό Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη.
Εξαιρετικές αρχαιότητες που ταξίδεψαν στην Ιταλία από το Ακρωτήρι –μερικές μάλιστα βγαίνουν για πρώτη φορά εκτός Ελλάδος- αλλά και μοναδικά ευρήματα από την πόλη που κατέστρεψε ο Βεζούβιος περιλαμβάνει η έκθεση, που θα διαρκέσει τρεις μήνες (ως τις 9 Ιανουαρίου 2020).
Τοιχογραφία από την Πομπηία
Πρόκειται για τοιχογραφίες, κεραμική, κοσμήματα, διάφορα αντικείμενα καθημερινής χρήσης, ακόμη και βιολογικά ευρήματα και εκμαγεία, που μιλούν γι΄ αυτούς τους μακρινούς κόσμους, τη ζωή των ανθρώπων και τις δραστηριότητές τους, ώσπου να συμβεί η μεγάλη καταστροφή και να θαφτούν κάτω από την ηφαιστειακή τέφρα.
Είναι η πρώτη φορά που διοργανώνεται μια τέτοια έκθεση «συνομιλίας» μεταξύ των δύο πόλεων, μια ιδέα που προήλθε από ιταλικής πλευράς, συγκεκριμένα από την Εφορεία Αρχαιοτήτων της Πομπηίας, η οποία συνεργάσθηκε με την ελληνική Εφορεία Κυκλάδων. Η συνύπαρξη, μάλιστα, της Σαντορίνης με την Πομπηία τοποθετεί την πρώτη, στη θέση που πραγματικά της αξίζει στον παγκόσμιο χάρτη, καθώς το Ακρωτήρι δεν είναι τόσο γνωστό ακόμη -όσο η Πομπηία τουλάχιστον- διεθνώς.
Ο «Ψαράς» από το Ακρωτήρι
Στην έκθεση, έτσι, προσφέρεται ένας εξαιρετικός και άνευ προηγουμένου παραλληλισμός μεταξύ τους: Δύο ολόκληροι οικισμοί, που θάφτηκαν από ηφαιστειακές εκρήξεις, οι οποίες εξαφάνισαν ανθρώπους μαζί με τον πολιτισμό τους, τα ιδανικά τους, τις πεποιθήσεις τους.
Τον ιδιαίτερο τόνο δίνουν, άλλωστε, οι περίφημες τοιχογραφίες από το Ακρωτήρι, όπως ο πασίγνωστος νεαρός «Ψαράς» που κρατάει περήφανα τις αρμαθιές από τα ψάρια, που μόλις έπιασε, οι «Λατρεύτριες» με τις τρεις γυναίκες που, φορώντας πλούσιες ενδυμασίες και πολύτιμα κοσμήματα, κατευθύνονται προς ένα τέμενος, ακόμη και ο τοιχογραφικός διάκοσμος μιας ιδιωτικής οικίας.
Οι «Λατρεύτριες», γυναίκες με πλούσια ρούχα και κοσμήματα
Ένας οικισμός που άκμαζε στην Προϊστορική εποχή ήταν το Ακρωτήρι, με ασφαλές λιμάνι, από όπου έφευγαν τα πλοία του για το εμπόριο με τα άλλα νησιά -το δείχνει η περίφημη τοιχογραφία του Στόλου- με τους δρόμους και τις πλατείες του, με άρτιο αποχετευτικό σύστημα και με πολυτελή σπίτια, πολυώροφα και καταστόλιστα από τοιχογραφίες.
Όσο για τους κατοίκους του, ειδικά τα κοσμήματα και οι ενδυμασίες των γυναικών αποδεικνύουν τον πλούτο και την ευημερία τους. Όλα αυτά, που έσβησαν από την τρομακτική ηφαιστειακή έκρηξη του 17 ου π.Χ. αιώνα, εξαφανίζοντας τη ζωή, όχι μόνον από το Ακρωτήρι, αλλά και από τα γύρω νησιά για πολύ μακρύ χρονικό διάστημα. Ένα «μυστικό» που κρατιόταν για περισσότερο από 3.600 χρόνια, ώσπου να αποκαλυφθεί μόλις το 1967 από τις ανασκαφές του Σπυρίδωνα Μαρινάτου.
Άλλωστε και ως σήμερα, μόνον το ένα δέκατο του οικισμού έχει έρθει στο φως.
Τοιχογραφία από διάκοσμο ιδιωτικής οικίας από το Ακρωτήρι
Πολύ νωρίτερα, το 1748 είχε αποκαλύψει τα δικά της μυστικά η Πομπηία, θαμμένη στη στάχτη του Βεζούβιου, ύστερα από την τρομακτική έκρηξη του 79 π.Χ. Αν, όμως, στο Ακρωτήρι οι άνθρωποι είχαν εγκαταλείψει την πόλη τους πριν την έκρηξη, γι΄αυτό και δεν έχουν αποκαλυφθεί ανθρώπινα κατάλοιπα (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι διασώθηκαν, όπως λένε οι μελετητές), στην Πομπηία η ζωή, σταματώντας ξαφνικά, μέσα σε κάποια λεπτά, πέρασε στην ιστορία αυτούσια. Με την καθημερινότητά της σε όλες τις εκφάνσεις της, ένα ανοιχτό βιβλίο για δει κανείς με τα μάτια του τη ζωή μιας αρχαίας πόλης.
Αυτό το θέμα της καταστροφής, αλλά και της αναγέννησης φιλοδοξεί να παρουσιάσει η έκθεση, που αναπτύσσεται σε δέκα αίθουσες του Scuderie del Quirinale. Στόχος της, ένα ταξίδι πίσω στο χρόνο, περνώντας «από την ιστορία στην έκπληξη και από το σκοτάδι στην ομορφιά», όπως λένε οι διοργανωτές της.
Μια ιδιαιτερότητα, μάλιστα, ασυνήθιστη σε ελληνικές εκθέσεις είναι η συνύπαρξη των αρχαίων εκθεμάτων με έργα σύγχρονης τέχνης, διάσημων πάντως καλλιτεχνών, που έχουν εμπνευστεί, από τον 18ο αιώνα ήδη, από την καταστροφή της Πομπηίας.
Όπως του Τέρνερ, αλλά και νεότερων του Ρενάτο Γκουτούσο, του Αλμπέρτο Μπούρι, του Άντυ Γουόρχολ, του Τζιουζέπε Πενόνε, του Ντάμιεν Χιρστ, του Άντονι Γκόρμλεϊ.
