Η Ελλάδα στην κρίση του φιλελευθερισμού

Η πρόσκληση Κασσελάκη στις Σπέτσες ξεσήκωσε διαμαρτυρίες, με τις πιο σοβαρές να το παίρνουν ως αφορμή για να θέσουν έμμεσα ερωτήματα για την μορφή της αριστεράς που αντιπροσωπεύει το νέο, υπό διαμόρφωση, κόμμα.

Το αρχοντικό των Σπετσών άθελα δίνει μία δύσπεπτη για το κόμμα ιδεολογική χροιά Το πρόβλημα, βέβαια, υπάρχει από την γέννηση του ΣΥΡΙΖΑ, καθώς αποτελούσε την συνισταμένη διακριτών πολιτικό-ιδεολογικών τάσεων, συντασσόμενες κατά της αναλγησίας των ευρωπαϊκών μνημονίων και της δεξιάς.

Όταν ο εχθρός εξέλιπε, ο λόγος ύπαρξης εξαφανίστηκε – αυτή είναι η ιδεολογική ένδεια του ΣΥΡΙΖΑ και εκεί βρίσκεται η πηγή των διαδεχόμενων εκλογικών ηττών.

Είναι σαφές ότι η αριστερά που θέλει να εκπροσωπήσει ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι αυτή του Στάλιν, του Μάο Τσε Τουνγκ (Mao ZeDong) ή του Πολ Ποτ.

Δεν είναι ούτε η αριστερά του εξεγερμένου προλεταριάτου – ένα ιδεολογικό εφεύρημα που δεν βρήκε πουθενά ανταπόκριση στην πραγματικότητα της πολιτικής ζωής. Δεν είναι καν η αριστερά που προέκυψε από το σχίσμα της Β΄ Διεθνούς και που βρήκε την κυριότερη και πιο ρεαλιστική εκδοχή της στα σοσιαλδημοκρατικά Σκανδιναβικά κινήματα, διότι ανταποκρίθηκαν στις ανάγκες της κοινωνίας τους. Εκεί, η ιδεολογική ταύτιση ήταν διαχρονική και όχι ευκαιριακή όπως στην Ελλάδα.

Η συζήτηση – διαμάχη για τη μορφή-ιδεολογία του ΣΥΡΙΖΑ θα μπορούσε να είναι πιο σαφής ως προς τις συνιστάμενες της, αν οι διερευνώμενες κατευθύνσεις ήταν οι ίδιες σαφείς.

Αν η σημερινή δυσκολία της αριστεράς να αυτοπροσδιοριστεί οφείλεται στην αδυναμία να σχεδιαστεί συνεκτική πρόταση εξουσίας που να αντανακλά τις ρεαλιστικές κοινωνικές προσδοκίες, αυτή του Κέντρου πάσχει από την έλλειψη ορισμού του.

Παραδοσιακά, το κέντρο ουσιαστικά ετεροπροσδιορίζεται ως το «ενδιάμεσο» ανάμεσα στην δεξιά και την αριστερά. Αν οι δύο πλευρές είναι στατιστικές τότε ο ετεροπροσδιορισμός γίνεται αυτόματα και αυτοπροσδιορισμός.

Στη σημερινή εποχή, όμως, όπου και στις δύο πλευρές, αριστερά και δεξιά, επικρατεί μία διαρκής ρευστότητα, αναταραχή, επανεξέταση και προσαρμογή, η έννοια του κέντρου δύσκολα προσεγγίζεται. Η δυσκολία του ΠΑΣΟΚ να κερδίσει από την κατάρρευση του ΣΥΡΙΖΑ και τις όποιες αποτυχίες της Ν.Δ. λίγο σχετίζεται με την προσωπικότητα του προέδρου – όπως ισχυρίζονται μερικοί—και πολύ περισσότερο αναφέρεται στα διαρκώς μετακινούμενα σύνορα της δεξιάς και της αριστεράς.

Αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπάρχουν προβλήματα στην σύγχρονη δεξιά. Το αντίθετο. Η αναφορά δεν είναι στα πολλαπλά άκρα της και την άνοδό τους σε διαφορετικές χρονικές περιόδους (αυτό είναι σύμπτωμα βαθύτερου προβλήματος—δεν συζητείται ο φασισμός, ο ναζισμός κοκ.) αλλά στην φιλοσοφική- ιδεολογική ταυτότητά της – που θεωρητικά στηρίζεται στο τρίπτυχο «Ατομικότητα—Ελευθερία—Ισότητα», δηλαδή στον φιλελευθερισμό (liberalism). Σε πρακτικό επίπεδο το τρίπτυχο εκφράζεται με την αποδοχή της κυριαρχίας του Κράτους Δικαίου και των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων.

Είναι πολλοί που μιλούν σήμερα για την κρίση του φιλελευθερισμού, αρκετά τα βιβλία, περισσότερα τα άρθρα, λίγη η αισιοδοξία για το μέλλον του.

Ο φιλελευθερισμός μπορεί να αντεπεξήλθε στην πρόκληση του εθνικισμού και με επιτυχία να σχεδίασε την λεγόμενη Παγκόσμια Φιλελεύθερη Τάξη, αλλά τα νέα προβλήματα του 21ου αιώνα είναι όντως σοβαρά και επικίνδυνα—για τα ανθρώπινα δικαιώματα, οπότε και για την δημοκρατία.

Η απαισιοδοξία για το μέλλον του φιλελευθερισμού δεν στερείται βάσης.

Τα προβλήματα, ουσιαστικά, ξεκινούν με τον στασιμοπληθωρισμό της δεκαετίας του 1980, επιταχύνονται με την εμφάνιση του νέο-φιλελευθερισμού, αποκορυφώνονται με την ψηφιακή επανάσταση. Απλουστεύοντας σε μεγάλο βαθμό, ο στασιμοπληθωρισμός αμφισβητεί την ικανότητα του φιλελεύθερου κράτους να προσφέρει «ισότητα» (οικονομική, φυλετική, γένους), ο νέο-φιλελευθερισμός ανάγει την «ατομικότητα» σε πανάκεια, ταυτόχρονα διευρύνοντας το χάσμα των ανισοτήτων, και η ψηφιακή επανάσταση θέτει σε άμεσο κίνδυνο την «ελευθερία».

Από αυτήν την άποψη, η κρίση του φιλελευθερισμού είναι δομική—καθώς αμφισβητείται το φιλελεύθερο τρίπτυχο.

Το θέμα δεν είναι η εγκατάλειψη της πίστης στο τρίπτυχο του φιλελευθερισμού, αλλά η ενεργή αντιμετώπιση των προκλήσεων-προβλημάτων, όπου η αναγνώριση της φύσης τους αποτελεί το πρώτο βήμα για την επίλυσή τους.

Ενδεικτικά, αν η επιχειρηματική κοινότητα αναγνωρίσει ότι το νέο-φιλελεύθερο μοντέλο του καπιταλισμού νομοτελειακά διευρύνει τις ανισότητες και έτσι, εγκαταλείποντας την προσήλωση στα άμεσα κέρδη, επανέλθει στις πρακτικές της περιόδου 1945-1975 (με τις αναγκαίες προσαρμογές) τότε θα έχει γίνει ένα μεγάλο βήμα στην απάλυνση των ανισοτήτων και στην υποβάθμιση της έξαρσης της ατομικότητας.

Αν οι φιλελεύθερες κυβερνήσεις αναγνωρίσουν ότι η τεχνολογία κινδυνεύει να εξελιχθεί σε απόλυτα αστάθμιστο και ανεξέλεγκτο παράγοντα σε παγκόσμιο επίπεδο και συνταχθούν με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών για να θέσουν παγκόσμιους κανόνες στην χρήση της, τότε θα έχει γίνει ένα μεγάλο βήμα για να διασφαλιστεί η ελευθερία.

Ταυτόχρονα, η αναγνώριση ότι το κράτος έχει πλέον έναν αναγκαία ενισχυμένο ρόλο που οφείλει να ελέγχεται από την κοινωνία των πολιτών, (ενδεικτικά μέσω των θεσμών της διαβουλευτικής δημοκρατίας – deliberative democracy – ως εξέλιξη και θεσμό της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας) θα αποτελεί επίσης ένα πολύ μεγάλο βήμα για την ενίσχυση της κοινωνικής αποδοχής του τριπτύχου του φιλελευθερισμού.

Αν η Ν.Δ, κυριαρχεί σήμερα, αυτό σε σημαντικό βαθμό οφείλεται στην αναγνώριση της πρωθυπουργού ότι τα προβλήματα υπάρχουν και στην προσπάθεια του να μετακινεί διαρκώς τα όρια μέσα στα οποία η κυβέρνηση και το κόμμα υπερασπίζονται το φιλελεύθερο τρίπτυχο –οι όποιες αποτυχίες είναι απλά αναπόφευκτες.

Η επετειακές φιέστες με τις αναπολήσεις του παρελθόντος και τις αναθεωρήσεις της ιστορίας είναι χρήσιμες, απαραίτητες, επιθυμητές – εφόσον δεν παραχαράζουν.

Η προσπάθεια, για παράδειγμα, να χαρακτηρίζεται η δεξιά ως ανίκανη προσαρμογής και εγγενώς αντιδημοκρατική, προσκρούσει στην διπλή ιστορική αλήθεια της δεξιάς που ήδη από τον 18ο αιώνα εγκαταλείπει την ισχύ της παράδοσης ως νόμο (όπως θεωρούσε ο Thomas Aquinas) αποδέχεται στην κυριαρχία του ατόμου να σχεδιάζει και να εφαρμόζει νόμους και, έτσι απελευθερωμένη, να αποτελεί εδώ και 300 χρόνια τον κύριο μοχλό εκσυγχρονισμού σε παγκόσμιο επίπεδο.

Όπως τα πάντα γύρω μας, ο φιλελευθερισμός οφείλει να προσαρμοστεί. Η ερμηνεία της κρίσης ως ανακοίνωση του θανάτου του είναι άκαιρη και επιπόλαια.

Η σύγχρονη δημοκρατία ως έκφραση διακυβέρνησης του φιλελευθερισμού δεν κινδυνεύει ούτε στην Ρωσία ούτε στην Κίνα – διότι εκεί απλά δεν υπάρχει. Κινδυνεύει στα κράτη όπου υπάρχει. Είναι, όμως, κίνδυνος που αντιμετωπίζεται—φτάνει να τον αναγνωρίσουμε.

Διαβάστε επίσης:

Πόσο μακριά θα πάει επιτέλους αυτή η βαλίτσα;

Οι ανόητοι και ανιστόρητοι φετφάδες και η μάχη για τη δημοκρατία

Μερικές φορές, όπως είχε προβλεφθεί, οι μουσικές καρέκλες είναι αδόκιμες