Οι μετατοπίσεις στην ευρωπαϊκή αμυντική πολιτική δεν είναι ένα ακόμη επεισόδιο διαχείρισης κρίσεων. Συνιστούν αλλαγή εποχής. Για πρώτη φορά μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η ΕΕ αντιλαμβάνεται τον εαυτό της όχι ως “καταναλωτή ασφάλειας”, αλλά ως παραγωγό της. Το ReArm Europe – Readiness 2030 αποτελεί τη στρατηγική-ομπρέλα που συγκεντρώνει τις νέες επιλογές της Ένωσης: το SAFE ως άμεσο εργαλείο κοινών προμηθειών, το EDIP ως βραχίονα αμυντικής βιομηχανικής βάσης και μια δέσμη πολιτικών που επιχειρούν να μετατρέψουν την Ευρώπη σε γεωπολιτικό παράγοντα με αυτονομία και συνέπεια.

Η αλλαγή αυτή δεν υπαγορεύεται από επιλογή, αλλά από ανάγκη. Η Ρωσία επανέρχεται ως αναθεωρητική δύναμη. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, με σταθερό πλέον διακομματικό τρόπο, ιδιαίτερα επί Τραμπ, επιδιώκουν βαθμιαία αποδέσμευση από τον ρόλο του μόνιμου ευρωπαίου εγγυητή.

Είναι αποκαλυπτικό ότι η ευρωπαϊκή αφύπνιση δεν προήλθε από τις τουρκικές απειλές και παραβιάσεις σε Ελλάδα και Κύπρο! Προήλθε από την εισβολή στην Ουκρανία και από την Αμερικανική προειδοποίηση ότι «η εποχή της δωρεάν ασφάλειας έχει τελειώσει».

Σε αυτό το περιβάλλον, η Ευρώπη πρέπει να απαντήσει σε δύο κρίσιμα ερωτήματα:

Ποιος αποφασίζει και ποιος παράγει.

1. Η ανάγκη μιας «συμμαχίας των προθύμων»

Η νέα αμυντική πολιτική θα αποδώσει όταν μια ομάδα κρατών-μελών —και όσων θέλουν και μπορούν— προχωρήσει μέσω της ενισχυμένης συνεργασίας σε έναν πυρήνα ευρωπαϊκής άμυνας. Η πραγματικότητα είναι ότι η Ε.Ε. δεν μπορεί να λειτουργήσει αμυντικά με την αρχή της ομοφωνίας. Η Γερμανία κινείται χαλαρά προς μια μορφή επανεθνικοποίησης της στρατηγικής της, επιθυμώντας μέγιστη ευελιξία και έλεγχο. Άλλες χώρες όμως, με πυρήνα τη Γαλλία, διαθέτουν το ιστορικό βάθος και την πολιτική βούληση για να συγκροτήσουν τον πρώτο λειτουργικό πυλώνα ευρωπαϊκής ισχύος. Η Ελλάδα θα μπορούσε να πρωταγωνιστήσει σ΄αυτό.

Μια ευρωπαϊκή αμυντική πολιτική χωρίς πυρήνα αποφάσεων θα παραμείνει συμβολική. Μια ευρωπαϊκή αμυντική πολιτική με πυρήνα θα έχει επιρροή στο διεθνές σύστημα.

2. Η νέα βιομηχανική γεωγραφία της άμυνας

Η Ευρώπη επιχειρεί για πρώτη φορά να οικοδομήσει ενιαία αμυντική βιομηχανική βάση. Το μήνυμα είναι απλό: παράγουμε στην Ευρώπη, αγοράζουμε ευρωπαϊκά.

Αυτή η επιλογή όμως συνεπάγεται νέους κανόνες και νέες ασάφειες.

Το SAFE επιτρέπει την μεταφορά πόρων από κοινωνικές πολιτικής συνοχής χωρίς διαβούλευση στο εσωτερικό των Κρατών – Μελών.

Πρόκειται για θεμελιώδη αλλαγή στον τρόπο που η ΕΕ ιεραρχεί προτεραιότητες – μια αλλαγή που δεν έχει συζητηθεί δημόσια ούτε στην ΕΕ ούτε στην Ελλάδα.

Επίσης η Τουρκία (χώρα που απειλεί Κράτη – Μέλη) αποκλείστηκε από το SAFE επειδή δεν υπέβαλε εθνικό σχέδιο, όμως παραμένουν δύο οδοί εισόδου:

– το 35% συμμετοχής τρίτης χώρας σε πρόγραμμα υψηλής προστιθέμενης αξίας,

– και η συμμετοχή μέσω ευρωπαϊκών εταιρειών που έχουν εξαγοραστεί από τουρκικά συμφέροντα.

Αυτά τα κενά καταδεικνύουν ότι η ευρωπαϊκή άμυνα δεν είναι μόνο ζήτημα κρατών, αλλά και ελέγχου αλυσίδων παραγωγής.

Επίσης τα σημεία αυτά παρακάμπτονται από την ελληνική κυβέρνηση πίσω από μια ρητορική αυτοικανοποίησης.

3. Η θέση της Ελλάδας: σταθερές και μεταβλητές

Για την Ελλάδα, το αμυντικό δόγμα δεν αλλάζει. Η χώρα δεν απειλείται πρωτίστως από τη Ρωσία. Η εξ Ανατολών απειλή καθορίζει τη δομή, τη στρατηγική και την επιχειρησιακή μας σκέψη εδώ και δεκαετίες. Η νέα ευρωπαϊκή πολιτική δεν μεταβάλλει τις θεμελιώδεις σταθερές του ελληνικού αποτρεπτικού πλαισίου.

Αυτό που αλλάζει —και συνιστά πραγματικό ιστορικό σταυροδρόμι— είναι η δυνατότητα συμμετοχής της Ελλάδας στη διαμόρφωση της νέας ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας.

Η Ελλάδα έχει μέχρι στιγμής ανακοινώσει το δικό της National Defense Investment Plan. Δεν έχει διεξαχθεί δημοκρατικός, επιστημονικός και θεσμικός διάλογος για το ποιοι κλάδοι της ελληνικής βιομηχανίας μπορούν να ενταχθούν στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική. Και συνεχίζουμε, μια πρακτική αγορών χωρίς παραγωγή, η οποία ενισχύει την άμυνα αλλά δεν χτίζει ικανότητες. Και για να παραφράσουμε τον Τράμπ ισχύει το “bye baby bye”.

4. Η αναγκαία εθνική συμφωνία

Ένα κράτος που αντιμετωπίζει διαρκή, υβριδική και πολυεπίπεδη απειλή δεν μπορεί να έχει βραχυπρόθεσμη αμυντική πολιτική. Η Ελλάδα χρειάζεται εθνική στρατηγική διάρκειας 20 ετών — θεσμικά θωρακισμένη, διακομματικά συμφωνημένη, και επιστημονικά τεκμηριωμένη.

Η στρατηγική αυτή πρέπει να περιλαμβάνει:

– την αναβάθμιση και εξειδίκευση της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας,

– την ενσωμάτωση πανεπιστημιακών και ερευνητικών κέντρων,

– τη συμμετοχή σε ευρωπαϊκά clusters σε τομείς όπως drones, κυβερνοάμυνα, αισθητήρες, τεχνητή νοημοσύνη,

– ένα σταθερό μοντέλο εξοπλισμών που να μην αλλάζει με τις εκλογές,

– ένα συμβούλιο εθνικής ασφάλειας που θα συνδέει τη διπλωματία, την άμυνα, την οικονομία και την τεχνολογία.

Η Τουρκία αλλά και η Νότια Κορέα προσφέρουν παραδείγματα μακροχρόνιου σχεδιασμού με αποτελέσματα στην Εθνική Αμυντική Παραγωγή τα οποία δεν είναι προς μίμηση αλλά προς μελέτη.

5. Επίλογος: Η Ευρώπη αναδιατάσσεται — η Ελλάδα οφείλει να τοποθετηθεί

Η Ευρώπη κάνει ένα βήμα που θα διαμορφώσει τις επόμενες δεκαετίες. Το ερώτημα για την Ελλάδα δεν είναι αν θα συμμετάσχει, αλλά σε ποιο ρόλο θα συμμετάσχει. Ως καταναλωτής ή ως συμπαραγωγός; Ως παθητικός αποδέκτης αποφάσεων ή ως συνδιαμορφωτής;

Σε περιόδους μετάβασης, τα κράτη κρίνονται από τη διορατικότητα.

Σήμερα απαιτείται ψυχραιμία, στρατηγική συνοχή και υπέρβαση του εκλογικού κύκλου.

Η Ελλάδα έχει την πρόκληση να μετατρέψει μια ευρωπαϊκή αμυντική στροφή σε εθνικό πλεονέκτημα.

Το αν θα το πράξει, θα καθορίσει όχι μόνο την ισχύ της, αλλά και τη θέση της στον νέο ευρωπαϊκό αιώνα.

 

*Η Αννα Διαμαντοπούλου είναι Πρόεδρος Δικτύου- πρ. Επίτροπος ΕΕ – πρ. Υπουργός – Υπεύθυνη Πολιτικού Σχεδιασμού ΠΑΣΟΚ