Επιστρέφει η κανονικότητα στην εργασία μετά τον COVID-19;

Η πανδημία του COVID-19 διατάραξε τις ευρωπαϊκές αγορές εργασίας, με αποτέλεσμα να σταματήσει η ανάκαμψη που είχε καταγραφεί μετά την οικονομική κρίση των προηγούμενων ετών στην Ευρώπη.

Η επιβράδυνση της επιχειρηματικής δραστηριότητας από την έναρξη της πανδημίας το 2020 είχε ως αποτέλεσμα να επέλθει απότομη μείωση της απασχόλησης και των ωρών εργασίας. Η πανδημία επιτάχυνε επίσης την ψηφιοποίηση των ευρωπαϊκών χώρων εργασίας, ωθώντας τις εταιρείες να προσαρμοστούν σε μία «νέα κανονικότητα» πολύ πιο γρήγορα από ό,τι θεωρείο εφικτό πριν από την κρίση. 

Έρευνα του Eurofound (Ευρωπαϊκό Ίδρυμα για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας) που δημοσιεύτηκε στις 20 Οκτωβρίου του 2022,  καταγράφει τον αντίκτυπο της πρόσφατης πανδημικής κρίσης στη δημόσια υγεία στις ευρωπαϊκές αγορές εργασίας και στη σύνθεση του εργατικού δυναμικού δύο χρόνια από την εμφάνιση του COVID-19, το 2020.

Ειδικότερα, το πρώτο και πολύ ελπιδοφόρο εύρημα που πρέπει να επισημάνουμε είναι ότι, ήδη από το 2021, τα επίπεδα απασχόλησης στην ΕΕ έχουν σχεδόν ανακάμψει πλήρως στα προ πανδημίας επίπεδα. Μάλιστα, στα περισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ, η αύξηση της απασχόλησης υπερέβη τη μείωση που παρατηρήθηκε το προηγούμενο έτος. Η χώρα μας συγκεκριμένα παρουσίασε αύξηση στα επίπεδα απασχόλησης της τάξεως του 4,2% σε σύγκριση με το ίδιο τρίμηνο του 2020.  Ταχύτερη ανάκαμψη των επιπέδων απασχόλησης παρατηρήθηκε για τις γυναίκες, καθώς το τελευταίο τρίμηνο του 2021, απασχολούνταν επιπλέον 2,5 εκατομμύρια γυναίκες, συγκριτικά με το τελευταίο τρίμηνο του 2020. Παράλληλα, η χρήση αδειών μειώθηκε απότομα, με μεγάλο μέρος των εργαζομένων σε άδεια να επιστρέφουν στην εργασία τους στα τέλη του 2021, φθάνοντας κοντά στα προ κρίσης επίπεδα. Αυτό δείχνει ότι μετά από μακροχρόνια αποχή, οι εργαζόμενοι νοaστάλγησαν τον παραδοσιακό χώρο και τρόπο παροχής εργασίας.

Η πανδημία επηρέασε δυσανάλογα τις προοπτικές απασχόλησης των νέων, όπως συμβαίνει γενικά σε περιόδους οικονομικής ύφεσης. Αυτό αποτελεί απόρροια της πιο επισφαλούς θέσης αυτής της ηλικιακής ομάδας στην αγορά εργασίας καθώς και της απασχόλησης νέων εργαζομένων σε μη «βασικούς» τομείς, οι οποίοι αναγκάστηκαν να κλείσουν κατά τη διάρκεια του lockdown, όπως είναι η εστίαση ή ο τουρισμός σε αντίθεση με τους εργαζομένους στην υγεία ή την παραγωγή.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας, μέχρι το τέλος του 2020, η απασχόληση στους νέους ηλικίας έως 24 ετών ήταν περίπου 7% χαμηλότερη από ό,τι το 2019. Ωστόσο, παρατηρήθηκε ανάκαμψη της απασχόλησης για αυτήν την ηλικιακή ομάδα έως το τέλος 2021. Τα στοιχεία μάλιστα αποκαλύπτουν ότι η απασχόληση ανέκαμψε ταχύτερα για τις γυναίκες από ό,τι για τους άνδρες (αύξηση κατά 12% και 8% αντίστοιχα). Η μεγάλη αύξηση της απασχόλησης σε αυτήν την ηλικιακή ομάδα εξηγείται από την επανέναρξη της οικονομικής δραστηριότητας σε τομείς που έκλεισαν λόγω της πανδημίας, όπως η εστίαση και το χονδρικό και λιανικό εμπόριο.

Μία από τις πιο σημαντικές αντιδράσεις της αγοράς εργασίας στην πανδημία COVID-19 ήταν η τεράστια επέκταση της τηλεργασίας που έλαβε χώρα, ξεκινώντας τον Μάρτιο του 2020. Αυτή ήταν μια αυθόρμητη απάντηση από την πλευρά των επιχειρήσεων και των εργαζομένων, καθώς έρχονταν αντιμέτωποι με έναν εξαιρετικά μολυσματικό και επιβλαβή ιό. Πολλές επιχειρήσεις υποχρεώθηκαν να κλείσουν προσωρινά τους χώρους εργασίας τους ως αποτέλεσμα της εφαρμογής μέτρων δημόσιας υγείας («κοινωνική αποστασιοποίηση») που αποσκοπούν στην πρόληψη της εξάπλωσης του ιού. Η εξ αποστάσεως εργασία, η εργασία από το σπίτι, έγινε ο συνήθης τρόπος εργασίας για πολλούς εργαζομένους που διέθεταν ως τότε περιορισμένη εμπειρία εργασίας με αυτόν τον τρόπο. 

Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η συχνότητα της εξ αποστάσεως εργασίας αυξήθηκε σε όλες τις χώρες, αλλά από πολύ διαφορετικό σημείο εκκίνησης για κάθε κράτος. Πριν την πανδημία, οι χώρες του ευρωπαϊκού βορά είχαν ήδη εντάξει την έννοια της τηλεργασίας στην εργασιακή τους κουλτούρα και έως το τέλος της πανδημίας, σχεδόν το 50% των εργαζομένων στις εν λόγω χώρες ανέφεραν ότι εργάζονταν από το σπίτι τουλάχιστον μερικές φορές. 

Η πανδημία φαίνεται ότι ευνόησε ιδιαίτερα την αύξηση της απασχόλησης σε τομείς, επαγγέλματα και θέσεις εργασίας όπου η εξ αποστάσεως εργασία είναι πιο εφικτή έναντι εκείνων όπου είναι λιγότερο εφικτή. Σε κατηγορίες επαγγελμάτων όπως αυτό των προγραμματιστών, των νομικών, των μηχανικών, των απασχολούμενων με χρηματοοικονομικά, των πωλητών και των διοικητικών υπαλλήλων, αποδείχθηκε ότι η τηλεργασία είναι όχι μόνο εφικτή αλλά και αρκετά αποτελεσματική. Μάλιστα, με βάση τη συνεχιζόμενη αύξηση της εξ αποστάσεως εργασίας που καταγράφηκε το 2021 –μετά το πέρας της κορύφωσης της πανδημίας και των σχετικών περιορισμών στο χώρο εργασίας– και τη μη ανάκαμψη σε χαμηλά αμειβόμενες, σε μεγάλο βαθμό μη τηλεργαζόμενες θέσεις εργασίας, αυτή η ανακατανομή της απασχόλησης φαίνεται όλο και περισσότερο να αποτελεί μακροχρόνια κληρονομιά της κρίσης.