Από τις Κυκλάδες στην Αθήνα: Έκθεση με τη συμβολή του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς

Στην Αθήνα ταξιδεύει τους επόμενους μήνες ο Μυκηναϊκός κόσμος των Κυκλάδων, μία έκθεση που ολοκληρώνεται στην Τήνο στις 14 Οκτωβρίου και ήδη η παρουσίασή της έχει προγραμματισθεί σε μεγάλο μουσείο της πρωτεύουσας και σε άλλες πόλεις.

Πάνω από 20.000 άτομα την έχουν επισκεφθεί, άλλωστε, ως σήμερα, από τον Ιούλιο που εγκαινιάσθηκε, αριθμός ρεκόρ για ένα μικρό νησί, όπως η Τήνος και ακόμη ειδικότερα ένα χωριό, τον Πύργο, όπου και φιλοξενείται, συγκεκριμένα στο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς.

Αποτέλεσμα της συνεργασίας μεταξύ της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και του ΠΙΟΠ είναι, μάλιστα, αυτή η έκθεση, που, με τίτλο «Από τον κόσμο του Ομήρου. Τήνος και Κυκλάδες στην Μυκηναϊκή εποχή», φέρνει για πρώτη φορά στο προσκήνιο μία «άγνωστη», για το ευρύ κοινό τουλάχιστον, περίοδο στα νησιά των Κυκλάδων.

Γιατί μπορεί ο Μυκηναϊκός πολιτισμός, πηγή έμπνευσης για τα κορυφαία έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, γνωστός από την Πελοπόννησο και την ηπειρωτική Ελλάδα (Μυκήνες, Τύρινθα, Πύλος, Θήβα κ.ά) να διδάσκεται και στα σχολεία, για τα νησιά, όμως, οι γνώσεις είναι λίγες. Όπως λέει, όμως, χαρακτηριστικά ο προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, δρ. Δημήτρης Αθανασούλης, «Η εξέλιξη της αρχαιολογικής έρευνας στα νησιά δείχνει τη σημασία τους σε όλες τις ιστορικές περιόδους. Γιατί το κυκλαδικό αρχιπέλαγος όχι μόνον δεν βρισκόταν στο περιθώριο του μυκηναϊκού κόσμου, αλλά αποτελούσε αναπόσπαστο τμήμα του με διακριτά χαρακτηριστικά».

Τι καινούργιο φέρνει, όμως, αυτή η έκθεση: Περισσότερα από 150 έργα, και συγκεκριμένα ειδώλια, κοσμήματα, όπλα, άλλα αντικείμενα μεταλλοτεχνίας και μικροτεχνίας και, βέβαια, πολλά αγγεία όλων των ειδών από την Τήνο, την Νάξο, τη Δήλο, τη Μύκονο, την Πάρο, τη Μήλο, τη Σίφνο, τη Θήρα και την Κέα, ένα σύνολο που δίνει για πρώτη φορά μια εικόνα της φυσιογνωμίας και της σπουδαιότητας του Μυκηναϊκού πολιτισμού στο Κυκλαδικό αρχιπέλαγος.

Σπουδαία θέση ανάμεσά τους κατέχουν, ειδικά, τα ευρήματα από τον μυκηναϊκό θολωτό τάφο στην Αγία Θέκλα της Τήνου, που είχε ερευνήσει το 1979 ο αείμνηστος τηνιακός αρχαιολόγος, Γεώργιος Δεσπίνης. Ήταν ένας τάφος «αριστοκρατών» (13ος-12ος π.Χ. αιώνας), όπως τον είχε χαρακτηρίσει ο ίδιος, λόγω του πλούτου και της ποιότητας των αντικειμένων, που συνόδευαν τις πολλαπλές ταφές, καθώς είχε χρησιμοποιηθεί επανειλημμένα.

Ανάμεσά τους προσωπικά, χάλκινα αντικείμενα, όπως ένα μαχαιρίδιο και ένα ξυράφι, που προφανώς είχαν χρησιμοποιηθεί για τον καλλωπισμό (ξύρισμα και κούρεμα), κοσμήματα διάφορα από χρυσό, φαγεντιανή, υαλόμαζα, αλλά και από οστό και από λίθο (συνοδευτικά των γυναικείων ταφών), πλακίδια από φαγεντιανή, που χρησίμευαν ως διακοσμητικά ενθέματα σε αντικείμενα από άλλα υλικά, όπως, για παράδειγμα, το ξύλο, ακόμη και ένας σφραγιδόλιθος με παράσταση ζώου, κάτι που συνδέεται με την έννοια της ιδιοκτησίας, του εμπορίου αλλά και της ισχύος του κατόχου του και βέβαια πλήθος αγγείων (κύπελλα, κύλικες, σκύφοι, κρατήρες), πολλά από τα οποία εισαγωγής από άλλες περιοχές του Μυκηναϊκού κόσμου.

Πρόκειται, μάλιστα, για έναν από τους μόλις τρεις θολωτούς τάφους, που έχουν βρεθεί στα νησιά των Κυκλάδων. Και, παρ΄ ό,τι ο οικισμός με τον οποίο σχετίζεται δεν έχει ακόμη εντοπισθεί, ήδη η επισήμανση της θέσης θεωρείται σημαντική. Γιατί, όπως λέει η αρχαιολόγος της Εφορείας Κυκλάδων, δρ. Αναστασία Αγγελοπούλου, «Η παρουσία μιας εύπορης κοινότητας ανθρώπων στην πλούσια και πρόσφορη για αγροτική εκμετάλλευση κοιλάδα, που κατέληγε στο φυσικό λιμάνι του Πάνορμου, δεν είναι τυχαία. Η κοινότητα αυτή διατηρούσε επαφές με περιοχές εκτός Τήνου και ακολουθούσε τις πολιτισμικές εξελίξεις της εποχής».

Ξεχωριστά και τα αντικείμενα από την Δήλο και συγκεκριμένα τα πλακίδια από ελεφαντόδοντο, όπως το περίφημο «Πλακίδιο του Πολεμιστή» (14 ος – 13 ος ), ακριβώς γιατί αναπαριστά έναν άνδρα με τον οπλισμό του (δόρυ και ασπίδα) να βαδίζει περήφανα μπροστά, φορώντας και το οδοντόφρακτο κράνος του, με επένδυση, όπως γινόταν εκείνη την εποχή, με πλακίδια από χαυλιόδοντες αγριόχοιρου. Το «ίδιο» κράνος που εμφανίζεται και σε τοιχογραφία του 17ου π.Χ. αιώνα από το Ακρωτήρι της Σαντορίνης.

Επίσης, η διάσημη «Κυρά της Φυλακωπής» (μέσα 14 ου π.Χ.), πήλινο ειδώλιο, ύψους 41 εκατοστών από την Μήλο, που κατατάσσεται στα αριστουργήματα της μυκηναϊκής τέχνης, προϊόν εργαστηρίου, πιθανότατα της Αργολίδας. Και από το ίδιο ιερό, της Φυλακωπής, ένα ομοίωμα άρματος, αλλά και τα εντελώς ιδιαίτερα ανδρικά ειδώλια, που φαίνεται να μην έχουν όμοιά τους στον μυκηναϊκό κόσμο(12 ος π.Χ. αιώνας). Τέλος, τα χρυσά κοσμήματα από τον θολωτό τάφο του 13ου π.Χ. αιώνα) στα Αγγελικά της Μυκόνου, που ανήκε σε πλούσιο γένος με διακεκριμένη κοινωνικά θέση.

Η καθημερινή ζωή των ανθρώπων, η λατρεία, τα ταφικά έθιμα, ο πόλεμος σ΄αυτούς τους μακρινούς αιώνες αποκαλύπτονται μέσα από τα αντικείμενα αυτά, μιλώντας για έναν σπουδαίο και περήφανο κόσμο, γοητευτικό αλλά με πολλά μυστικά ακόμη. Πολύτιμη, επομένως, στην κατανόησή του και η συμβολή του καταλόγου, που είναι δίγλωσσος, μία έκδοση της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων με τη συνδρομή του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς.