Η «Πιετά» του Τιτσιάνο, το καλύτερο έργο τέχνης που δημιουργήθηκε σε πανδημία

Πώς μπορούν οι καλλιτέχνες να αντιδράσουν δημιουργικά σε μια παγκόσμια υγειονομική κρίση; Το ερώτημα επανέρχεται συχνά αυτούς τους τελευταίους μήνες εν μέσω της  πανδημίας του κορωνοϊού, αν και στην πραγματικότητα απασχολεί την τέχνη εδώ και αιώνες.

Η απάντηση όμως μπορεί να βρίσκεται στον Τιτσιάνο, έναν από τους μεγαλύτερους δασκάλους της Αναγέννησης και στο τελευταίο έργο του, την «Πιετά» (Αποκαθήλωση) που δημιούργησε το 1576 ενώ η Βενετία καταστρεφόταν από ένα ξέσπασμα της πανώλης. Γιατί αυτό το έργο αποτελεί την έσχατη καλλιτεχνική μαρτυρία του Τιτσιάνο, που θέλησε, όπως πιστεύουν οι μελετητές του, να συσχετισθεί με τον ίδιο, μετά τον θάνατό του, ο οποίος συνέβη ακριβώς το 1576.  Η «Πιετά» του άλλωστε ήταν ένας προσωπικός πίνακας που προοριζόταν για τον τάφο του στη βασιλική Φράρι   στη Βενετία, όπως και συνέβη. Σήμερα πάντως ανήκει στη συλλογή Gallerie dell’Accademia και θεωρείται το καλύτερο έργο τέχνης που δημιουργήθηκε σε καιρό πανδημίας.

Μεγάλη Εβδομάδα, κορωνοϊός αλλά και μία έκθεση για τον Τιτσιάνο, που έκλεισε πριν της ώρας της στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου («Titian: Love, Desire, Death») έφεραν και πάλι το προσκήνιο τις συνθήκες δημιουργίας του έργου.

Δεν είναι σαφές πότε άρχισε ο Τιτσιάνο να το ζωγραφίζει, αν και θεωρείται, ότι αυτό έγινε λίγο πριν η πανούκλα φθάσει στη Βενετία το 1575, από την άλλη όμως θεωρείται σίγουρο, ότι η επιδημία έδωσε ένα νέο νόημα στη δουλειά του. Μια πολύ μικρή σκηνή μάλιστα, στην δεξιά κάτω γωνία του έργου θεωρείται από τον επιμελητή της Εθνικής Πινακοθήκης του Λονδίνου Matthias Wivel, ότι απεικονίζει τον ίδιο τον ζωγράφο με τον γιό του Οράτιο, ζωγράφο επίσης και βοηθό το, που πέθανε λίγες μέρες μόνον, μετά τον πατέρα του, πιθανότατα από την πανούκλα.

Ο Τιτσιάνο τοποθετεί τη σκηνή σε ένα ταφικό παρεκκλήσι, στον θόλο του οποίου απεικονίζεται ανάγλυφα ένας πελεκάνος που τρυπά το στήθος του, ένα σύμβολο του Χριστού. Στο κέντρο του πίνακα η Παναγία κρατώντας το σώμα του Ιησού, στα αριστερά της η θλιμμένη Μαρία Μαγδαληνή και στα δεξιά του Χριστού, κρατώντας το χέρι του είναι ο Άγιος  Ιερώνυμος, που  ορισμένοι μελετητές, πιστεύουν ότι ήταν ο προστάτης του καλλιτέχνη. Δύο αγάλματα εξάλλου υπάρχουν στις πλευρές του κτηρίου, στα αριστερά ο Μωυσής και στα δεξιά ένας αρχαίος  Έλληνας ο οποίος λέγεται, ότι είχε προβλέψει την έλευση ενός σωτήρα που θα πέθανε σε ένα σταυρό. Στην ουσία δηλαδή είναι ο αρχαίος κόσμος και η Παλαιά Διαθήκη.

Και μπορεί ο Μιχαήλ Άγγελος να έχει δημιουργήσει την πιο διάσημη «Πιετά» όλων των εποχών, αλλά το έργο του Τιτσιάνο θεωρείται σίγουρα ως το πιο συναισθηματικά φορτισμένο. Ακόμη και η επεξεργασία του χρώματος αποδεικνύει το ενδιαφέρον του καλλιτέχνη για την πνευματικότητα και το μυστήριο του θανάτου.  Όπως λέει χαρακτηριστικά ο Wivel  «Οι πινελιές του ζωγραφίζονται πολύ ελεύθερα. Είναι σχεδόν σαν να διαλύεται μέσα τους οι ακτίνες του φωτός». Ο ίδιος μάλιστα πιστεύει επίσης, ότι και το φαινομενικά ημιτελές ζωγραφικά, σώμα του Χριστού, έμεινε έτσι  σκόπιμα.

Πάντως, επειδή ο Τιτσιάνο δεν πρόφθασε να ολοκληρώσει τον πίνακα, το έργο αυτό ανέλαβε ένας άλλος καλλιτέχνης της Αναγέννησης ο Πάλμα ιλ Τζοβάνε, που είχε πρόσβαση στο εργαστήρι του. Υπάρχει μάλιστα μία επιγραφή στον πίνακα που το αναφέρει.

Ο ίδιος ο Τιτσιάνο πάντως, δεν είναι αποσαφηνισμένο, αν πέθανε από την πανούκλα ή από γηρατειά, καθώς ήταν μεγάλης ηλικίας _κατά την επικρατέστερη εκδοχή είχε γεννηθεί το 1490_ οι ιστορικοί όμως σήμερα συγκλίνουν υπέρ της πρώτης θεωρίας. Κι αυτό, γιατί τάφηκε αμέσως στην γοτθική εκκλησία της Σάντα Μαρία ντέι Φράρι Γκλοριόσα, όπου και υπάρχει ακόμη ο τάφος του ενώ σε αντίθετη περίπτωση, για την προστασία από την πανώλη επιβαλλόταν η καύση των νεκρών.