Ύβρις διαπράττεται όταν υπερβαίνεται το μέτρο. Στην Αρχαία Ελλάδα η αρετή ήταν το μέτρο. Το μέτρο υπερέβησαν, π.χ., ο Οιδίπους, ο  Αγαμέμνων, ο Κρέων. Μάλλον αυτό θα είχε κατά νου ο  Γκαίτε όταν έγραψε «Στο μέτρο, εκεί βρίσκεται η μαεστρία». Κατά άλλους, στον Γκαίτε αποδίδεται  (χωρίς να έχει αποδειχθεί),η φράση «στην μετριοπάθεια, εκεί βρίσκεται η διάνοια».

Για τους Αρχαίους Έλληνες ύβρις ήταν η υπεροψία, η απληστία, η προσβολή, η υπερβολική βία – η αναφορά ήταν ταυτόχρονα στην ανθρώπινη και στην θεϊκή φύση.

Στους σύγχρονους καιρούς μας «ύβρις» είναι (φιλοσοφικά πιο περιορισμένα) η ασέβεια, η αλαζονεία, η βαριά προσβολή. Δεν υπάρχει θεϊκή διάσταση – αν και νομίζω ότι μέχρι πρότινος τουλάχιστον στην χώρα μας μπορούσες να πας φυλακή επειδή εξύβρισες τα θεία! Από αυτήν την προσέγγιση του Ισλάμ έχουμε τουλάχιστον τώρα απομακρυνθεί.

Στην Αρχαία Ελλάδα η ύβρις έφερνε κάποια στιγμή την τιμωρία. Σήμερα, διαπράττουμε ύβρι σχεδόν καθημερινά, ατιμωρητί βέβαια. Δεν μιλώ για εγκλήματα του κοινού ποινικού δικαίου. Αναφέρομαι στην τεράστια έλλειψη μέτρου που έχει επικρατήσει παγκόσμια.

O Eric Hobsbawm θεωρεί ότι το βιβλίο του «Ο Βραχύς 20^ος Αιώνας» εντάσσεται στην «Εποχή των Άκρων». Δημοσιεύτηκε το 1994. Αυτός ο περίφημος ιστορικός είχε δει την γραφή στον τοίχο πολύ πριν την δούμε εμείς οι άλλοι.

Δείτε, ακούστε, αισθανθείτε το περιβάλλον μας—σε επίπεδο μικρόκοσμου και μακρόκοσμου—ατόμου και συνόλου, κοινωνίας και κράτους.  Η εκφορά λόγου είναι βίαιη και αλαζονική. Οι πράξεις είναι βίαιες και αλαζονικές. Η οικονομία είναι βίαιη και αλαζονική. Η πολιτεία είναι βίαιη και αλαζονική.

Διαπράττουμε ύβρι ατομικά και συνολικά, καθημερινά και χωρίς ανάπαυλα. Το χειρότερο; Είναι τόσο βαθιά η σήψη, που η ύβρις επικροτείται. Τα παραδείγματα είναι διάσπαρτα.  Ύβρι διαπράττει καθημερινά η Ζωή Κωνσταντοπούλου βίαια στρεφόμενη κατά ατόμων και θεσμών—και κερδίζει δημοσκοπικά.  Ύβρι διαπράττει η Μαρία Καρυστιανού με την φραστική βία που εξαπόλυσε κατά του καθηγητή Δημήτρη Καρώνη, ύβρι και κατά του πολιτεύματος με την ακροτελεύτια φράση της ανάρτησης της «Προς το παρόν έχετε τον έλεγχο, αλλά όχι για πολύ …». Ύβρι διαπράττει ο Τραμπ με την κορυφαία έπαρση του, ύβρι ο Πούτιν με την απόλυτη αδιαφορία του για την ανθρώπινη ζωή. Ύβρι διαπράττει ακόμη κι αυτή η αφηρημένη οντότητα που φέρει την επωνυμία «Ευρώπη», καθότι παραμένει άβουλη ενώ γύρω της διαπράττονται ύβρεις.

Η ύβρις έχει βαθιά κοινωνική και ηθική σημασία. Θέτει όρια συνύπαρξης, ενώ ταυτόχρονα αναβαθμίζει με εκπληκτική διορατικότητα τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η έννοια του μέτρου  λειτουργεί ως κοινωνικός μηχανισμός που εμποδίζει την διάρρηξη μεταξύ του σήμερα και του χθες,  αποτρέπει την απώλεια της ιστορικής μνήμης.  Η έλλειψη του μέτρου υποδηλώνει άγνοια – πολύ περισσότερο έλλειψη παιδείας. Όταν δεν υπάρχει μέτρο εγκλωβιζόμαστε στον δυαδικό κόσμο του 0 και του 1, στον κόσμο των άκρων.

Χάρις στην τεχνολογία βιώνουμε την μεγαλύτερη ανατροπή στην ανθρώπινη ζωή, μετά από τις χιλιάδες χρόνια όπου ο άνθρωπος απλά επιβίωνε. Σήμερα οφείλουμε τα πάντα στην ύλη. Για την ηθική πυξίδα δεν μιλά σχεδόν κανείς. Μάλλον η υπεροψία μας εμποδίζει.

Διαβάστε επίσης

«Ού γάρ οίδασι τι ποιούσιν»