Αναζητώντας την πολυτέλεια του Χρόνου

Ο χρόνος είναι γύρω μας, εμφανίζεται στα τηλέφωνά μας, τον λένε οι υπολογιστές μας. Γιατί σήμερα κανείς σχεδόν δεν χρειάζεται να έχει ρολόι για να ξέρει την ώρα.

Η πρόσβαση στον ακριβή χρόνο δεν είναι η πολυτέλεια, που ήταν κάποτε. Ωστόσο η γοητεία των ρολογιών συνεχίζεται και η κατασκευή και αγορά των μηχανικών χρονομέτρων ακμάζει.

Άλλωστε τα ρολόγια ήταν πάντα κάτι περισσότερο από μηχανές, που απλώς και μόνον λένε το χρόνο. Από την εφεύρεσή τους ήδη διακρίθηκαν ως αντικείμενα επιθυμίας και θαυμασμού, συνδέθηκαν με τους κατόχους τους ενώ ως έργα τέχνης αντιπροσωπεύουν τη σύζευξη της καινοτομίας και της έξοχης χειροτεχνίας.

Χρυσοχόοι και αργυροχόοι, τεχνίτες ειδικευμένοι στο σμάλτο, στα επιχρίσματα και στη χάραξη βεβαίως, ακόμη ειδικοί στην γλυπτική και την πορσελάνη, οι καλύτεροι σε κάθε περίπτωση, αναζητούνταν από τις αρχές του 16ου αιώνα για την κατασκευή των πρώτων ρολογιών, που ήταν αποκτήματα πολύτιμα, πανάκριβα και φυσικά όχι για όλους.

Γιατί ανέκαθεν η πολυτέλεια ήταν και είναι συνυφασμένη με τους μετρητές του χρόνου. Εξάλλου σ’ εκείνες τις μακρινές εποχές δεν ήταν αρκετή μόνον η εμφάνιση, την οποία άνετα θα μπορούσε να αντικαταστήσει ένα κόσμημα, ήταν το «θαύμα» που κρυβόταν μέσα σ΄αυτό το επίτευγμα της τεχνολογίας, κάτι που σήμερα θεωρείται αυτονόητο.

Η δημιουργία χρονομέτρων όμως απαιτούσε ατελείωτες ώρες εργασίας για τους ωρολογοποιούς, που έπρεπε να συνεργάζονται στενά με τους χειροτέχνες, προκειμένου να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Αυτοί οι δεύτεροι μάλιστα ήταν επιφορτισμένοι με την κατασκευή της υποδοχής των εσωτερικών μηχανισμών κάθε ρολογιού, ώστε τόσο σε σχήμα, όσο και σε λειτουργία να είναι προσαρμοσμένη στην τεχνολογία της χρονομέτρησης.

Αλλά και το εξωτερικό τμήμα του ρολογιού -ο σκελετός του- ήταν συχνά τόσο περίπλοκο όσο και ο μηχανισμός, που φιλοξενούνταν σ’ αυτό.

Να σημειωθεί μάλιστα, ότι τα δύο εξελίσσονταν παράλληλα, καθώς οι αυξημένες απαιτήσεις των μηχανισμών, που διαρκώς άλλαζαν επί τα βελτίω, απαιτούσαν και διαφορετική αντιμετώπιση από τους χειροτέχνες για την κατασκευή του πλαισίου τους.

Εξετάζοντας εξάλλου τη σχέση ανάμεσα στο εσωτερικό και το εξωτερικό ενός ρολογιού, στην διακόσμηση και την εφευρετικότητα, αποκαλύπτεται αυτή η πολύπλοκη εξέλιξη της ευρωπαϊκής ωρολογοποιίας, παράλληλα με τον σπουδαίο ρόλο που έπαιξαν τα χρονόμετρα στην ιστορία των διακοσμητικών τεχνών. Τόσο, που κέρδισαν τελικά μια κεντρική θέση σ’ αυτήν.

Στην ιστορία της ωρολογοποιίας αναφέρεται πρώτο το όνομα του Γαλιλαίου, που το 1582 παρατηρώντας την ταλάντευση των πολυελαίων του καθεδρικού ναού της Πίζας διαπίστωσε την ισόχρονη απόσταση μεταξύ τους, κάτι που τον έκανε να σκεφτεί, ότι αυτό θα μπορούσε να χρησιμεύσει στην μέτρηση του χρόνου.

Μιλάμε βεβαίως για το εκκρεμές, το οποίο θα κατασκεύαζε αργότερα, το 1656 ο Ολλανδός Κρίστιαν Χόυχενς. Από τα μέσα του 17ου αιώνα άλλωστε στην Ευρώπη -Γερμανία, Ολλανδία και Αγγλία- οι ωρολογοποιοί που πληθαίνουν, προσπαθούν να προσεγγίσουν με διάφορες ευρεσιτεχνίες τα προβλήματα της τέχνης τους. Το 1780 για παράδειγμα είχε εκδοθεί στο Λονδίνο δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για την κατασκευή του αυτοκουρδιζόμενου ρολογιού.

Στην αρχή οι μηχανισμοί των φορητών ωρολογίων κατασκευάζονταν πλήρως από σίδηρο, αλλά πολύ γρήγορα άρχισε η χρήση του ορειχάλκου.

Από το 1704 εξάλλου άρχισε και η χρήση πολύτιμων λίθων, κυρίως διαμαντιών και ζαφειριών (Σήμερα, όπως είναι γνωστό, χρησιμοποιούνται συνθετικοί λίθοι τα λεγόμενα «ρουμπίνια»).

Το σίγουρο πάντως είναι, ότι ως τα τέλη του 17ου αιώνα στην Ευρώπη τα ρολόγια είχαν γίνει πολύτιμα αντικείμενα επιθυμίας. Αυτή η «απαράδεκτη υποταγή της ανθρωπότητας στο ρολόι», όπως χαρακτηριζόταν, ήταν το αποτέλεσμα του διαρκώς αυξανόμενου πάθους για την επιστήμη, τους εφευρέτες και τις εφευρέσεις τους.

Ένας από τους πιο διάσημους και πρωτοπόρους κατασκευαστές ρολογιών και επιστημονικών οργάνων ήταν ο Άγγλος Thomas Thompion, ο οποίος είχε συνεργαστεί με τον σχεδιαστή του βασιλιά Ουίλιαμ και της βασίλισσας Μαίρη στην κατασκευή πολύπλοκων ρολογιών, σημειώνεται μάλιστα, ότι ως το 1690 απασχολούσε έως και 20 άτομα στο εργαστήριό του.

Άλλος σπουδαίος κατασκευαστής χρονομέτρων ήταν ο Ελβετός Ferdinand Berthoud, ο οποίος είχε διακριθεί για το νεοκλασικό στυλ του στον σκελετό, που επίσης περιελάμβανε κινεζικά διακοσμητικά μοτίβα. Την μεγάλη φήμη του ωστόσο απέκτησε από τα ρολόγια για το Ναυτικό, τα οποία κατασκεύασε αρχικά για τον βασιλιά της Γαλλίας.

Ως τότε τα ρολόγια των πλοίων είχαν εκκρεμές, το οποίο όμως έβγαινε συχνά, εκτός ισορροπίας, λόγω των καιρικών συνθηκών (αέρας, υγρασία, θερμοκρασία) και έτσι η μέτρηση του χρόνου ήταν δύσκολη. Για την επιτυχία του αυτή μάλιστα είχε εκλεγεί ως συνεργάτης της Βασιλικής Εταιρείας του Λονδίνου το 1764.

Διάσημος εξάλλου για την επίλυση πολλών προβλημάτων στα ρολόγια υψηλής ακρίβειας, ειδικά για τους θαλασσοπόρους ήταν και ο Άγγλος John Harrison.

Ήταν αυτός που εφεύρε τον Ναυτικό Χρονομέτρη Harrison με τον υπολογισμό του γεωγραφικού μήκους, κερδίζοντας έτσι, έπαθλο 20.000 λιρών Αγγλίας, το οποίο είχε προσφέρει η βασίλισσα Άννα γι’ αυτό το σκοπό.

Το ηλεκτρικό ρολόι μπαταρίας πάντως εφευρέθηκε το 1840 ενώ το συγχρονισμένο ηλεκτρικό ρολόι το 1918. Ο πρώτος κρύσταλλος χαλαζία εφαρμόστηκε στην ωρολογοποιία το 1929 κι όσο για το πρώτο ακριβές ατομικό ρολόι κατασκευάστηκε το 1955 στο Εθνικό Εργαστήριο Φυσικής της Βρετανίας και βασίστηκε στο άτομο καισίου-133 το οποίο ταλαντώνεται ακριβώς 9.192.631.770 κάθε δευτερόλεπτο.

Η ιστορία των ρολογιών συνεχίζει να είναι μαγική!