Για μία σημαντική χρονική περίοδο, παρά τα πρακτικά προβλήματα του, τις θεσμικές αδυναμίες του και την ενίοτε ακραία ιδεολογικοποίηση του, το μεταπολεμικό παγκόσμιο οικονομικό σύστημα που στηρίχτηκε στην λογική της πολυμερούς συνεργασίας (multilateralism) προώθησε την ανάπτυξη, περιόρισε την φτώχεια και την ανεργία, αύξησε την ευμάρεια. Τρεις ήταν οι μοχλοί του: η απελευθέρωση των ροών κεφαλαίων, η μείωση των δασμών και η επαρκής λειτουργία των οργάνων του.

Η αναφορά είναι, φυσικά, στο σύστημα του Bretton Woods – στην βάση του ήταν σύλληψη του Keynes, αλλά οι ΗΠΑ δια του White επέφεραν αλλαγές, που το έκαναν λιγότερο ριζοσπαστικό από την πρόταση του Keynes ,και πάντως διατηρούσαν την πρωτοκαθεδρία του δολαρίου. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), η Παγκόσμια Τράπεζα (WB) και η Γενική Συμφωνία για το Εμπόριο και τους Δασμούς (GATT) ήταν τα τρία όργανα που αρχικά επιφορτίστηκαν με την ομαλή λειτουργία του συστήματος.

Δεν είναι εδώ ο χώρος να παρατεθεί η ιστορία του. Αρκεί να αναφερθεί πως λειτούργησε ικανοποιητικά και σε πλήρη αντίθεση με το αντίστοιχο σύστημα του Μεσοπολέμου, μέχρι περίπου το 1980. Η περίοδος αυτή βλέπει την σταδιακή μετάβαση από τις σταθερές στις κυμαινόμενες ισοτιμίες των νομισμάτων, την σημαντική μείωση των δασμών (μέσω της GATT) τους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, την επαρκή λειτουργία του κοινωνικού κράτους (τουλάχιστον στην Ευρώπη), τον ρόλο του ΔΝΤ ως φύλακα κατά των οικονομικών ακροτήτων και της Διεθνούς Τράπεζας ως πιλότο για την κατεύθυνση των επενδύσεων.

Τα προβλήματα ξεκίνησαν μετά το 1980, με αφορμή την αδυναμία να ελεγχθεί ο πληθωρισμός χωρίς την σημαντική άνοδο των επιτοκίων και την συγκράτηση των ρυθμών ανάπτυξης. Επιτάθηκαν, όμως, από την ελευθερία στις ροές κεφαλαίων που άρχισαν να λαμβάνουν μεγάλες διαστάσεις. Αυτή η περίοδο διάρκεσε για περίπου μία δεκαετία, μέχρι τις αρχές του 1990, όταν οι ροές κεφαλαίων έγιναν ανεξέλεγκτες και η δραματική πλέον μείωση των δασμών οδήγησε στην εξίσου ανεξέλεγκτη παγκοσμιοποίηση. Ταυτόχρονα, και για πρώτη φορά με αφορμή το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, εμφανίστηκαν τα φαντάσματα του οικονομικού εθνικισμού, του λαϊκισμού και του γεωπολιτικού αναθεωριτισμού.   Αυτή ήταν η εποχή του περίφημου Washington Consensus (Συμφωνία ή Ομοφωνία της Ουάσιγκτον) που στην ουσία εμπεριέχει όλα τα σπέρματα της κρίσης του 200/9 και όλων των αρνητικών εξελίξεων που έχουν έκτοτε ακολουθήσει.

Σήμερα, το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα αντιμετωπίζει αύξηση των δασμών, μείωση της παγκοσμιοποίησης, ιδεολογικές, όπως και στο πρακτικό επίπεδο της  εφαρμογής προγραμμάτων, επιθέσεις κατά του ΔΝΤ και της World Bank, αποδυνάμωση του Παγκόσμιου Οργανισμού εμπορίου (ΠΟΑ ή WTO) που διαδέχτηκε την GATT και έντονες γεωπολιτικές αναταράξεις.

Η αντινομία που φέρνει το σύστημα σε αδιέξοδο είναι πως μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον, οι ροές κεφαλαίων παραμένουν ανεξέλεγκτες. Αυτή η ανισορροπία δεν είναι  διατηρήσιμη – διότι έρχεται σε αντίθεση τόσο με την από-παγκοσμιοποίηση όσο και με την τεράστια παγκόσμια ρευστότητα που έχει δημιουργηθεί –και με αφορμή την άκριτη υιοθέτηση της αρχής «πολύ μεγάλος για να πτωχεύσει» (too big to fail) που έχει μεταφέρει το χρηματοπιστωτικό ρίσκο από τον ιδιωτικό στον δημόσιο τομέα.  Η παγκόσμια διόγκωση των χρεών και οι απόλυτα ανεξέλεγκτες ροές κεφαλαίων ακόμη και εκτός του τραπεζικού τομέα, έχουν δημιουργήσει έναν ανεξάρτητο χρηματοπιστωτικό τομέα που δεν συμβαδίζει με τις εξελίξεις στην πραγματική οικονομία – πολύ περισσότερο με τις γεωπολιτικές εξελίξεις.

Το σύστημα βρίσκεται σε βαθιά ανισορροπία και αναπόφευκτα οδηγείται σε κρίση. Αυτή θα έρθει, το να την αποφύγουμε είναι από εξαιρετικά δύσκολο μέχρι αδύνατο.  Το μόνο που δεν γνωρίζουμε είναι ποια θα είναι η αφορμή για το ξέσπασμα της κρίσης.

Διαβάστε επίσης

Η απόλυτη μοναξιά της Ευρώπης και τα σκυλιά του Πάβλοφ