Ο Καλός Ποιμένας, σπάνια απεικόνιση του Ιησού σε νεκρόπολη του Ιζνίκ

Στο Μουσείο Ακρόπολης ο περίφημος Μοσχοφόρος, ένας άνδρας με το αγαπημένο του μικρό ζώο στους ώμους προσέρχεται στον ναό της Αθηνάς για να το προσφέρει στη θεά. Αιώνες αργότερα ο Χριστός που απεικονίζεται σε νεανική μορφή ως βοσκός κρατά κι αυτός ένα πρόβατο στους ώμους του συμβολίζοντας την προστασία, τη σωτηρία και τη θεϊκή καθοδήγηση.

Βρισκόμαστε στον 3ο μ.Χ. αιώνα, στα πρώτα εντελώς, χρόνια του Χριστιανισμού και η μορφή του Καλού Ποιμένα Ιησού μεταφέρει στους ανθρώπους την ελπίδα. Η απεικόνιση αυτή του Χριστού είναι όμως, σπάνια στην Ανατολή, γι΄αυτό και είναι σπουδαίο το εύρημα, που ήρθε στο φως στο Ιζνίκ της Προύσας, μία παλαιοχριστιανική τοιχογραφία του Καλού Ποιμένα στον καλοδιατηρημένο τάφο μιας νεκρόπολης.

Η τοιχογραφία βρίσκεται στον βόρειο τοίχο ενός υπόγειου θαλαμοειδούς τάφου, του οποίου το μεγαλύτερο μέρος σώζεται σε σχεδόν άριστη κατάσταση, δίνοντας στους αρχαιολόγους μία σπάνια ανακάλυψη. Το εσωτερικό του τάφου περιελάμβανε μια κλίνη, ένα νεκρικό κρεβάτι στην ουσία, φτιαγμένο από τετράγωνες πλάκες από τερακότα πάνω στις οποίες τοποθετούνταν οι νεκροί.

Ακριβώς πίσω από αυτήν την κλίνη βρίσκεται η εξαιρετική απεικόνιση του Ιησού ως Καλού Ποιμένα, μία συμβολική αναπαράσταση συνηθισμένη στον μεσογειακό κόσμο κατά τους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού, καθώς μας είναι γνωστή από τις ρωμαϊκές κατακόμβες στην Ιταλία, από τη Βόρεια Αφρική και από μερικές τοποθεσίες στην ανατολική Μεσόγειο. Πλην όμως είναι εντελώς σπάνια στην Ανατολία, καθιστώντας εύρημα ιδιαίτερα πολύτιμο.

Ταφικό μνημείο

Η νεκρόπολη Χισάρτεπε, που βρίσκεται ακριβώς έξω από τις αρχαίες οχυρώσεις του Ιζνίκ, είναι από καιρό γνωστή ως ένα από τα μεγαλύτερα ταφικά μνημεία της περιοχής. Χρησιμοποιήθηκε μεταξύ του 2ου και του 5ου αιώνα μ.Χ., και έχει αποκαλύψει σήμερα πολλούς τύπους ταφής, μεταξύ των οποίων οι θαλαμωτοί με κεραμοσκεπή – μοναδικοί για το Ιζνίκ-, πέτρινοι σαρκοφάγοι, απλοί κιβωτιόσχημων τάφων που σχηματίζονταν με όρθιες πλάκες αλλά και μεγάλοι υπόγειοι θαλαμωτοί, λαξευμένοι στη γη.

Επρόκειτο για ταφές μάλιστα, όπως φαίνεται, που χρησιμοποιούνταν όχι μόνο από πλούσιες οικογένειες αλλά και από ομάδες χαμηλότερου εισοδήματος, καταδεικνύοντας την κοινωνική ποικιλομορφία του Ιζνίκ κατά τη Ρωμαϊκή και πρώιμη Χριστιανική περίοδο.

Οι ανασκαφές στο Χισάρτεπε, με επικεφαλής τον διευθυντή του Μουσείου Ιζνίκ με την συμμετοχή και άλλων αρχαιολόγων έχουν αποκαλύψει ως τώρα νομίσματα, κεραμικά και διακοσμητικά αρχιτεκτονικά στοιχεία, αλλά η εικονιστική χριστιανική τέχνη δεν είχε βρεθεί ποτέ ως τώρα.

Να σημειωθεί όμως, ότι πριν από την ευρεία υιοθέτηση του σταυρού ως παγκόσμιου συμβόλου του Χριστιανισμού, το μοτίβο του Καλού Ποιμένα έπαιζε βασικό ρόλο στην έκφραση της πίστης των πρώτων πιστών. Καθώς μάλιστα, μετέφερε διακριτικά τις χριστιανικές πεποιθήσεις σε μια εποχή που ο απροκάλυπτος θρησκευτικός συμβολισμός ήταν ακόμα σπάνιος.

Η πρώιμη χριστιανική εικονογραφία

Αν και οι απεικονίσεις του Ιησού στην Ανατολία δεν είναι άφθονες πριν από τον 4ο αιώνα, υπάρχουν όμως, αρκετά σημαντικά παραδείγματα: Όπως στις εκκλησίες στον Βράχο της Καππαδοκίας, που χρονολογούνται όμως στον 9ο-11ο αιώνα, πολύ αργότερα δηλαδή από το παράδειγμα του Ιζνίκ, περιλαμβάνοντας τοιχογραφίες του Χριστού Παντοκράτορα και βιβλικές σκηνές.

Επίσης στην Αφροδισιάδα (Αϊδίνι), όπου οι ανασκαφές στο παλάτι και τη βασιλική του επισκόπου έχουν αποκαλύψει πρώιμα χριστιανικά σύμβολα με ελάχιστες πάντως, απεικονίσεις του ίδιου του Ιησού. Αλλά και στην Έφεσο (Σμύρνη) και συγκεκριμένα στο αποκαλούμενο Σπήλαιο των Επτά Κοιμωμένων όπου βρίσκονται ταφές με χριστιανικές επιγραφές και σύμβολα ενώ η μορφή του Ιησού παραμένει εξαιρετικά σπάνια.

Και τέλος στη Σίδη (Αττάλεια) και στις Σάρδεις (Μανίσα, οι ανασκαφές στις πρώιμες βασιλικές αποκάλυψαν θραύσματα της χριστιανικής τέχνης, και πάλι με περιορισμένες άμεσες απεικονίσεις του Χριστού. Σε σύγκριση με αυτές τις τοποθεσίες έτσι, η τοιχογραφία του Καλού Ποιμένα από το Ιζνίκ ξεχωρίζει για την ηλικία, τη διατήρησή της και τη μοναδική εικονογραφία της, καθιστώντας την μία από τις πρώτες γνωστές οπτικές αναπαραστάσεις του Ιησού στην περιοχή.

Το εύρημα συμβάλει σημαντικά στη μελέτη της πρώιμης χριστιανικής εικονογραφίας, των ταφικών πρακτικών της Ρωμαϊκής περιόδου και της εξάπλωσης του Χριστιανισμού στην Ανατολία. Ενισχύει όμως επίσης, και την φήμη του Ιζνίκ ως βασικού θρησκευτικού και ιστορικού κέντρου, που ήταν ήδη γνωστό για τη φιλοξενία της Πρώτης Συνόδου της Νίκαιας το 325 μ.Χ., η οποία διαμόρφωσε τα θεμελιώδη χριστιανικά δόγματα.

Καθώς η ανασκαφή συνεχίζεται, οι ερευνητές ελπίζουν ότι η Νεκρόπολη του Χισάρτεπε μπορεί να αποκαλύψει και πρόσθετες τοιχογραφίες, επιγραφές ή αντικείμενα που θα μπορούσαν να φωτίσουν περαιτέρω την πολυπολιτισμική και θρησκευτική ιστορία της αρχαίας πόλης.

Διαβάστε επίσης:

Βήμα ταχύ για το νέο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο –Εγκρίθηκαν μελέτες

Γυναίκες έφτιαξαν αυτά τα αριστουργήματα; Έρευνα για τη συμβολή τους στην αρχαία κεραμική

Μαίρη Ιωαννίδου: Τα τείχη της Ακρόπολης, μνημείο μεγάλης κλίμακας απαιτεί πολυεπίπεδη αντιμετώπιση