Aκόμη κι αν οι γυναίκες βρεθούν στη θέση του οδηγού, ο Σαουδάραβας βασιλιάς είναι αυτός που κρατάει το τιμόνι

Είναι καλή είδηση ότι οι γυναίκες σύντομα θα μπορούν να οδηγούν στη Σαουδική Αραβία. Αλλά ως ορόσημο, δεν τονίζει πρωτίστως την ισότητα των φύλων, η οποία παραμένει μακρινός στόχος για το βασίλειο. Είναι μάλλον μια σημαντική ένδειξη ότι η μοναρχία πιστεύει ότι πλέον δεν χρειάζεται να υποκύπτει στους θρησκευτικούς ηγέτες της χώρας.

Πρόκειται για μία αξιοσημείωτη εξέλιξη που μπορεί να επιτρέψει τον εκσυγχρονισμό σε κάποιο βαθμό- αλλά επίσης εγκυμονεί το ενδεχόμενο απομάκρυνσης της χώρας από τον διαχωρισμό των εξουσιών και την εδραίωση της απόλυτης εξουσίας σε έναν απολυταρχικό βασιλιά.

Παρόλο που γίνεται ελάχιστα κατανοητό στη Δύση, η σαουδική δυναστεία χτίστηκε πάνω σε μια θεμελιώδη συνεργασία μεταξύ βασιλικών και θρησκευτικών αρχών. Από την “εγκόσμια” πλευρά υπήρξε ο βασιλικός οίκος του Saud, ήδη από τον 18ο αιώνα, όταν τον ίδρυσε ο Muhammad bin Saud. Από την πνευματική πλευρά ήταν αυτό που ονομάζεται Οίκος του Sheikh. Το όνομα αυτό αναφέρεται στον κατεξοχήν Άραβα σεΐχη: τον Muhammad Ibn Abd al-Wahhab, ιδρυτή του Ουαχαμπισμού τον 18ο αιώνα.

Η σύγχρονη μορφή αυτής της συνεργασίας καθιερώθηκε στην εποχή του Abdulaziz Ibn Saud, του μονάρχη που δημιούργησε το σημερινό κράτος της Σαουδικής Αραβίας, ο οποίος απεβίωσε το 1953. Η βασική αρχή, είναι ότι οι θρησκευτικοί διανοούμενοι που συνδέονται με τον Οίκο του Sheikh, παρέχουν την τυπική νομιμοποίηση της εξουσίας του μονάρχη.

Θεωρητικά, οι διανοούμενοι καθορίζουν ποιοι κανόνες συμβαδίζουν με τον ισλαμικό νόμο. Τότε, ο μονάρχης εκτελεί αυτές τις αποφάσεις. Η εξουσία του στη νόμιμη διακυβέρνηση τελικά υποτίθεται ότι στηρίζεται στη συμμόρφωσή του με τη Σαρία, όπως αυτή ερμηνεύεται από τους διανοούμενους.

Στην πράξη, όπως και σε κάθε διαχωρισμό των εξουσιών, και παρά το γεγονός ότι είναι υποτυπώδης, υπάρχει διαπραγμάτευση και συμβιβασμός. Ο πετρελαϊκός πλούτος έχει προσφέρει στο καθεστώς της μοναρχίας πολύ μεγαλύτερη επιρροή και επομένως μεγαλύτερο περιθώριο ελιγμών από όσο θα είχε διαφορετικά. Οι διανοούμενοι μπορεί να συνεργαστούν ή τουλάχιστον να επηρεαστούν από ανθρώπους σε κυβερνητικές θέσεις.

Αλλά οι θρησκευτικοί διανοούμενοι δεν ξεχνούν ποτέ ότι η θεσμική τους δύναμη μπορεί να διατηρηθεί μόνο εάν συνεχίσουν να λένε “όχι” σε ορισμένες μεταρρυθμίσεις που επιδιώκει η μοναρχία. Η απειλή από τους διανοούμενους συνίσταται στο γεγονός ότι θα μπορούσαν να αποσύρουν την στήριξή τους προς τον μονάρχη. Δεν θα μπορούσαν να “ρίξουν” από μόνοι τους ένα βασιλιά, αλλά θα μπορούσαν να προσφέρουν ηθική υποστήριξη σε ένα πραξικόπημα. Αυτό ήταν το πλεονέκτημα που παραδοσιακά ήθελαν να έχουν.

Η απαγόρευση της οδήγησης για τις γυναίκες έχει υπάρξει από καιρό μία ιδιαίτερα ορατή και συμβολική απόδειξη ότι η θρησκευτική κοινότητα μπορεί να ασκήσει βέτο στη μοναρχία. Για τουλάχιστον 25 χρόνια, ίσως και περισσότερο, οι Σαουδάραβες βασιλιάδες έχουν διερευνήσει τη δυνατότητα να επιτρέψουν στις γυναίκες να οδηγούν. Αλλά οι διανοούμενοι έδιναν πάντοτε μία ξεκάθαρη απάντηση: “όχι”.

Αυτό είχε να κάνει λιγότερο με τη λογική πίσω από κάποια επιτακτική αρχή του ισλαμικού νόμου και περισσότερο με τη θεσμική ανάγκη των διανοούμενων να επιδείξουν την εξουσία τους. Ο θρησκευτικός συντηρητισμός είναι το σήμα κατατεθέν των διανοούμενων και η πηγή της εξουσίας τους.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η ανακοίνωση για την οδήγηση των γυναικών είναι τόσο σημαντική για τον καταμερισμό της εξουσίας στο βασίλειο.

Ο βασιλιάς Salman παίρνει μέρος σε ένα ιστορικό πείραμα: την πιο σημαντική προσπάθεια εδραίωσης της εξουσίας του μονάρχη στα τελευταία 75 χρόνια της ιστορίας της Σαουδικής Αραβίας. Αυτό συνεπάγεται την περιθωριοποίηση της υπόλοιπης βασιλικής οικογένειας και τη συγκέντρωση της εξουσίας στον γιο του, τον πρίγκηπα Muhammad bin Salman. Στην πραγματικότητα, συνεπάγεται επίσης την αποδυνάμωση της εξουσίας της θρησκευτικής κοινότητας.

Επιτρέποντας την οδήγηση στις γυναίκες, ο βασιλιάς Salman λέει στους Σαουδάραβες ότι οι θρησκευτικοί ηγέτες έχουν τώρα λιγότερη εξουσία από ό,τι πριν. Και στέλνει ένα μήνυμα στους ίδιους τους θρησκευτικούς ηγέτες: να είναι ευέλικτοι ή θα αγνοηθούν.

Αυτό είναι ένα τουλάχιστον “λεπτό” παιχνίδι. Τα βήματα στα οποία ο Salman και ο Muhammad έχουν προχωρήσει για να συγκεντρώσουν την εξουσία τούς αφήνουν ευάλωτους στα υπόλοιπα μέλη της βασιλικής οικογένειας που μπορεί να φαντασιωθούν μια προσπάθεια αντικατάστασης του πρίγκιπα του στέμματος και ίσως ακόμη και του πατέρα του. Η περιθωριοποίηση της θρησκευτικής ηγεσίας θα δώσει στους διανοούμενους το κίνητρο να στηρίξουν έναν ανταγωνιστικό υποψήφιο.

Κατά μία έννοια, λοιπόν, πρόκειται για μια δοκιμασία του παραδοσιακού συστήματος της θρησκευτικής επιρροής. Ο βασιλιάς και ο πρίγκιπας στοιχηματίζουν ότι το παλιό σύστημα έχει αποδυναμωθεί αρκετά ώστε να αποτύχει τώρα.

Εάν συμβεί αυτό, οι συνέπειες θα είναι σημαντικές – και πολύ δύσκολες.

Από τη σκοπιά πολλών δυτικών θεατών, η κατάρρευση ή τουλάχιστον η μεγάλη αποδυνάμωση των συντηρητικών θρησκευτικών διανοούμενων θα αντιληφθεί ως ένα θετικό αποτέλεσμα. Εξάλλου, οι διανοούμενοι της θρησκείας έχουν παγώσει εδώ και καιρό μεταρρυθμίσεις στην κατεύθυνση της ισότητας.

Ωστόσο, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι, παρά τον συντηρητισμό τους, οι διανοούμενοι εξισορροπούν και -σε κάποιο βαθμό- ελέγχουν τη μοναρχία. Η ανεμπόδιστη εξουσία τείνει να γίνεται όχι μόνο αυταρχική, αλλά και ολοκληρωτική. Και μια ανεξέλεγκτη μοναρχία μπορεί μακροπρόθεσμα να έχει επιπτώσεις για τους πολίτες της Σαουδικής Αραβίας, είτε είναι άνδρες, είτε γυναίκες.

Είναι φυσικό να επικροτούμε το δικαίωμα στην οδήγηση των γυναικών. Αλλά η πραγματική ισότητα των φύλων είναι ακόμα αρκετές γενιές μακριά στη Σαουδική Αραβία, αν συμβεί ποτέ. Η πραγματική εξέλιξη είναι μια ακόμη ενίσχυση του βασιλικού προνομίου. Το πείραμα βρίσκεται σε εξέλιξη. Το αποτέλεσμα παραμένει αβέβαιο.

Πηγή: Bloomberg View

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ: Σαουδική Αραβία: Ιστορική απόφαση του Ριάντ να επιτρέψει στις γυναίκες να οδηγούν