Έτσι θα είναι το νέο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο – Έτοιμες οι μελέτες για την τελική ευθεία

Οι ιδέες και οι αξίες που διαμορφώθηκαν από τους αρχαίους Έλληνες και συνεχίζουν να επηρεάζουν και να εμπνέουν την σύγχρονη κοινωνία αλλά και η οικουμενικότητα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού συνιστούν την κεντρική ιδέα της έκθεσης του νέου Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, ενός από τα σημαντικότερα του κόσμου, καθώς φιλοξενεί την πλουσιότερη συλλογή αρχαίων ελληνικών έργων τέχνης από την Προϊστορική εποχή (περί το 6.000 π.Χ.) έως την Ύστερη αρχαιότητα (περί το 400 μ.Χ.). Πάνω από 16.000 αρχαιότητες από τις πολλαπλάσιες που φυλάσσει το μουσείο θα αναδειχθούν στο νέο κτήριο, πολύτιμα ευρήματα από όλο τον ελλαδικό χώρο, που στο σύνολό τους θα συνθέσουν το απόλυτο πανόραμα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού.

Ήδη σήμερα το μεσημέρι το Συμβούλιο Μουσείων του υπουργείου Πολιτισμού γνωμοδότησε ομόφωνα θετικά επί της οριστικής μουσειολογικής μελέτης, η οποία σχεδιάζει και οργανώνει τις νέες εκθέσεις του Εθνικού Αρχαιολογικού, παράλληλα όμως και του Επιγραφικού Μουσείου που αναπτύσσονται εντός του ίδιου κτηριακού συγκροτήματος.

Πρόκειται για ένα τεράστιο έργο επανέκθεσης, κτηριακής επέκτασης και αναβάθμισης των δύο μουσείων, που βρίσκεται στο στάδιο των μελετών, οι οποίες, όπως είναι γνωστό εξελίσσονται βάσει της αρχιτεκτονικής πρότασης των γραφείων Τσίπερφιλντ -Τομπάζη. Στο άμεσο μέλλον μάλιστα, αρχίζει και η εξέταση των μελετών της επανέκθεσης και των δύο μουσείων.

Βασικές αξίες του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, όπως η δημοκρατία, η συστηματική σκέψη, ο κριτικός στοχασμός, το μέτρο, η αριστεία, το «εὖ ζῆν» κ.ά., που συνεχίζουν να αποτελούν αξίες του δυτικού πολιτισμού αναδεικνύονται μέσα από την μουσειολογική μελέτη επισημαίνοντας την οικουμενικότητά του. Ενώ η αρμονία, η ισορροπία και η αναλογία της αρχαίας ελληνικής τέχνης, που έχουν αποτελέσει τον κανόνα ολόκληρης της δυτικής τέχνης και εξακολουθούν να εμπνέουν τη σύγχρονη δημιουργική έκφραση σε πολλά πεδία είναι στοιχεία αξεπέραστα που αποδεικνύουν τον αδιαμφισβήτητο ρόλο της σε παγκόσμιο επίπεδο.

Λίνα Μενδώνη: Ένα ανοικτό εξωστρεφές μουσείο

«Η επανέκθεση του μουσείου στοχεύει στην ουσιαστική, πολυεπίπεδη και επικαιροποιημένη παρουσίαση του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, συνδέοντάς τον, μέσω των μουσειολογικών και μουσειογραφικών αρχών με τη σύγχρονη εποχή», όπως δήλωσε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη. «Στόχος μας είναι, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, κιβωτός γνώσης και ιστορικής μαρτυρίας να αναδεικνύει τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα της αρχαίας ελληνικής τέχνης και του ελληνικού πολιτισμού. Στη νέα έκθεση –όπως αποτυπώνεται στην οριστική μουσειολογική μελέτη- αναδεικνύεται ο άνθρωπος, τόσο ως κεντρικό θέμα της τέχνης, όσο και ως ον, θεϊκής και ανθρώπινης υπόσταση».

Η κυρία Μενδώνη σημειώνει ακόμη την σημασία του σχεδίου των Τσίπερφιλντ –Τομπάζη στην ενίσχυση της επιβλητικότητας του μουσείου και της σχέσης του με την πόλη, καθώς επίσης και την συμβολή του στην αναγέννηση της Πατησίων και του ιστορικού κέντρου της Αθήνας.

Όσον αφορά εξάλλου, το μοναδικό στο είδος του διεθνώς Επιγραφικό Μουσείο, με τις περισσότερες από 14.000 επιγραφές, η οριστική μουσειολογική μελέτη για τη νέα έκθεσή του Επιγραφικού επικεντρώνεται στην εξοικείωση του κοινού με τις επιγραφές, ως μοναδικά τεκμήρια της ελληνικής ιστορίας και της γλώσσας, αναδεικνύοντας όχι μόνον την ιστορία αλλά και την καθημερινότητα των αρχαίων Ελλήνων και βέβαια την ελληνική γλώσσα στην εξέλιξή της.

«Όλο το έργο της αποκατάστασης και της επέκτασης του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, αποσκοπεί στη δημιουργία ενός ανοικτού μουσείου, εξωστρεφούς, που να συνομιλεί με τους έλληνες και ξένους επισκέπτες του, αλλά και με την πόλη και την κοινωνία», όπως λέει η υπουργός.

Μια νέα προσέγγιση

Σημαντική και καθοριστική διαφορά με την υπάρχουσα έκθεση του Εθνικού Αρχαιολογικού είναι η νέα μουσειολογική προσέγγιση, που απομακρύνεται από την παρουσίαση «κατά Συλλογές» και αφηγείται την εξέλιξη του ελληνικού πολιτισμού μέσα από θεματικές ενότητες και διαφορετικά επίπεδα ανάγνωσης (βασική διαδρομή, δορυφορικοί άξονες και εστιασμένες ιστορίες).

Βασικός στόχος έτσι είναι, ένα συμμετοχικό, προσβάσιμο και ελκυστικό μουσείο. που ενώνει έρευνα, μάθηση και ψυχαγωγία με τη βοήθεια ποικίλων εργαλείων αφήγησης. Η αφήγηση γίνεται ενιαία και συνεκτική από τη Νεολιθική έως την Ύστερη Αρχαιότητα, δημιουργούνται νέες διαδρομές για διαφορετικές ομάδες κοινού (π.χ. οικογένειες), οι χώροι επεκτείνονται και παρουσιάζονται νέες ή αποθηκευμένες συλλογές, όπως η Μινωική και τα Αντικύθηρα. Ακόμη, αξιοποιούνται και ευρήματα που εκτίθενται για πρώτη φορά, δάνεια από άλλους φορείς αλλά και σύγχρονα έργα τέχνης.

Οι βασικές θεματικές

Η έκθεση οργανώνεται σε δύο βασικές θεματικές: Η πρώτη για την «Ιστορία και τις συλλογές του Μουσείου» παρουσιάζει την ιστορία του ΕΑΜ, την αρχιτεκτονική και ιδρυματική του πορεία, καθώς και τον εμπλουτισμό των συλλογών μέσω δωρεών και ειδικών συλλογών: Σταθάτου, Καραπάνου, Βλαστού-Σερπιέρη, Κυπριακή, Αιγυπτιακή κ.ά. Ενδιαφέρον είναι μάλιστα ότι αναπτύσσεται σε «νησίδες» ιστορικότητας στους εκθεσιακούς χώρους.

Η δεύτερη με θέμα «Αρχαίος Ελληνικός Πολιτισμός: Ιστορία, τέχνη και κοινωνία» ακολουθεί χρονολογική πορεία μέσα από 13 ενότητες, παρουσιάζοντας την εξέλιξη της αρχαίας ελληνικής τέχνης ως μέρος του πολιτισμού και της κοινωνίας. Πρόκειται για την ουσία της επανέκθεσης με την αφήγηση να λειτουργεί σε τρία επίπεδα: Είναι ο κεντρικός άξονας με βασική χρονολογική διαδρομή μέσα από εμβληματικά έργα. Οι δορυφορικοί άξονες με θεματικές ενότητες που εμβαθύνουν σε συγκεκριμένα θέματα. Και τέλος οι εστιασμένες ιστορίες με μικρότερες αφηγήσεις που εμπλουτίζουν την εμπειρία επίσκεψης.

Στο ισόγειο του νέου κτηρίου όμως, προστίθενται επίσης πρόλογος και επίλογος, ώστε να προσφέρουν μια ολοκληρωμένη μουσειακή εμπειρία και να πλαισιώνουν το συνολικό σκεπτικό της έκθεσης.

Μουσείο για τον καθένα

Για τους επισκέπτες προτείνονται πέντε διαφορετικές διαδρομές: Μια σύντομη βασική διαδρομή (που περιλαμβάνει 245 αντικείμενα) για επισκέπτες με περιορισμένο χρόνο (ή ενδιαφέρον), μία εκτενέστερη διαδρομή για όσους αφιερώνουν περισσότερο χρόνο και έχουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την αρχαιολογική κληρονομιά, μία εξειδικευμένη και εμβαθυντική διαδρομή για επισκέπτες με ειδικά ενδιαφέροντα, μία στοχευμένη θεματική διαδρομή για ομάδες ειδικού ενδιαφέροντος (π.χ. σχολεία, φοιτητές) και τέλος την οικογενειακή διαδρομή, σχεδιασμένη για παιδιά 5–12 ετών και τους συνοδούς τους, ώστε να βιώσουν δημιουργικά την εμπειρία, με επιλεγμένα εκθέματα που ενισχύουν τον διάλογο και την αλληλεπίδραση.

Ταυτόχρονα όμως, η επανέκθεση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου αξιοποιεί ένα ευρύ φάσμα ερμηνευτικών μέσων, συνδυάζοντας συμβατικές και ψηφιακές πρακτικές για να καλύψει διαφορετικά προφίλ επισκεπτών. Προβλέπονται έτσι, κείμενα σε επτά επίπεδα πληροφορίας, χάρτες, χρονολόγια, εποπτικό υλικό, καθώς και ψηφιακές εφαρμογές (προβολές, διαδραστικοί σταθμοί, παιχνίδια, επαυξημένη πραγματικότητα, ψηφιακοί οδηγοί). Επίσης θα δημιουργηθούν σκηνογραφημένα περιβάλλοντα και θα ενταχθούν απτικά εκθέματα, με μέριμνα για την προσβασιμότητα (π.χ. Braille).

Το νέο κτήριο

Γενικότερα η επανέκθεση του μουσείου περιλαμβάνει τόσο το υπάρχον κτήριο-μνημείο, όσο και τους νέους χώρους της επέκτασης, αξιοποιώντας μέρος των συλλογών, που εκτίθενται ήδη, νέο υλικό από τις αποθήκες του Μουσείου αλλά και αρχαιότητες, που παραχωρούνται από Εφορείες Αρχαιοτήτων και άλλα μουσεία του υπουργείου Πολιτισμού, ώστε να παρουσιαστεί πλήρως η αφήγηση και να αντιπροσωπευτεί το σύνολο της ελληνικής επικράτειας.

Το νέο κτήριο αναπτύσσεται στον κήπο μπροστά από το ιστορικό κτήριο και η κύρια είσοδος μεταφέρεται στο επίπεδο της οδού Πατησίων, ενισχύοντας τη σχέση του μουσείου με την πόλη. Σε δύο υπόσκαφα επίπεδα φιλοξενούνται διάφορες λειτουργικές ενότητες: Στον πρώτο όροφο βρίσκονται οι χώροι εξυπηρέτησης κοινού, όπως χώρος συγκέντρωσης επισκεπτών, εκδοτήρια εισιτηρίων, γκαρνταρόμπα, πληροφορίες, χώροι υγιεινής, εστιατόριο και καφέ με ανεξάρτητη είσοδο, βιβλιοπωλείο και πωλητήριο, αμφιθέατρο, χώροι εκπαιδευτικών προγραμμάτων και περιοδικών εκθέσεων.

Μέρος του πρώτου επιπέδου και το σύνολο του δευτέρου επιπέδου καταλαμβάνονται από τους χώρους των μόνιμων εκθέσεων, δημιουργώντας συνεχή ροή για τον επισκέπτη, που καταλήγει στο νεοκλασικό κτήριο για τη συνέχεια της εκθεσιακής αφήγησης. Στην οροφή του νέου κτηρίου εξάλλου,δημιουργείται ένας προσβάσιμος σε όλους χώρος πρασίνου.

Επιγραφικό Μουσείο

Επιγραφές σε λίθο, πηλό και χαλκό, που χρονολογούνται από τον 8ο αιώνα π.Χ. έως τη σύγχρονη εποχή κατέχει το Επιγραφικό Μουσείο με την ανανεωμένη έκθεσή του να εστιάζει στην ανάδειξή τους δίνοντας έμφαση στην πρόσβαση και την κατανόησή τους από διαφορετικά είδη κοινού. Η παρουσίαση γίνεται έτσι, βιωματική και διαδραστική, διευκολύνοντας την εμπέδωση του περιεχομένου.

Κεντρική ιδέα της επανέκθεσης είναι η «Η Ιστορία και η ελληνική γλώσσα μέσα από τους λίθους», αναδεικνύοντας τη σημασία των ενεπίγραφων μνημείων για την κατανόηση της ζωής των αρχαίων Ελλήνων και της εξέλιξης της γλώσσας. Στόχος του Μουσείου είναι να δομήσει και να παρουσιάσει το νέο του εκθεσιακό αφήγημα με τρόπο σύγχρονο, βιωματικό και συμμετοχικό, προκειμένου να καταστήσει τις δύσκολες στην κατανόηση επιγραφές προσιτές και να προσεγγίσει περισσότερες και νέες ομάδες κοινού.

Στην πράξη αυτό θα επιτευχθεί μέσα από τέσσερεις άξονες: Είναι «Το Επιγραφικό Μουσείο, μια Λίθινη Βιβλιοθήκη – η ιστορία και ταυτότητα του Μουσείου», «Διαβάζοντας τον Αρχαίο Κόσμο – η συμβολή των επιγραφών στην ιστορία, τη γλώσσα και τις ανθρωπιστικές επιστήμες, «Επιγραφές και Ιστορία» που είναι και ο κύριος κορμός με εκθέματα που παρουσιάζονται χρονολογικά και θεματικά και η «Διαχρονική Θεματική Ενότητα», η οποία εστιάζει στην πολιτειακή μεταρρύθμιση του Κλεισθένη και την αθηναϊκή δημοκρατία. Συνολικά αυτές οι θεματικές αναπτύσσονται σε 19 ενότητες, 58 υποενότητες και 33 επιμέρους θέματα ή μικροϊστορίες, ενώ παρουσιάζονται και 762 επιγραφές και λοιπό εκθεσιακό υλικό.

Οι εκθεσιακοί χώροι

Στην επανέκθεση αξιοποιούνται επίσης σύγχρονα ερμηνευτικά μέσα, όπως έξυπνες εφαρμογές, τρισδιάστατα αντίγραφα και έκτυπα επιγραφών, απτικά εκθέματα και άλλα βοηθήματα για τα άτομα με προβλήματα όρασης, ποικίλες ψηφιακές εφαρμογές από προβολές, διαδραστικά παιχνίδια και εφαρμογές επαυξημένης πραγματικότητας κ.ά. διασφαλίζοντας την πρόσβαση και την κατανόηση για όλους τους επισκέπτες.

Σημαντικό είναι, ότι μετά τον εκσυγχρονισμό και την επέκταση του μουσείου, οι εκθεσιακοί χώροι διπλασιάζονται φτάνοντας τα 1.500–1.600 τ.μ. εσωτερικά, ενώ η υπαίθρια έκθεση καταλαμβάνει επιπλέον 900 τ.μ. Από τις 14.078 επιγραφές της συλλογής, θα εκτεθούν 647 μνημεία (474 στο εσωτερικό, έως 200 στον αύλειο χώρο), ανάμεσά τους 23 «ορόσημα» εκθέματα και ειδικά απτικά μνημεία.

Η πλειονότητα προέρχεται από την αρχαία Αθήνα ενώ αντιπροσωπεύονται και άλλες περιοχές της Ελλάδας και της Μικράς Ασίας, ενώ περιλαμβάνονται και επιγραφές σε λατινική και άλλες γλώσσες (φοινικική, εβραϊκή, οθωμανική). Στόχος του μουσείου είναι να βοηθήσει τον επισκέπτη να κατανοήσει τη σημασία της γραφής στην ανθρώπινη ιστορία, να γνωρίσει την αρχαία ελληνική γλώσσα μέσα από επίσημα και καθημερινά κείμενα και να ενημερωθεί για την πολιτική οργάνωση της Αρχαίας Αθήνας και άλλων πόλεων-κρατών.

Να σημειωθεί, ότι το σύνολο των αναγκαίων μελετών για το νέο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και το Επιγραφικό Μουσείο εκπονείται με δωρεά του ζεύγους Σπύρου και Ντόροθυ Λάτση, ύψους 40.000.000 ευρώ, στη μνήμη των γονέων τους Ιωάννη και Εριέττας Λάτση. ​