Η πρωτοπορία της τέχνης του 20ού αιώνα σε δημοπρασία – Η μοντερνιστική συλλογή ενός συλλέκτη – διπλωμάτη

Ήταν μία δια βίου σχέση με την τέχνη, η οποία ξεκίνησε από τα φοιτητικά του χρόνια στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια στη δεκαετία του 1930, όταν ο Άρνολντ Σάλτζμαν πήρε, μεταξύ άλλων, ένα μάθημα ιστορίας της τέχνης. Μπορεί να σπούδαζε οικονομικά και διοίκηση, μπορεί να διέπρεψε στον επιχειρηματικό κλάδο και στην συνέχεια στον διπλωματικό με σημαντικές επιτυχίες να του πιστώνονται, όμως η τέχνη ήταν πάντα εκεί, δίπλα του.

Πόσο μάλλον, που μοιράστηκε με την σύζυγό του αυτήν την αγάπη, δημιουργώντας οι δυο τους μια πολύ ενδιαφέρουσα συλλογή, που αποτυπώνει όλο το επαναστατικό πνεύμα του Μοντερνισμού του 20ού αιώνα.

Σε αυτή την «περιπέτεια», όπως ονόμαζε ο ίδιος αυτό το ταξίδι στην τέχνη, επισκεπτόμενοι στούντιο καλλιτεχνών, οίκους δημοπρασιών και εμπόρους σε όλη την Ευρώπη, ο Άρνολντ και η Τζόαν Σάλτζμαν απολάμβαναν βαθιά τόσο την μελέτη όσο και την αναζήτηση ζωγραφικής και γλυπτικής με αποτέλεσμα να κατέχουν με τον καιρό μοναδικά έργα σύγχρονων καλλιτεχνών, συμπεριλαμβανομένων των Πικάσο, Λεζέ, Ματίς, Μουνκ, Μουρ και Κούπκα.

Ήταν εκείνα τα χρόνια άλλωστε, που μια νέα γενιά καλλιτεχνών από όλες τις γωνιές της Ευρώπης άλλαξε για πάντα τον τρόπο, που δημιουργούμε και βλέπουμε την τέχνη.

Αμφισβητώντας αιώνες συμβάσεων, αγκάλιασαν τον ταχέως αναπτυσσόμενο κόσμο γύρω τους και δημιούργησαν νέες μεθόδους καταγραφής της εποχής τους. Κι αυτόν τον σφυγμό έπιασαν οι συλλέκτες στη συγκρότηση της συλλογής τους. Τώρα, περισσότερα από 70 έργα που συνέλεξε το ζευγάρι κατά τη διάρκεια 70 ετών θα προσφερθούν στην δημοπρασία με θέμα «Η γέννηση του Μοντέρνου: Η Συλλογή Άρνολντ και η Τζόαν Σάλτζμαν» στις 17 και 18 Νοεμβρίου στον οίκο Christie’s στη Νέα Υόρκη.

Λεζέ και Ματίς

Το πλήρες φάσμα των πρωτοποριακών κινημάτων και στυλ, που εμφανίστηκαν κατά τον 20ό αιώνα, από τον Πουαντιγισμό έως τον Φωβισμό, από τον Κυβισμό έως τον Φουτουρισμό και από την Αφαίρεση έως τον Εξπρεσιονισμό, με αποκορύφωμα τις μεταπολεμικές ανακαλύψεις των Χουάν Μιρό, Χένρι Μουρ, Μπάρμπαρα Χέπγουορ και Πάμπλο Πικάσο καλύπτει η συλλογή των Σάλτζμαν.

«Πρώτα απ’ όλα, ένας πίνακας πρέπει να με κεντρίζει, να με πιάνει από την καρδιά αλλά και από το κεφάλι, να με ταρακουνάει, να μου αλλάζει τη διάθεση», είχε πει ο Σάλτζμαν δίνοντας ένα στίγμα για τον τρόπο που επέλεγε τα έργα της συλλογής του.

Ένα από αυτά ήταν η «Νεκρή φύση» του Λεζέ, που ο καλλιτέχνης ζωγράφισε το 1914 κατά την περίοδο πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και χαρακτηρίζεται από την ριζοσπαστική του προσέγγιση με ένα σύνολο αφηρημένων μορφών και έντονων χρωμάτων. Το έργο θεωρείται το κορυφαίο της συλλογής Σάλτζμαν – αποκτήθηκε το 1980 από τη συλλογή του βρετανού ακαδημαϊκού Ντάγκλας Κούπερ- και η εκτίμηση του στη δημοπρασία φθάνει τα 20 εκατομμύρια δολάρια.

Κομβική φυσιογνωμία στην πορεία του Μοντερνισμού εξάλλου, ο Ανρί Ματίς, που μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο απέρριψε τον Κυβισμό και αφιέρωσε το έργο του σε ένα πιο προσωπικό λεξιλόγιο εκπροσωπείται στη δημοπρασία με τον πίνακα «Γυναίκα με ανθισμένο καπέλο» (1923). Ένα πορτρέτο του αγαπημένου του μοντέλου, της μουσικού και χορεύτριας Ενριέτ Νταρικαρέρ, ως μια εικόνα ανθισμένης νεότητας και ευγένειας, που προέρχεται από τα γόνιμα χρόνια του στη Νίκαια τη δεκαετία του 1920 (τιμή εκτίμησης ως 12 εκατ. δολάρια).

Ο αφοσιωμένος προστάτης και ο Χένρι Μουρ

Η σύνδεση του Άρνολντ Σάλτζμαν με τα έργα που απέκτησε ήταν βαθιά προσωπική, στενά συνδεδεμένη με την αφοσίωση του ίδιου και της Τζόαν στη δικαιοσύνη και στην προσφορά τους στην χώρα τους. Όπως θυμάται η κόρη τους Μίμι Σάλτζμαν «η σύνδεση του Άρνολντ με κάθε ένα από τα έργα ήταν έντονη και τη νιώθαμε. Όταν στεκόταν μαζί μου μπροστά σε έναν πίνακα ή γλυπτό, ακόμη και όταν ήμουν σε νεαρή ηλικία, ήταν ένα μάθημα αισθητικής, νοημοσύνης και χαράς για την ανακάλυψη. Η συλλογή του Άρνολντ εξέφραζε την περιέργεια, την πειθαρχία, τη φιλοδοξία του».

Την «επεισοδιακή» αγορά του έργου του Χένρι Μουρ αφηγείται εξάλλου, ο γιος του Έρικ Σάλτζμαν: «Όταν ο Άρνολντ κυνηγούσε έναν καλλιτέχνη ή ένα έργο που χρειαζόταν για τη συλλογή του, ελάχιστα πράγματα τον σταματούσαν. Και με το εκπληκτικό χάλκινο γλυπτό του Χένρι Μουρ, κυνηγούσε και τα δύο. Πέταξε έτσι στο Λονδίνο και οδήγησε στο σπίτι και το στούντιο του Μουρ στο Χερτφορντσάιρ, ελπίζοντας να τον πείσει να του πουλήσει το έργο.

Όμως εκείνος δίσταζε, εξηγώντας ότι όλα τα έργα του πήγαιναν απευθείας στο ίδρυμά του και ότι δεν έλεγχε τη διάθεσή τους. Αλλά ο Άρνολντ δεν πτοήθηκε, έκανε αρκετές ακόμη επισκέψεις και κάθε φορά έφερνε μαζί του τα ισραηλινά πεπόνια, που είχε μάθει ότι του άρεσαν στον Μουρ. Με κάποιο τρόπο έτσι, το ίδρυμα απελευθέρωσε το γλυπτό για να το πουλήσει στον Άρνολντ. Έχω ακόμα την προσωπική ευχαριστήρια σημείωση του Χένρι Μουρ για τα πεπόνια».

Ως αστέρι της βραδινής πώλησης μάλιστα , αυτό το μνημειώδες γλυπτό θα κοσμήσει την υπαίθρια πλατεία μπροστά από τις γκαλερί του Christie’s Rockefeller Center, δίνοντας σε όλους την ευκαιρία να εκτιμήσουν ένα έργο, που κάποτε κατείχε την πρώτη θέση στο σπίτι της οικογένειάς τους στο Λονγκ Άιλαντ.

Ο πρέσβης και η τέχνη

Η επαγγελματική δραστηριότητα του Σάλτζμαν ως επιχειρηματία και διπλωμάτη συμπλήρωνε εξάλλου, την συλλεκτική του αφοσίωση. Ανήκοντας στο κόμμα των Δημοκρατικών είχε υπηρετήσει πέντε προέδρους των Ηνωμένων Πολιτειών ως απεσταλμένος σε διπλωματικές αποστολές με την ιδιότητα του πρέσβη.

Συγκεκριμένα ως αμερικανός απεσταλμένος στην Τσεχοσλοβακία, την Αυστρία και τη Σοβιετική Ένωση, μεταξύ άλλων χωρών, ο πρέσβης Σάλτζμαν – ρωσικής και τσεχικής καταγωγής ο ίδιος μέσω των μεταναστών γονιών του στη Νέα Υόρκη – έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην καλλιέργεια πολιτικών δεσμών σε ολόκληρη την μεταπολεμική Ανατολική Ευρώπη.

Ήταν υπεύθυνος για την αντιμετώπιση προβλημάτων του υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ κατά την διάρκεια της κυβέρνησης Κένεντι και της κυβέρνησης Τζόνσον, διαμόρφωσε τις οικονομικές μεταβάσεις της Σοβιετικής Ένωσης και τιμήθηκε με Προεδρικό Έπαινο για τον ηγετικό ρόλο που έπαιξε στη διαπραγμάτευση της Συνθήκης για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων στα τέλη της δεκαετίας του ΄60.

Παράλληλα και όσον αφορά την τέχνη ήταν ιδρυτικός πρόεδρος του Μουσείου Τέχνης της Κομητείας Νασάου, το όνομα του ίδιου και της συζύγου του αποδόθηκε στο Κτήριο Καλών Τεχνών Άρνολντ και Τζόαν Σάλτζμαν μετά από μία πολύ μεγάλη δωρεά ανακαίνισής του, ενώ διετέλεσε επίσης επίτροπος του Μουσείου Τέχνης της Βαλτιμόρης, χορηγός στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης και επίσης δωρητής της Βιβλιοθήκης Πορτ Ουάσινγκτον της Νέας Υόρκης.

Η προσέγγιση των Σάλτζμαν στη συλλογή αντικατόπτριζε τα προνόμια της θέσης του στην υπηρεσία της χώρας του, όπως αναφέρεται από τον οίκο Christie’s -καθώς και η Τζόαν ήταν αφοσιωμένη στην υπεράσπιση της κοινωνικής δικαιοσύνης- ενώ ακλόνητη ήταν η πίστη του στην ικανότητα της τέχνης να ωθεί την καινοτομία, να καλλιεργεί τον διάλογο και να γεφυρώνει λαούς και έθνη.

Όπως έλεγε ο ίδιος «Η τέχνη όχι μόνο μας επιτρέπει να κατανοήσουμε καλύτερα και να γίνουμε ένα με τον κόσμο γύρω μας, αλλά και να κατανοήσουμε καλύτερα και να γίνουμε ένα με τους άλλους ανθρώπους».

Διαβάστε επίσης:

Πόλεμος και ειρήνη –στρατιώτες και πολίτες: Η ανασκαφή στο οχυρωμένο φρούριο της Κύπρου

Είναι αυτή η ζωγράφος η μεγαλύτερη ανακάλυψη του αιώνα; Μια δυναμική επιστροφή

Η ιστορία της Εθνικής Πινακοθήκης αλλιώς – Όταν τα αρχεία γίνονται τέχνη