• Πολιτισμός

    Ξέρω κάποιο αστέρι, αστέρι – αστεράκι… Ένα περίπατος στον νυχτερινό ουράνιο θόλο

    Το βιβλίο «Κοιτάζοντας τα αστέρια»


    «Όταν κοιτάζω ψηλά στον ουρανό, μου αρέσει η σκέψη ότι το ίδιο έκαναν εδώ και χιλιάδες χρόνια άλλοι άνθρωποι και φαντάζομαι ότι μυριάδες μικροσκοπικές
    γραμμές μας ενώνουν όλους, έτσι όπως ενώνουν τα αστέρια, δημιουργώντας αστερισμούς».

    Παρατηρώντας τον νυχτερινό ουρανό από το Βανκούβερ του Καναδά, όπου ζει με την οικογένειά της, η Σάρα Γκίλινχαμ, βραβευμένη γραφίστρια, art director, αλλά και συγγραφέας, με περισσότερα από 25 βιβλία στο ενεργητικό της, δεν άντεξε στον πειρασμό κι όλη αυτήν την αίσθηση της θέασης του ουράνιου θόλου και τη συσσωρευμένη στην ανθρωπότητα γνώση για τα μυστήρια του σύμπαντος αποφάσισε να την μεταφέρει σε βιβλίο. Σε πολλές μικρές ιστορίες, για την ακρίβεια, σαν αυτές που ανέκαθεν αφηγούνταν οι άνθρωποι για τους αστερισμούς.

    «Κοιτάζοντας τα αστέρια» είναι άλλωστε και ο τίτλος του βιβλίου της, που κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Καπόν, με εισαγωγή, μάλιστα, του Διονύση Σιμόπουλου, επ. διευθυντή του Ευγενιδείου Πλανηταρίου. Με το βαθύ μπλε του ουρανού να κυριαρχεί στις σελίδες του και με υπέροχες εικονογραφήσεις, αυτό το βιβλίο περιλαμβάνει όλους τους αστερισμούς και τους 88 επίσημους και αναγνωρισμένους διεθνώς, αλλά μαζί και όλες τις συναρπαστικές ιστορίες και τους θρύλους, που βρίσκονται πίσω από κάθε ομάδα αστεριών.

    Ο Πήγασος με φωτεινότερο αστέρι τον Ενίφ, ονομασία που προέρχεται από την
    αραβική λέξη μύτη

    Από την ιστορία του Ωρίωνα, του θρυλικού κυνηγού, ως αυτήν της πριγκίπισσας Ανδρομέδας, που την έσωσε από παρ΄ολίγον φριχτό θάνατο ο Περσέας για να την πάρει μαζί του, πάνω στο φτερωτό του άλογο, τον Πήγασο. Κι από εκεί ως τις δύο Άρκτους, τη Μεγάλη και τη Μικρά, που στον ουρανό τις κυνηγά ο Βοώτης. Ή τον Κένταυρο Χείρωνα, που χτυπήθηκε κατά λάθος από δηλητηριασμένο βέλος του Ηρακλή, γι΄ αυτό και τιμήθηκε με μια θέση στον ουρανό. Και, βέβαια, τη Βερενίκη, σύζυγο του Πτολεμαίου Γ΄(από τους λίγους αστερισμούς που αναφέρονται σε πραγματικά πρόσωπα), που θυσίασε την περίφημη Κόμη της για να επιστρέψει ο άντρας της σώος από τον πόλεμο.

    Θεοί και θνητοί, πρόσωπα, ζώα αλλά και ιερά αντικείμενα της ελληνικής μυθολογίας συνδέθηκαν με τους αστερισμούς

    Πρόκειται για μία περιγραφή, που αρχίζει από την αρχαιότητα, όταν οι παρατηρητές του ουρανού προσπαθούσαν να βάλουν κάποια τάξη στο χάος που επικρατεί εκεί πάνω, μια προσπάθεια που είχε ως αποτέλεσμα την «γέννηση» των αστερισμών. Τις ομάδες άστρων, δηλαδή, που πήραν την ονομασία τους από θεούς, ζώα, αλλά και από αντικείμενα, ενώ ταυτόχρονα συνοδεύτηκαν από ιστορίες και μύθους.

    Άλλωστε, δεν ήταν μόνον η φαντασία που δημιούργησε τους αστερισμούς, ήταν και η ζωή των αρχαίων λαών, που, ως στενά συνδεδεμένη με τη φύση, είχε την ανάγκη μιας καθοδήγησης από τον ουρανό: οι ναυτικοί έπρεπε να κοιτάξουν τ΄ αστέρια για να ταξιδέψουν, οι γεωργοί για να σπείρουν, οι βοσκοί για να διαφεντεύουν τα κοπάδια τους.

    Ο αστερισμός Κένταυρος με δύο μεγάλους αστέρες, ορατός κυρίως από το νότιο ημισφαίριο

    «Φαίνεται, δηλαδή, πως ο πρώτος και κύριος σκοπός της δημιουργίας των αστερισμών ήταν ως βοηθητικό μέσον προσανατολισμού και οδηγού της καθημερινής ζωής των αρχαίων», όπως σημειώνει ο κ. Σιμόπουλος. Στο ερώτημα, ωστόσο, πότε πήραν τις ονομασίες τους οι αστερισμοί, υπάρχει μία ανατροπή τα τελευταία χρόνια, όπως αναφέρει και πάλι ο κ. Σιμόπουλος. Γιατί, ενώ μέχρι πρότινος θεωρούνταν ότι προέρχονται από τους Βαβυλώνιους, νεότερες έρευνες σήμερα αποκαλύπτουν ότι η πρώτη ολοκληρωμένη διάταξη των περισσοτέρων αστερισμών πρέπει να έγινε από τους αρχαίους ναυτικούς, γιατί αν παρατηρήσουμε τη θέση των αστερισμών στον ουράνιο θόλο, θα δούμε ότι ήταν προσεχτικά τοποθετημένοι σε σχέση με την θέση του ουράνιου βόρειου πόλου, του ουράνιου ισημερινού και των άλλων ουράνιων συντεταγμένων, όπως υπήρχαν μεταξύ του 3000 και του 2000 π.Χ.

    Οι αστερισμοί, που είναι ορατοί στον νυχτερινό ουρανό της Ελλάδας και γενικά του βόρειου ημισφαιρίου

    «Ο αρχικός σκοπός της δημιουργίας των αστερισμών ήταν οι ναυσιπλοϊκές ανάγκες των Μινωιτών, που ήταν ο κατ΄ εξοχήν ναυτιλιακός λαός της πανάρχαιας εκείνης εποχής», πιστεύει ο κ. Σιμόπουλος. Με βάση αυτήν την διαμόρφωση, έτσι, οι αρχαίοι Έλληνες έδωσαν, κατά την Κλασική εποχή, μια οργανωμένη μορφή σε 48 αστερισμούς, που φαίνονται από την Ελλάδα. Και σ΄αυτούς προστέθηκαν αργότερα, κατά την Αναγέννηση κυρίως, άλλοι 40 από τους θαλασσοπόρους, που είδαν για πρώτη φορά τους αστερισμούς του Νότιου ουράνιου ημισφαιρίου. Η πιο ολοκληρωμένη περιγραφή των αστερισμών στην αρχαιότητα, μάλιστα, προέρχεται από ένα λυρικό ποίημα του Άρατου τον 3ο π.Χ. αιώνα, που βασιζόταν σε ένα χαμένο έργο του Εύδοξου από τον Κνίδο (400 -350 π.Χ.).

    Ο Δράκων, ο όγδοος μεγαλύτερος αστερισμός στον ουρανό, ορατός από το βόρειο ημισφαίριο

    Όσον αφορά στην εικαστική τους απεικόνιση, άρχισε κι αυτή από την αρχαιότητα, πριν 3000 χρόνια συγκεκριμένα, με την δημιουργία αστρικών καταλόγων, πρώτα από τους Βαβυλώνιους. Πιο συστηματικά, όμως, έγινε από τον Μέτωνα (5 ος π.Χ. αιώνας), τον Αρίσταρχο (310 – 250 π.Χ.), τον Αρίστυλο και τον Τιμόχαρη (3 ος π.Χ.), ενώ ο πρώτος κατάλογος με την ακριβή θέση 1.022 άστρων ήταν δημιούργημα του Ίππαρχου (190 -120 π.Χ.) και σώζεται στο βιβλίο του Κλαύδιου Πτολεμαίου (100- 170 μ.Χ.). Η ιστορία μάλιστα λέει ότι αφορμή για την σύνταξη αυτού του καταλόγου ήταν για τον Ίππαρχο η εμφάνιση ενός «καινοφανούς» άστρου, ενός νόβα, όπως λέγεται σήμερα, τον οποίο παρατήρησε το 134 π.Χ. στον αστερισμό του Σκορπιού. Για το σκοπό αυτό άλλωστε εφηύρε και τα κατάλληλα όργανα, όπως αναφέρει ο Πλίνιος.

    Ορατός σχεδόν από όλη τη Γη, από τέλη Δεκεμβρίου ως και τον Μάρτιο είναι ο Ταύρος με άστρο πρώτου μεγέθους τον Αλντεμπαράν

    Ο επόμενος κατάλογος, ωστόσο, θα αργήσει πάρα πολύ, για την ακρίβεια …1500 χρόνια. Πρώτοι ο Τύχο Μπράχε, με τον βοηθό του Γιοχάνες Κέπλερ, κατέγραψαν τις ακριβείς θέσεις 1277 άστρων σε ένα κατάλογο, που αρχικά κυκλοφόρησε σε χειρόγραφα για να τυπωθεί λίγο μετά, το 1602. Με βάση αυτόν, ο Γιοχάνες Μπάγιερ δημιούργησε την περίφημη «Ουρανομετρία» του το 1603.

    Πέρα απ΄όλα αυτά, όμως, «Ο αστερισμός είναι μία ομάδα φωτεινών αστέρων, που, όταν τα ενώσεις με νοητές γραμμές σχηματίζουν μία εικόνα, σαν να παίζεις το ‘ενώστε τις τελείες’ στον ουρανό», όπως λέει η Σάρα Γκίλινχαμ στο γοητευτικό βιβλίο της. Με την ελπίδα, όπως προσθέτει, ότι «αυτές οι εικόνες θα αποτελέσουν ιδανική εισαγωγή στα άστρα, καθώς επίσης ότι θα εμπνεύσουν και σήμερα, έτσι όπως ενέπνευσαν παραμυθάδες και καλλιτέχνες εδώ και χιλιάδες χρόνια».

    Ζώα, παραδείσια πτηνά, χελιδονόψαρα και άλλα, ονόματα των οποίων έχουν δοθεί σε αστερισμούς



    ΣΧΟΛΙΑ