Αστική μυθολογία: Ένα εικαστικό οδοιπορικό στην Ιερά Οδό και τους μύθους της

Άρτεμις Ποταμιάνου

Η Ιερά Οδός. Στην αρχαιότητα ήταν ο δρόμος που ξεκινούσε από τον Κεραμεικό, από την Ιερά Πύλη, για να καταλήξει στο ιερό της Δήμητρας στην Ελευσίνα, όπου και τελούνταν τα Ελευσίνια Μυστήρια.

Κι αν η περιοχή έχει αλλάξει σήμερα δραματικά, η τέχνη έρχεται να αποκαταστήσει τη σχέση ανάμεσα στην ιστορία και το δημόσιο χώρο. Στόχο, που υπηρετεί η έκθεση – δράση «Αστική Μυθολογία» (Urban Mythology) με τη συμμετοχή δέκα καλλιτεχνών, που θα δημιουργήσουν εννέα «εφήμερα» έργα στον αστικό χώρο και σε διάλογο με την Ιερά Οδό και τις όμορες γειτονιές του Κεραμεικού και του Βοτανικού, που κάποτε φιλοξενούσαν σημαντικά μνημεία, τάφους, ιερά και ναούς.

Πρόκειται για πρωτότυπες, αστικές παρεμβάσεις των καλλιτεχνών, που με τον εφήμερο και εύθραυστο χαρακτήρα τους λειτουργούν ως σύγχρονα «αντι-μνημεία» σ΄έναν τόπο φορτισμένο, πλούσιο από μύθους και αρχαιολογικά ίχνη, που σήμερα αποτελεί ένα ζωντανό, πολυεθνικό μωσαϊκό, γεμάτο αντιθέσεις. Ένα ιδιότυπο οδοιπορικό στο σύγχρονο αστικό τοπίο, εγείροντας μια παράλληλη διείσδυση στη συλλογική μνήμη. Την έκθεση, που θα πραγματοποιηθεί στις 19 Σεπτεμβρίου και στις 3 Οκτωβρίου παρουσιάζει η Lab for Arts, ενώ επιμελήτριες είναι η Μπία Παπαδοπούλου και η Άρτεμις Ποταμιάνου, που συμμετέχει και η ίδια με έργο της.

Οι μύθοι, που εξ ορισμού επιτελούν έναν ιδιαίτερο ρόλο ως στοιχεία που προάγουν τη συνοχή, την διατήρηση και τον αυτοπροσδιορισμό των κοινωνικών δομών βρίσκονται στην πηγή της ιδέας της δράσης. Όπως λένε οι επιμελήτριες «Η μυθολογία στους διαφορετικούς ορισμούς της, είτε ως το σύνολο των μύθων και παραδόσεων ενός λαού, είτε ως επιστήμη που τα μελετά έχει συνδεθεί με έννοιες,όπως η συλλογική μνήμη, η μη-γραμμική παραγωγική διαδικασία της δημιουργίας, οι υποσυνείδητες επιθυμίες που καλούνται να εναρμονιστούν με τα αποδεκτά διαμορφωμένα μοτίβα ανθρώπινης συμπεριφοράς, το ‘παράλογο’ (εκτός λογικής) ψέμα που επιμένει, επανεμφανίζεται και χρησιμοποιείται για να ερμηνεύσει το παρόν, να περιγράψει το παρελθόν, να καθορίσει το μέλλον». Επισημαίνοντας επίσης ότι τη σημασία της λέξης «μύθος» στα ελληνικά, που ξεκινά ως «λόγος» στον Όμηρο, για πάρει την έννοια του παραμυθιού και του αφηγήματος στον Πίνδαρο και τον Ηρόδοτο και να καταλήξει εν τέλει στην Αριστοτέλη ως όρος με τον οποίο αποδίδεται η πλοκή της τραγωδίας.

Τα έργα, που προτείνονται έτσι για την δράση στοχεύουν στην ανατροπή των παραδοσιακών συμβάσεων, στην αμφισβήτηση παγιωμένων καταστάσεων, την ενεργοποίηση της τοπικής κοινότητας και εν τέλει στην αφύπνιση των θεατών. Θίγουν κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα, εξερευνούν εναλλακτικές, αυθόρμητες μορφές επικοινωνίας και τέλος διαμορφώνουν εικαστικά αφηγήματα, προτάσσοντας νέες μυθολογίες. Όσο για τα διάσπαρτα ίχνη από τις επιτελέσεις αλλά και οι εφήμερες, εικαστικές εγκαταστάσεις θα παραμείνουν στην πόλη μετά το πέρας της έκθεσης και θα καταστραφούν με τον καιρό.

Οι δράσεις

Χρησιμοποιώντας ανταλλακτικά αυτοκινήτων από συνεργείο της περιοχής, ο Γιάννης Γρηγοριάδης συνθέτει ένα γλυπτό από σίδερο και μπετόν και αφισοκολλά κοντά του την εικόνα παρεμβύσματος (φλάντζας). Το έργο του, με τίτλο «Σχεδόν Εγγύτητα», απηχεί τη σύγχρονη φυσιογνωμία της οδού Καστοριάς όπου τοποθετείται. Στο οικόπεδο της οδού Λεωνίδου 80-84, η Ελένη Εξάρχου αναρτά έναν παγκόσμιο χάρτη των κατοικημένων περιοχών και συγκεντρώνει υπογραφές για τα θύματα των μεταναστευτικών δρόμων στην άλλη πλευρά του πλανήτη. Το έργο, με τίτλο «Θύμα-Φόρος Τιμής», ολοκληρώνεται με τη δημιουργία μιας επί τόπου εγκατάστασης που πραγματοποιείται υπό τον ήχο των τραγουδιών της ξενιτιάς και το μοιρολόι του Πολυφωνικού Συνόλου Ισοκράτισσες. Και ο Γιάννης Ζιώγας, εμπνευσμένος από το Άβατο του Τριτοπατρείου στον χώρο του Κεραμεικού, έναν από τους αρχέγονους τόπους λατρείας της Αττική συνθέτει το συλλογικό, περιπατητικό δρώμενο «Τα Άβατα της Ιεράς Οδού» και εντοπίζει με τους συμμετέχοντες, εντοπίζει χώρους που μπορούν να χαρακτηριστούν ως άβατα στη διαδρομή της Ιεράς Οδού από τον Κεραμεικό έως το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Η Ομάδα mokotomoro (Λίνα Θεοδώρου & Ιωάννης Σαββίδης) αφηγείται μια φανταστική ιστορία, με πρωταγωνίστρια τη συνειδητά ξεχασμένη πολεοδόμο και πολέμια της ανδροκρατούμενης πολεοδομίας της μεταπολίτευσης, Έλενα Αριβιζάτου. Έτσι, στα κάγκελα του κτιρίου στην οδό Αγίου Όρους 50 που φιλοξενούσε την αρχιτεκτονική σχολή της, εκθέτουν σχέδια, φωτογραφίες και επινοημένα κείμενα της ίδιας, στήνοντας με «πλαστά» τεκμήρια το μοναδικό μνημείο που τη βγάζει από τη λήθη…

Στην επιτέλεση με τίτλο «Το δέντρο αναγνωρίζεται από τους καρπούς του. Κατά Ματθαίο», η Αιμιλία Μπουρίτη φυτεύει ένα μικρό οπωροφόρο δένδρο στο οικόπεδο της οδού Λεωνίδου 80-84, πραγματευόμενη το δικαίωμα της ελεύθερης διατροφής από τα δένδρα της πόλης. Η Ελένη Τζιρτζιλάκη με το σιωπηλό περιπατητικό έργο της «Γυναικεία Υπόθεση» συνθέτει ένα αφήγημα για την επισφαλή θέση της γυναίκας σήμερα, χρησιμοποιώντας σωματική κίνηση, ήχους, ποίηση και εικόνες. Η ομάδα γυναικών που συμμετέχει, διασχίζει την θορυβώδη Ιερά Οδό και καταλήγει στον ήσυχο πεζόδρομο της Φιλοδήμου όπου η Τζιρτζιλάκη προσκαλεί γυναίκες να μοιραστούν συναισθήματα και να ράψουν σε ύφασμα λέξεις σχετικές με το γυναικείο δέρμα και τις ουλές.

Ο Γιώργος Παπαδάτος υπονομεύει την παραδοσιακή υπόσταση του μνημείου ως μέσον επίδειξης ευμάρειας, πολιτικής ισχύος και εξουσίας με την εγκατάστασή του «Ελάχιστη διαδικασία» (οικόπεδο της Λεωνίδου 80-84), μια ξύλινη κατασκευή με ύφασμα και χρωματικές παρεμβάσεις, που λειτουργεί ως θεατρική σκηνή. Στη δράση ο καλλιτέχνης εκθέτει προς πώληση κεραμικά θραύσματα για μια περίπου ώρα παραπέμποντας στην αρχαία διαδικασία του εξοστρακισμού –πλούσια ίχνη από όστρακα έχουν ανασκαφεί στον Κεραμεικό– και την πρακτική του σύγχρονου εκτοπισμού. Και η Άρτεμις Ποταμιάνου πλέκει με πλαστικά νήματα στον μεταλλικό φράκτη ενός κλειστού πάρκινγκ (Λεωνίδου 94) τη φράση «I want to be the hero of my own story», παράφραση αποφθέγματος του John Barth. Το έργο της «Σε ποια πλευρά είσαι; Φράκτης 2» υποδηλώνει την επιθυμία της Ποταμιάνου να αφυπνίσει τους θεατές ώστε να πάρουν θέση σε καυτά κοινωνικά προβλήματα.

Στο έργο του «Περιορισμένη Διαμαρτυρία» τέλος, ο Διονύσης Χριστοφιλογιάννης αναχρονίζει με χιούμορ το δυτικό αέτωμα του Παρθενώνα, τροφοδοτώντας τους πρωταγωνιστές του με πανό και ντουντούκες. Το αποδομημένο έργο μεταφέρεται από το Θησείο, μέσω του Κεραμεικού και της Ιεράς Οδού στην οδό Καστοριάς 52, στο εργαστήριο του καλλιτέχνη, σε μια περιπατητική πορεία που λειτουργεί ως σιωπηλή διαμαρτυρία. Ο Χριστοφιλογιάννης πραγματεύεται τη σχέση της τέχνης με την πολιτική και τη διαμαρτυρία, υπογραμμίζοντας το ρόλο της τέχνης ως δυναμικού παρεμβατικού εργαλείου και φορέα κοινωνικής αλλαγής.

Τον συντονισμό του πρότζεκτ κάνει ο Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδης, ενώ την πραγματοποίηση του χάρτη της διαδρομής των δράσεων θα εκπονήσει η Ντέλια Ποταμιάνου.

Το πρόγραμμα των δράσεων είναι:

19 Σεπτεμβρίου
12:30 – 13:15, συνάντηση στον Αρχαιολογικό Χώρο Κεραμεικού, Γιάννης Ζιώγας, Τα Άβατα της Ιεράς Οδού.

13:20 – 14:50, συνάντηση στην οδό Ερμού-σταθμός Θησείο και πορεία έως Καστοριάς 52, Διονύσης Χριστοφιλογιάννης, Περιορισμένη Διαμαρτυρία.

14:00 –17:00, περιήγηση στα έργα: Καστοριάς 38, Γιάννης Γρηγοριάδης, Σχεδόν Εγγύτητα. Αγ. Όρους 50, Ομάδα mokotomoro (Λίνα Θεοδώρου & Ιωάννης Σαββίδης), Ελενα Αριβιζάτου, η ξεχασμενη πολεοδόμος της Πλουτωνικής πόλης. Λεωνίδου 94, Άρτεμις Ποταμιάνου, Σε ποια πλευρά είσαι; Φράκτης 1.

17:00, συνάντηση έξω από τον Αρχαιολογικό Χώρο του Κεραμεικού επί της οδού Πειραιώς, Ελένη Τζιρτζιλάκη, Γυναικεία Υπόθεση.

18:00, επιτέλεση στο οικόπεδο της οδού Λεωνίδου, αριθ. 80-84, Γιώργος Παπαδάτος, Ελάχιστη διαδικασία.

18:50, επιτέλεση στο οικόπεδο της οδού Λεωνίδου, αριθ. 80-84, Αιμιλία Μπουρίτη-Καλλιτεχνική πλατφόρμα Συν+εργασία, Το δέντρο αναγνωρίζεται από τους καρπούς του. Κατά Ματθαίο.

19:30, στο οικόπεδο της οδού Λεωνίδου, αριθ. 80-84, Ελένη Εξάρχου, επιτέλεση για την ολοκλήρωση του έργου Θύμα-Φόρος Τιμής.

3 Οκτωβρίου
11:00, Γιάννης Ζιώγας Τα Άβατα της Ιεράς Οδού, συνάντηση στον Αρχαιολογικό Χώρο Κεραμεικού. Περιπατητική δράση: Ιερά Οδός από τον Κεραμεικό έως το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Διάρκεια 2 ώρες