Σύμφωνα με την Αμερικανική Αντικαρκινική Εταιρία (ACS), ο καρκίνος της παιδικής ηλικίας αποτελεί λιγότερο από το 1% όλων των καρκίνων που διαγιγνώσκονται κάθε χρόνο και είναι η δεύτερη αιτία θανάτου σε παιδιά ηλικίας 1 έως 14 ετών, μετά τα ατυχήματα.
Λόγω των σημαντικών εξελίξεων που έχουν σημειωθεί στο θεραπευτικό πεδίο τις τελευταίες δεκαετίες, πάνω από το 80% των παιδιών με καρκίνο επιβιώνουν σήμερα για πέντε ή περισσότερα χρόνια. Συνολικά, πρόκειται για σημαντική αύξηση από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, όταν το ποσοστό πενταετούς επιβίωσης* ήταν περίπου 58%. Εντούτοις, τα ποσοστά ποικίλουν ανάλογα με τον τύπο του καρκίνου και άλλους παράγοντες.
Παρά τις σημαντικές εξελίξεις, περίπου 1.180 παιδιά κάτω των 15 ετών αναμένεται να χάσουν τη ζωή τους από καρκίνο το 2018, παγκοσμίως.
Τα είδη καρκίνων που εμφανίζονται συχνότερα στα παιδιά είναι διαφορετικά από αυτά που παρατηρούνται στους ενήλικες.
Οι πιο συχνοί καρκίνοι της παιδικής ηλικίας είναι οι εξής:
Λευχαιμία
Οι λευχαιμίες, οι οποίες είναι καρκίνοι του μυελού των οστών και του αίματος, είναι οι πιο συνήθεις καρκίνοι της παιδικής ηλικίας και αποτελούν περίπου το 30% όλων των μορφών καρκίνου στα παιδιά. Οι πιο συνηθισμένοι τύποι είναι η οξεία λεμφοκυτταρική λευχαιμία (ΟΛΛ) και η οξεία μυελογενής λευχαιμία (ΟΜΛ). Τα συμπτώματά τους περιλαμβάνουν πόνο στα οστά και στις αρθρώσεις, κόπωση, αδυναμία, χλωμό δέρμα, αιμορραγία ή μώλωπες, πυρετό, απώλεια βάρους κ.ά. Σύμφωνα με την Αμερικανική Αντικαρκινική Εταιρία (ACS), οι οξείες λευχαιμίες μπορούν να αναπτυχθούν γρήγορα, γι ‘ αυτό πρέπει να αντιμετωπιστούν (συνήθως με χημειοθεραπεία) αμέσως μόλις εντοπιστούν.
Το ποσοστό πενταετούς επιβίωσης για τα παιδιά με ΟΛΛ έχει αυξηθεί σημαντικά και ξεπερνάει πλέον το 85%, συνολικά. Όσον αφορά την ΟΜΛ, το συνολικό ποσοστό πενταετούς επιβίωσης για τα παιδιά έχει επίσης αυξηθεί και κυμαίνεται πλέον από 60% έως 70%. Ωστόσο, σε αυτήν την περίπτωση, τα ποσοστά ποικίλουν ανάλογα με τον υπότυπο ΟΜΛ και άλλους παράγοντες.
Όγκοι στον εγκέφαλο και το νωτιαίο μυελό
Οι όγκοι του εγκεφάλου και του κεντρικού νευρικού συστήματος είναι οι δεύτεροι συνηθέστεροι καρκίνοι στα παιδιά, καταλαμβάνοντας περίπου το 26% των παιδικών καρκίνων. Υπάρχουν πολλοί τύποι όγκων του εγκεφάλου και η θεραπεία και οι προοπτικές για τον καθένα είναι διαφορετικές. Μπορεί να προκαλέσουν πονοκεφάλους, ναυτία, έμετο, θολή ή διπλή όραση, ζάλη, επιληπτικές κρίσεις, προβλήματα στο περπάτημα ή στο χειρισμό αντικειμένων κ.ά..
Οι όγκοι του νωτιαίου μυελού είναι λιγότερο συχνοί, τόσο σε παιδιά όσο και σε ενήλικες.
Τα ποσοστά πενταετούς επιβίωσης, ανάλογα με τον τύπο του καρκίνου, κυμαίνονται από 20% (γλοιοβλάστωμα) έως 95% (πιλοκυτταρικό αστροκύτωμα).
Νευροβλάστωμα
Το νευροβλάστωμα ξεκινά σε πρώιμες μορφές νευρικών κυττάρων που βρίσκονται στο αναπτυσσόμενο έμβρυο. Περίπου το 6% των παιδικών καρκίνων είναι νευροβλαστώματα. Αυτός ο τύπος καρκίνου αναπτύσσεται σε βρέφη και μικρά παιδιά. Σπάνια συναντάται σε παιδιά ηλικίας άνω των 10 ετών. Ο όγκος μπορεί να ξεκινήσει από οποιοδήποτε σημείο του σώματος, αλλά συνήθως αρχίζει από την κοιλιά όπου παρατηρείται οίδημα. Μπορεί επίσης να προκαλέσει πόνους στα οστά και πυρετό.
Το συνολικό ποσοστό πενταετούς επιβίωσης για το νευροβλάστωμα κυμαίνεται από περίπου 40% σε ομάδες υψηλού κινδύνου έως πάνω από 95% σε ομάδες χαμηλού κινδύνου.
Όγκος Wilms
Ο όγκος Wilms (ονομάζεται επίσης νεφροβλάστωμα) ξεκινά στον έναν ή σπάνια και στους δύο νεφρούς. Συχνά απαντάται σε παιδιά ηλικίας από 3 έως 4 ετών, ενώ είναι ασυνήθιστος σε παιδιά ηλικίας άνω των 6 ετών. Μπορεί να εμφανιστεί ως οίδημα ή ως εξόγκωμα στην κοιλιά. Μερικές φορές το παιδί μπορεί να έχει και άλλα συμπτώματα, όπως πυρετό, πόνο, ναυτία ή ανορεξία. Ο όγκος Wilms αντιπροσωπεύει περίπου το 5% των παιδικών καρκίνων.
Σύμφωνα με την ACS, η επιβίωση εξαρτάται από το στάδιο της νόσου και τα ιστολογικά ευρήματα. Τα ποσοστά τετραετούς επιβίωσης σε ασθενείς πρώτου σταδίου, με ευνοϊκή ιστολογία φτάνουν στο 99%.
Λεμφώματα
Τα λεμφώματα ξεκινούν από κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, τα οποία ονομάζονται λεμφοκύτταρα, κυρίως από λεμφαδένες και άλλους ιστούς λεμφαδένων, όπως οι αμυγδαλές ή ο θύμος αδένας. Αυτοί οι καρκίνοι μπορούν, επίσης , να επηρεάσουν το μυελό των οστών και άλλα όργανα. Τα συμπτώματα εξαρτώνται από το πού βρίσκεται ο καρκίνος και μπορεί να περιλαμβάνουν απώλεια βάρους, πυρετό, εφίδρωση, κόπωση και εξογκώματα (πρησμένους λεμφαδένες) κάτω από το δέρμα στο λαιμό, τη μασχάλη ή τη βουβωνική χώρα.
Οι δύο κύριοι τύποι λεμφώματος είναι το λέμφωμα Hodgkin και το μη Hodgkin. Και οι δύο τύποι εμφανίζονται σε παιδιά και ενήλικες.
Το λέμφωμα Hodgkin αντιπροσωπεύει περίπου το 3% των παιδικών καρκίνων. Είναι πιο συνηθισμένο, όμως, στις ηλικίες μεταξύ 15 και 40 ετών (συνήθως άτομα ηλικίας 20 ετών) και μετά την ηλικία των 55 ετών. Το λέμφωμα Hodgkin είναι σπάνιο σε παιδιά κάτω των 5 ετών. Αυτός ο τύπος καρκίνου είναι παρόμοιος σε παιδιά και ενήλικες, όπως και οι τύποι της θεραπείας που λειτουργούν καλύτερα.
Τα ποσοστά πενταετούς επιβίωσης κυμαίνονται από 65% στο στάδιο 4 έως 90% στο στάδιο 1.
Το μη-Hodgkin λέμφωμα αποτελεί περίπου το 5% των παιδικών καρκίνων. Είναι πιο πιθανό να εμφανιστεί σε νεαρότερα παιδιά από ό,τι το λέμφωμα Hodgkin, αλλά εξακολουθεί να είναι σπάνιο σε παιδιά ηλικίας κάτω των 3 ετών. Οι συνηθέστεροι τύποι λεμφώματος μη-Hodgkin σε παιδιά είναι διαφορετικοί από αυτούς των ενηλίκων. Αυτοί οι καρκίνοι συχνά αναπτύσσονται γρήγορα και απαιτούν εντατική θεραπεία, αλλά τείνουν επίσης να ανταποκρίνονται καλύτερα στη θεραπεία από τα περισσότερα λεμφώματα μη Hodgkin σε ενήλικες.
Τα ποσοστά πενταετούς επιβίωσης, ανάλογα με τον τύπο και το στάδιο της νόσου, κυμαίνονται από 60% έως και πάνω από 90%.
Ραβδομυωσάρκωμα
Το ραβδομυοσάρκωμα ξεκινά σε κύτταρα τα οποία αναπτύσσονται φυσιολογικά στους σκελετικούς μύες. Ο πρωτογενής όγκος αυτού του τύπου καρκίνου μπορεί να εντοπιστεί σχεδόν σε οποιοδήποτε μέρος του σώματος, συμπεριλαμβανομένων της κεφαλής και του τραχήλου, της βουβωνικής χώρας, της κοιλιάς, της λεκάνης, των χεριών και των ποδιών. Μπορεί να προκαλέσει πόνο καθώς και εξογκώματα. Αυτός είναι ο συνηθέστερος τύπος σαρκώματος μαλακών μορίων στα παιδιά και αποτελεί περίπου το 3% των παιδικών καρκίνων.
Τα ποσοστά επιβίωσης κυμαίνονται, ανάλογα με την περίπτωση (θέση του όγκου, στάδιο και άλλοι παράγοντες) από 20%-30% σε ομάδες υψηλού κινδύνου έως 70%-90%.
Ρετινοβλάστωμα
Το ρετινοβλάστωμα είναι ένας καρκίνος του ματιού, ο οποίος αντιπροσωπεύει περίπου το 2% των παιδικών καρκίνων. Συνήθως εμφανίζεται σε παιδιά ηλικίας περίπου 2 ετών και σπάνια σε παιδιά άνω των 6 ετών. Τα ρετινοβλαστώματα συνήθως εντοπίζονται όταν ένας γονέας ή γιατρός παρατηρεί ότι τα μάτια του παιδιού έχουν ασυνήθιστη όψη. Κανονικά, όταν πέφτει φως στο μάτι, η κόρη (το σκούρο σημείο στο κέντρο του ματιού) φαίνεται κόκκινη λόγω του αίματος στα αγγεία που υπάρχουν στο πίσω μέρος του. Σε ένα μάτι με ρετινοβλάστωμα, η κόρη συχνά φαίνεται λευκή ή ροζ. Αυτή η λευκή λάμψη του ματιού μπορεί να παρατηρηθεί μετά την λήψη μιας φωτογραφίας με φλας.
Συνολικά, περισσότερα από 9 στα 10 παιδιά με ρετινοβλάστωμα θεραπεύονται, αλλά η πρόγνωση δεν είναι εξίσου καλή όταν ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί εκτός ματιού.
Καρκίνος των οστών
Οι καρκίνοι που ξεκινούν στα οστά (πρωτογενείς καρκίνοι των οστών) αντιπροσωπεύουν περίπου το 3% των παιδικών καρκίνων. Εμφανίζονται συχνότερα σε μεγαλύτερα παιδιά και εφήβους, αλλά μπορούν να αναπτυχθούν σε οποιαδήποτε ηλικία..
Δύο κύριοι τύποι πρωτογενών καρκίνων των οστών εμφανίζονται στα παιδιά:
Το οστεοσάρκωμα είναι πιο συνηθισμένο στους εφήβους και συνήθως αναπτύσσεται σε περιοχές όπου το οστό αναπτύσσεται γρήγορα, όπως κοντά στα άκρα των μακρών οστών στα πόδια ή τα χέρια. Συχνά προκαλεί πόνο στα οστά που επιδεινώνεται το βράδυ ή με τη φυσική δραστηριότητα. Μπορεί επίσης να προκαλέσει οίδημα στην περιοχή γύρω από το οστό.
Το σάρκωμα Ewing είναι ένας λιγότερο κοινός τύπος καρκίνου των οστών, ο οποίος μπορεί επίσης να προκαλέσει πόνο και οίδημα στα οστά. Συχνά απαντάται σε νεαρούς εφήβους. Τα πιο συνηθισμένα σημεία «αφετηρίας» του είναι τα οστά της πυέλου, το θωρακικό τοίχωμα (όπως τα πλευρά ή οι ωμοπλάτες) ή η μέση των μακρών οστών των ποδιών.
Το ποσοστό πενταετούς επιβίωσης για άτομα με εντοπισμένο οστεοσάρκωμα κυμαίνεται μεταξύ 60% και 80%. Εάν το οστεοσάρκωμα έχει εξαπλωθεί όταν εντοπιστεί για πρώτη φορά, το ποσοστό είναι περίπου 15% έως 30%. Εντούτοις, πλησιάζει το 40% εάν ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί μόνο στους πνεύμονες και δεν έχει φτάσει σε άλλα όργανα.
Άλλοι τύποι καρκίνου είναι σπάνιοι στα παιδιά, αλλά μερικές φορές συμβαίνουν. Σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις, τα παιδιά μπορεί ακόμη και να αναπτύξουν καρκίνους που είναι πολύ πιο συχνοί στους ενήλικες.
«Η θεραπεία του καρκίνου της παιδικής ηλικίας σήμερα είναι συνδυασμένη. Για τα περισσότερα νοσήματα απαιτείται χημειοθεραπεία, σε μερικές περιπτώσεις γίνεται χειρουργική εξαίρεση, ενώ μπορεί να γίνει και ακτινοβολία. Τα παιδιά που έχουν υψηλού κινδύνου λευχαιμία ή υποτροπιάζουν μετά τη θεραπεία, θα πρέπει να υποβληθούν σε μεταμόσχευση αιμοποιητικών κυττάρων. Στην περίπτωση αυτή, το 70% των παιδιών θεραπεύεται, ενώ αν δεν γίνει μεταμόσχευση ελάχιστα θα επιβιώσουν», αναφέρει στο mononews.gr ο κος Στυλιανός Γραφάκος, παιδίατρος – αιματολόγος, αναπληρωτής καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών, επιστημονικός δ/ντης στην Τράπεζα Δοτών Μυελού των Οστών «Όραμα Ελπίδας».
Ο παιδικός καρκίνος στην Ελλάδα
Στη χώρα μας, περίπου 280 παιδιά νοσούν κάθε χρόνο από καρκίνο. Για τους μικρούς ασθενείς, σήμερα υπάρχουν πέντε νοσηλευτικά κέντρα στην Αθήνα, δύο στη Θεσσαλονίκη και ένα στο Ηράκλειο Κρήτης. Το 80% των παιδιών νοσηλεύονται στην Ογκολογική Μονάδα Παίδων «Μαριάννα Βαρδινογιάννη», που βρίσκεται στο Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία».
Στο ίδιο νοσοκομείο στεγάζεται και η μοναδική Μονάδα Μεταμόσχευσης στην Ελλάδα. Εκεί πραγματοποιούνται περίπου 60 μεταμοσχεύσεις το χρόνο με πολύ καλά αποτελέσματα, όχι μόνο για τα παιδιά που έχουν καρκίνο αλλά και για άλλα νοσήματα, όπως είναι η μεσογειακή και η απλαστική αναιμία.
«Η θεραπεία στην Ελλάδα γίνεται βάσει διεθνών πρωτοκόλλων, δηλαδή με βάση τα πρωτόκολλα που εφαρμόζουν όλες οι ευρωπαϊκές και αμερικανικές χώρες. Τα φάρμακα είναι τα ίδια, οι συνθήκες θεραπείας είναι εξαιρετικές και σχεδόν το 99% των περιπτώσεων μπορεί να αντιμετωπιστεί στην Ελλάδα. Για ορισμένες λεπτές χειρουργικές επεμβάσεις, ενδεχομένως να απαιτείται η μετάβαση σε θεραπευτικό κέντρο του εξωτερικού. Σε αυτήν την περίπτωση συνιστάται από τους ίδιους τους γιατρούς της Ελλάδας. Εντούτοις, συχνά η αγωνία ωθεί τους γονείς να αναζητήσουν θεραπεία στο εξωτερικό, ενώ το περιστατικό μπορεί να αντιμετωπιστεί επιτυχώς στη χώρα μας. Θα πρέπει να ξέρουμε όλοι ότι σήμερα ο καρκίνος στην παιδική ηλικία θεραπεύεται στην Ελλάδα και τα αποτελέσματα είναι εξαιρετικά», τονίζει ο κος Γραφάκος.
*Οι στατιστικές σχετικά με την πρόγνωση για ένα συγκεκριμένο τύπο και στάδιο καρκίνου συχνά δίδονται ως ποσοστά πενταετούς επιβίωσης. Το ποσοστό πενταετούς επιβίωσης είναι το ποσοστό των ανθρώπων που ζουν τουλάχιστον 5 χρόνια μετά τη διάγνωση του καρκίνου. Εντούτοις, πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους ζουν πολύ περισσότερο από 5 χρόνια μετά τη διάγνωση.
