Ο Κυριάκος Μητσοτάκης ήρθε στην εξουσία έχοντας έτοιμο το επιτελικό κράτος ως εργαλείο διακυβέρνησης σε μία χώρα με πολυεπίπεδη διοίκηση και κατακερματισμό αρμοδιοτήτων – μία πραγματικότητα  που δυσκόλευε την εφαρμογή (νόμων, αποφάσεων) και την λογοδοσία (απόδοση/ανάληψη ευθύνης).

Έκτοτε πολλά έχουν γραφτεί άλλοτε υπερθεματίζοντας και άλλοτε καταχερίζοντας το επιτελικό κράτος. Όπως πάντα η αλήθεια βρίσκεται στη μέση. Το επιτελικό κράτος έχει να παραθέσει σημαντικές επιτυχίες και τραγικές αποτυχίες. Το ερώτημα είναι γιατί δεν μπόρεσε να αποφύγει αυτό το…εκκρεμές, γιατί δεν κατάφερε να είναι ταυτόχρονα αποτελεσματικό, προσαρμοστικό και δημοκρατικό.

Η απάντηση με αναφορά σε πρόσωπα είναι κομματικά βολική και πνευματικά άκοπη. Ως ένα βαθμό μπορεί να ισχύει. Παραβλέπει, όμως, σκόπιμα ή μη, το βαθύτερο πρόβλημα που είναι θεσμικό. Η απόφαση ήταν ορθή και, μάλιστα, αναγκαία. Δεν ολοκληρώθηκε, όμως, διότι απέτυχε να συλλέξει και να συναρμολογήσει εκείνα τα στοιχεία που συνθέτουν ένα σύγχρονο κράτος προσδιορίζοντας τον ρόλο του στον 21^ο αιώνα. Διότι, η μορφή του κοινωνικού συμβολαίου των Locke και Bobbes δεν ισχύει πλέον—όπως επικίνδυνα εξασθενημένη είναι η αντιπροσωπευτική δημοκρατία υπό το βάρος της κομματικής πειθαρχίας και την ανεξέλεγκτης ανόδου της εκτελεστικής εξουσίας.

Η σύγχρονη πολιτική θεωρία διακρίνει κυρίως έξη μορφές του σύγχρονου κράτους. Συγκεκριμένα (α) το παρεμβατικό κράτος που  παραμένει ουδέτερο αλλά παρεμβαίνει στην αγορά για να διορθώσει σημαντικές αποτυχίες της, (β) το κράτος-αποστολής, που θέτει στόχους και προτεραιότητες και αφήνει την αγορά να τους υλοποιήσει, (γ) το στρατηγικό – βιομηχανικό κράτος που προκαθορίζει τους εθνικούς τομείς ανάπτυξης, (δ) το κράτος- επιχειρηματίας, όπου αυτό αναλαμβάνει το συνολικό ρίσκο της επιτυχίας ή αποτυχίας, (ε) το συμμετοχικό κράτος, όπου οι πολίτες καλούνται να συνδιαμορφώσουν την πολιτική και να συμμετέχουν στην λήψη αποφάσεων και (στ) το ευέλικτο κράτος που μαθαίνει και προσαρμόζεται σε μία διαρκή διαδικασία επανάληψης.

Στην εποχή μας οι διαχωριστικές γραμμές είναι συγκεχυμένες, όπως προκύπτει, π.χ., από τις διαφορετικές προσεγγίσεις που έχει υιοθετήσει η Ε.Ε.: το Digital Markets Act και το AI Act  εντάσσονται στην κατηγορία της κρατικής παρέμβασης, το Green Deal αντιπροσωπεύει το κράτος-αποστολή, το Chips Act το στρατηγικό-βιομηχανικό κράτος. Το πρόβλημα με το ελληνικό επιτελικό κράτος είναι πως δεν φρόντισε από την πρώτη στιγμή να θέσει στόχους και να αποφασίζει την συγκεκριμένη για την κάθε περίπτωση μέθοδο υλοποίησης για όλα τα προβλήματα -προκλήσεις που αντιμετώπιζε.

Σε ορισμένες περιπτώσεις το πέτυχε. Παράδειγμα η ψηφιακή επανάσταση—κλασσική ίσως περίπτωση όπου το κράτος έθεσε τον στόχο ως αποστολή, έδωσε στον Κυριάκο Πιερρακάκη τα όπλα για να πετύχει (την δυνατότητα να σπάσει τον πολυκερματισμό και να συγκεντρώσει όλες τις αποφάσεις στο υπουργείο) και να δημιουργήσει έτσι την ελληνική ψηφιακή επανάσταση. Η διαδικασία είχε αρχίσει πριν τον covid – η πανδημία απλά την επιτάχυνε.

Παράδειγμα κλασσικής αποτυχίας ο αγροτικός τομέας, όπου το επιτελικό κράτος όφειλε να είχε λειτουργήσει ως στρατηγικό θέτοντας την ανάπτυξη ως εθνική προτεραιότητα, και τους όρους ως απαράβατους νόμους — όπως έκανε η Ε.Ε. με το Chips Act—με τρεις προτεραιότητες: τον αναδασμό, την αναδιάρθρωση καλλιεργειών και την εκπαίδευση των αγροτών (σ’ αυτό μπορούσε να αντλήσει από την αποτελεσματικότητα του εκσυγχρονισμού της Ζώνης Γάλακτος που κατάφεραν μέσα σε λιγότερο από μία πενταετία οι ΔΕΛΤΑ- ΦΑΓΕ – ΜΕΒΓΑΛ)

Παράδειγμα όπου προσπάθησε αλλά δεν τόλμησε ο τομέας του real estate, όπου όφειλε να είχε λειτουργήσει ως παρεμβατικό κράτος, αλλά δεν το έπραξε υπό τον φόβο ότι οι κανόνες θα λειτουργούσαν ως τροχοπέδη στην ανάπτυξη.

Με καθυστέρηση, αλλά πάντως με την εμπλοκή του επιτελικού κράτους προχωρεί τώρα ο εκσυγχρονισμός του τομέα της υγείας—αν και αποτυχία του επιτελικού κράτους και ειδικά του αρμόδιου υπουργού Βασίλη Κικίλια μπορεί να θεωρηθεί το γεγονός ότι δεν χρησιμοποιήθηκε η κρίση για την ριζική αναμόρφωση του τομέα. Το αυτό με τον τομέα της δικαιοσύνης, του εργασιακού καθεστώτος, ενώ επιτυχία μπορεί να χαρακτηριστεί η ταχύτερη απονομή συντάξεων αλλά όχι υποχρεωτικά της δημιουργίας του ΕΦΚΑ στην θέση του ΙΚΑ, καθώς η συγκεκριμένη  γραφειοκρατία παραμένει δυσκίνητη και απρόσιτη.

Επιτυχία μπορεί να θεωρηθεί η έστω και μετά από μία πενταετία αναβάθμιση της πολιτικής προστασίας και της προστασίας του πολίτη—οι Χρυσοχοϊδης (παρά τα πήγαινέ-έλα) και Κεφαλογιάννης είχαν μία συγκεκριμένη αποστολή και την εκτέλεσαν.

Ο 21^ος αιώνας δεν έχει έτοιμες συνταγές. Ούτε ανοιχτούς δρόμους, ξεκάθαρες προτεραιότητες, στόχους χωρίς αντιθέσεις και απλότητα. Τα κοινωνικά συμβόλαια της Αναγέννησης είναι υπό αμφισβήτηση αν όχι καταργημένα στην πράξη. Οποιαδήποτε κυβέρνηση έχει δυσχέρεια να κυβερνήσει – και το πρόβλημα είναι ακόμη μεγαλύτερο στην Ελλάδα, όπου ο απόηχος της κρίσης του 2010 είναι ακόμη ισχυρός και η νοοτροπία του διχασμού ιστορικά θεμελιωμένη. ΑΝ μία χώρα απαιτεί συνδυασμό του κράτους – αποστολή και του κράτους -παρέμβαση αυτή είναι η δική μας. Και τα δύο, ιδιαίτερα δε στην παρέμβαση για να διορθωθούν οι ακρότητες της αγοράς, το επιτελικό κράτος έχει αποδειχθεί έντονα ελλειμματικό.

Διαβάστε επίσης

Μητσοτάκης, Ανδρουλάκης, Τσίπρας: η μοναξιά χωρίς άλλοθι