Γαλιλαίος και σουπερνόβα: Πρώτη έκδοση 420 ετών για τον υπερκενοφανή αστέρα σε δημοπρασία

Στα 1633 με την Ιερά Εξέταση να κυριαρχεί στην καθολική Ευρώπη ο Γαλιλαίος Γαλιλέι κατηγορείται ως αιρετικός και καταδικάζεται σε ισόβια κάθειρξη. Αργότερα η ποινή του θα μετατραπεί σε μόνιμο κατ΄ οίκον περιορισμό στο σπίτι του κοντά στη Φλωρεντία αλλά σε κάθε περίπτωση είναι πολύ τυχερός. Γιατί έχει διασωθεί από μία πιο σκληρή μοίρα υποσχόμενος στην δίκη του, ότι «αποκηρύσσει με ειλικρινή καρδιά… κάθε σφάλμα, αίρεση και σέκτα που αντιβαίνει στην Αγία Καθολική Εκκλησία».

Το έγκλημα του, γνωστό. Η θεωρία του, ότι η Γη κινείται γύρω από τον Ήλιο, αντίθετα με την πεποίθηση της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, ότι είναι το κέντρο του κόσμου. Ένα χρόνο νωρίτερα ο Γαλιλαίος είχε δημοσιεύσει το βιβλίο του «Διάλογος Περί των Δύο Κύριων Συστημάτων του Κόσμου», στο οποίο φαινόταν να υπερασπίζεται τον ηλιοκεντρισμό, κάτι που είχε προκαλέσει μεγάλη αναστάτωση και αντιδράσεις. Υποστηρίζοντας ότι η Γη και οι άλλοι πλανήτες περιστρέφονται γύρω από τον Ήλιο, αστρονομικό μοντέλο απολύτως αποδεκτό φυσικά, σήμερα, για εκείνην την εποχή ήταν εξαιρετικά ριζοσπαστικό και αμφιλεγόμενο. Κι αυτό, παρ΄ότι είχε αναπτυχθεί ήδη από την δεκαετία του 1540 από έναν άλλο σπουδαίο μαθηματικό και αστρονόμο, τον Νικόλαο Κοπέρνικο, που είχε αμφισβητήσει το γεωκεντρικό μοντέλο, το οποίο υποστηριζόταν από την εκκλησία.

Λόγω της δίκης του όμως, ο Γαλιλαίος, φυσικός, μαθηματικός, αστρονόμος και φιλόσοφος τιμάται σήμερα και ως ήρωας της επιστημονικής επανάστασης, σύμβολο του αγώνα για την πνευματική ελευθερία. Σύμφωνα με τον μύθο μάλιστα, φεύγοντας από την Ιερά Εξέταση επέμεινε στην άποψή του, αναφωνώντας «Και όμως κινείται!» («E pur si muove»).

Μία εξαιρετικά σπάνια πρώτη έκδοση αυτού του τολμηρού έργου, ηλικίας 420 ετών προσφέρεται τώρα, στις 9 Ιουλίου στην δημοπρασία Πολύτιμων Βιβλίων και Χειρογράφων στον οίκο Christie’s στο Λονδίνο, στο πλαίσιο της Εβδομάδας Κλασικών με τιμή εκτίμησης από 500.000 ως 700.000 λίρες. Έντεκα άλλα αντίγραφα είναι γνωστό ότι υπάρχουν και όλα βρίσκονται σε ιδρύματα. Μόνο επτά από αυτά εξάλλου, είναι πλήρη, όπως και το συγκεκριμένο, που πρόκειται να δημοπρατηθεί.

Η εμφάνιση του άστρου και δύο αγρότες

Ο «Διάλογος» ανακαλύφθηκε πρόσφατα σε μια ευρωπαϊκή ιδιωτική συλλογή και είναι το πρώτο αντίγραφο, που εμφανίζεται στην αγορά εδώ και περισσότερο από έναν αιώνα. Ο Γαλιλαίος συνέγραψε το έργο στις αρχές του 1605 με τον Τζιρόλαμο Σπινέλι, έναν από τους φοιτητές του στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας, όπου δίδασκε μαθηματικά και αστρονομία.

Έμπνευσή τους αποτέλεσε η εμφάνιση τον προηγούμενο Οκτώβριο αυτού που σήμερα είναι γνωστό ως Σουπερνόβα του Κέπλερ: Ένα από τα μόλις πέντε παρόμοια φαινόμενα, που έχουν παρατηρηθεί με γυμνό μάτι στον Γαλαξία κατά την περασμένη χιλιετία επισκιάζοντας ακόμη και τον Δία στον νυχτερινό ουρανό ενώ για αρκετές εβδομάδες από την 18μηνη εμφάνισή του, παρέμεινε ορατό και την ημέρα.

Ο σουπερνόβα είναι το επίκεντρο της συζήτησης στον «Διάλογο», μία φανταστική συνομιλία ανάμεσα σε δύο αγρότες της Πάδοβας, τον Ματέο και τον Νατάλε. Ο τελευταίος το αναφέρει ως ένα «πολύ φωτεινό αστέρι», που «λάμπει τη νύχτα σαν μάτι κουκουβάγιας» και μπορεί να το δει ακόμα και «το πρωί όταν [είναι ώρα] να κλαδέψουμε τα αμπέλια».

Για τον πολύ κόσμο, ο Υπερκαινοφανής αστέρας του Κέπλερ ήταν πηγή θαυμασμού, περιέργειας αλλά και τρόμου ενώ και οι αστρονόμοι ήταν προβληματισμένοι από αυτόν. Όσο για τον ίδιο τον Γαλιλαίο ήταν ακόμη μερικά χρόνια μακριά από την εφεύρεση του διάσημου τηλεσκοπίου του (το 1609), το οποίο θα χρησιμοποιούσε για να παρατηρεί τον ουρανό με πρωτοφανή καθαρότητα.

Αλλάζουν οι ουρανοί;

Ένας σουπερνόβα είναι, ως γνωστόν μία εξαιρετικά φωτεινή, αστρική έκρηξη, που σηματοδοτεί το τέλος της ζωής ενός αστέρα. Στις αρχές του 17ου αιώνα, ωστόσο, δεν υπήρχε ιδέα, τι σήμαιναν αυτά. Έτσι, για τον Τσέζαρε Κρεμονίνι, έναν αριστοτελικό καθηγητή φυσικής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβα, το λαμπρό αυτό θέαμα έπρεπε σίγουρα να είναι ένα επίγειο φαινόμενο. Κάτι που ήταν σύμφωνο με την τότε ευρέως αποδεκτή πεποίθηση, ότι τα αστέρια στον ουρανό είναι σταθερά και αμετάβλητα. Ο ίδιος εξήγησε έτσι, τη θεωρία του σε ένα φυλλάδιο με τίτλο «Αναφορά γύρω από το νέο αστέρι», το οποίο δημοσίευσε τον Ιανουάριο του 1605 με το ψευδώνυμο Αντόνιο Λορεντσίνι, προκαλώντας τον Γαλιλαίο να γράψει το δικό με τον Σπινέλι ως απάντηση.

Ο «Διάλογος» αρχίζει με τον Νατάλε, ο οποίος καταθέτει το επιχείρημα του Κρεμονίνι, ότι όλα είναι αστρονομικά τέλεια ως έχουν και ότι «με ένα αστέρι που προστέθηκε, οι ουρανοί δεν θα μπορούσαν να κινηθούν». Το υπόλοιπο βιβλίο ως εκ τούτου χρησιμεύει ως αντίκρουση αυτού του επιχειρήματος.

Ο Γαλιλαίος χρησιμοποιεί την μαθηματική μέτρηση ως μέσο εξήγησης του σουπερνόβα και σ΄αυτό του χρησιμεύουν διάφορα όργανα, όπως ο αστρονομικός σταυρός και ο αστρολάβος. Όσο για τον «ήρωά» του τον Ματέο αναφέρεται σε ορισμένες αστρονομικές μετρήσεις, που έγιναν στην πραγματική ζωή από τον Γαλιλαίο και άλλους σε όλη την Ευρώπη. Με την κατάληξη όλων αυτών, ότι ο σουπερνόβα βρισκόταν πέρα ​​από τη Σελήνη και, ως εκ τούτου, ήταν ένα ουράνιο φαινόμενο και όχι επίγειο.

Απόδειξη και χιούμορ

Ο Γαλιλαίος ήταν γνωστός ως επιστήμονας, που μοιράστηκε τις ιδέες του με προσιτό τρόπο και ο «Διάλογος» δεν αποτελεί εξαίρεση. Γιατί και ο διάλογος μεταξύ των χωρικών είναι ιδιαίτερα ευανάγνωστος, με μια σειρά από ανάλαφρα αποσπάσματα, όπως αυτό προς το τέλος του κειμένου, όταν Ματέο λαχταρά μια συνέχεια από τον Κρεμονίνι, αφού το πρώτο του βιβλίο ήταν «ανοησίες» που «τους είχε προσφέρει άφθονο γέλιο», όπως λέει.

Οι χωρικοί στο βιβλίο του Γαλιλαίου εξερευνούν την έννοια της παράλλαξης, δηλαδή της φαινομενικής μετατόπισης ενός αντικειμένου, λόγω αλλαγής στην οπτική γωνία του παρατηρητή, παίρνοντας ως σύγκριση την απόστασή τους από τέσσερα δέντρα, που βρίσκονται γύρω τους μια ιτιά, μια λεύκα, μια μουριά και μια καρυδιά. Σε κάποιο σημείο, ο Νατάλε προσπαθεί, ακόμη και με κωμική αδεξιότητα, να σκαρφαλώσει στην καρυδιά, σπάζοντας ένα νύχι και τρίβοντας το γόνατό του στη διαδικασία.

Το βιβλίο είναι γραμμένο σε μια αγροτική διάλεκτο της Πάδοβας και όχι στα λατινικά (την επίσημη γλώσσα του πνευματικού λόγου), γεγονός που προσθέτει στην αίσθηση μιας ανεπίσημης κατάθεσης. Ο Γαλιλαίος καταγόταν από την πόλη της Πίζας και φαίνεται πιθανό, ότι μεγάλο μέρος της συμβολής του Σπινέλι, που προερχόταν από την Πάδοβα ήταν γλωσσικό. Η μετάφραση του πλήρους τίτλου του βιβλίου είναι «Ο διάλογος του Τσέκο ντι Ρονκίτι ντα Μπρουτζένε σχετικά με το νέο αστέρι», καθώς οι δύο συγγραφείς χρησιμοποίησαν ψευδώνυμο, μια ακόμη ένδειξη του τεταμένου πνευματικού κλίματος που επικρατούσε τότε.

Γέννηση και θάνατος

Να σημειωθεί, ότι ο όρος «Υπερκαινοφανής του Κέπλερ» εφαρμόστηκε αναδρομικά, σε αναγνώριση του γεγονότος ότι ο γερμανός αστρονόμος Γιοχάνες Κέπλερ είχε παρατηρήσει το φαινόμενο πιο προσεκτικά από οποιονδήποτε άλλον, κατά τη διάρκεια τουλάχιστον ενός έτους. Οι παρατηρήσεις του αποτέλεσαν τη βάση ενός βιβλίου που δημοσίευσε το 1606, με τίτλο De stella nova («Σχετικά με το Νέο Άστρο»). Οι αστρονόμοι όμως σήμερα γνωρίζουν, ότι αυτό που ο Κέπλερ και ο Γαλιλαίος πίστευαν ότι ήταν η γέννηση ενός άστρου ήταν στην πραγματικότητα ο βίαιος θάνατός του. Τα δύο κείμενά τους, ωστόσο, έπαιξαν ρόλο στην επίσπευση του τέλους της αδιαμφισβήτητης πίστης στην αμετάβλητη φύση των ουρανών και έτσι εγκαινίασαν μια νέα εποχή αστρονομικής κατανόησης, όπου ο ηλιοκεντρισμός αντικατέστησε τον γεωκεντρισμό.

Από πολλές απόψεις, αυτό το πρώτο βιβλίο του Γαλιλαίου προανήγγειλε το πιο διάσημο έργο του, τον «Διάλογο Περί των Δύο Κύριων Συστημάτων του Κόσμου» (1632). Και τα δύο έργα αποκαλύπτουν επίσης, την προτίμηση του Γαλιλαίου να χρησιμοποιεί μετρήσεις για να προωθήσει μια πνευματική θέση (στο τελευταίο βιβλίο, αυτά περιλάμβαναν μετρήσεις που έγιναν με τηλεσκόπιο). Το αντίγραφο που δημοπρατείται έτσι, αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό σκαλοπάτι σε μία από τις πιο αξιοσημείωτες εξελίξεις στην ιστορία της επιστήμης. Είναι εύκολο να καταλάβει κανείς, ότι γράφτηκε από τον ίδιο άνθρωπο, που αργότερα κατέθεσε πως «όλες οι αλήθειες είναι εύκολο να κατανοηθούν μόλις ανακαλυφθούν, το θέμα είναι να τις ανακαλύψεις».

Διαβάστε επίσης

Η υπέροχη, τολμηρή ζωή της Ευγενίας Νιάρχου: Η διάσημη κληρονόμος, τα κοσμήματα κι ένα χρυσό φως σε δαντελένια σκιά

«Sublimotion»: Η απόλυτη γαστρονομική performance στην Ίμπιζα – Τι έζησαν Κούστα – Καρβέλα στο εστιατόριο των 2.000 ευρώ το άτομο

Χίλτον: Με το πρώτο «club για… νέους» ξεκινά τη λειτουργία του το Ilisian