Χάρης Βλαβιανός: «Μάς φοράει η εποχή μας στενό κορσέ»

«Εκεί που κάποιος βλέπει έναν μάρτυρα, ο άλλος βλέπει έναν ηλίθιο». Ο Χάρης Βλαβιανός στην νέα ποιητική του συλλογή Αναγέννηση, 39 ποιητικά πορτραίτα (εκδ. Πατάκη), αναφέρει τη ρήση του Πεσσόα για να υπογραμμίσει την ατυχή ιστορία του Πιέτρο Τοριτζιάνο (1472-1528). Ο Τοριτζιάνο εξασφάλισε την υστεροφημία του σπάζοντας τη μύτη του Μιχαήλ Άγγελου… Κάπως έτσι ο ποιητής στηλιτεύει και την παράνοια της ιστορικής συγκυρίας. Ανέλυσε στο mononews με την καταιγιστική του ομιλία το ιδιαίτερο πνεύμα της εποχής του.

Τα τριάντα εννιά ποιητικά πορτραίτα αποθησαυρίζουν επιφανή πρόσωπα της Αναγέννησης, που με το έργο τους καθόρισαν την ανθρώπινη σκέψη. Φιλόσοφοι, ποιητές, πολιτικοί, καλλιτέχνες, κληρικοί, λόγιοι που ήρθαν αντιμέτωποι με την αμφιλεγόμενη ορθότητα της εποχής.

Τα ποιήματα του Χάρη Βλαβιανού αποτελούν πυκνές συντομογραφίες -επεισόδια, συναντήσεις και κόντρες ανάμεσα σε ανθρώπους. Θαρρεί κανείς ότι παρά τη διάχυτη πνευματικότητά της, πρόκειται για ποίηση κοσμική και πολυπρόσωπη. Στη συλλογή επανέρχονται εκ νέου τα ποιητικά γνωρίσματα που χάρισαν πρόσφατα στον Χάρη Βλαβιανό το Κρατικό Βραβείο Ποίησης. Μικροϊστορία ατόμων με φόντο την μεγάλη Ιστορία, λατινικά ευφυολογήματα, πραγματολογικά στοιχεία, αίσθηση Ιταλίας, ακρίβεια γεωγραφική, πρόδηλος αισθησιασμός, (ιερόσυλο) χιούμορ. Στην ποίησή του το καθημερινό αποκτά προοπτική αιωνιότητας.

Η Αναγέννηση και το Βυζάντιο

Αυτά ως προς το περιεχόμενο. Ως προς το ύφος, υπάρχει πάντα η ανεπιτήδευτη έκφραση, η καβαφική ειρωνεία, ο προσωπικός τόνος, η δωρική μορφή. Μοιάζουν μορφολογικά με πεζά ποιήματα αλλά ο διακριτός δρασκελισμός στον ρυθμό τους ταυτίζεται με την πούρα ποίηση.

Σχεδόν βέβαιο, οι γνώσεις του στην Ιστορία της Τέχνης ξεπερνούν σε έκταση και βάθος τις περισσότερες κυρίες ειδικούς του είδους. Πέρα από την Ιστορία που άλλωστε σπούδασε στην Αγγλία.

Η γοητεία της ιδιοφυίας

Για καθένα από αυτά τα τριάντα εννιά πορτρέτα μελέτησε ενδελεχώς την ιστορία. Ασχολείται με ποικιλία θεμάτων αλλά στο βάθος αισθάνεται κανείς ότι απευθύνεται στα θρυλικά αυτά πρόσωπα, ότι και ο ίδιος αναμετριέται μαζί τους.

Στο Leonardo Da Vinci (1452-1519) προσεγγίζει τη γοητεία του ημιτελούς, που προκύπτει από το ιδιοφυές μυαλό: Εύκολα βαριέται, δεν ολοκληρώνει, καταπιάνεται για λίγο και ύστερα τα παρατάει. Το φαινόμενο επαναλαμβάνεται αργότερα και με τους ρομαντικούς, όπως συναντάται στα σχεδιάσματα του Σολωμού.

Στο Cusanus εικονοποιεί το ότι δεν μπορούμε να φτάσουμε στην τελειότητα του θείου.

Ενώ στο πρωτότυπο Giotto Di Bondonne (1267 – 1337) για τον Τζιόττο εκφράζει την ήσυχη επανάσταση του περίφημου ζωγράφου ενάντια στον πάπα Βενέδικτο ΙΑ’. «Ιδού το σχέδιο που ζητήσατε», απαντά στον αυλικό όταν έρχεται να παραλάβει το έργο που είχε παραγγείλει ο ποντίφικας. Ήταν ένας ακριβής κύκλος. «Είναι περισσότερο απ’ ό,τι χρειάζεται».

Σύμφωνα με τον ποιητή, υπάρχει τρόπος να αποδείξει κανείς την ανεξαρτησία του, χωρίς αλαζονεία. Ένας δουλοπρεπής καλλιτέχνης θα αντιδρούσε διαφορετικά.

Το βιβλίο συνοδεύεται από εικόνες, τα  χαρακτικά, τις ζωγραφικά έργα Αναγέννησης στα οποία συχνά αναφέρεται.

Η ιστορία επαναλαμβάνεται

Σε αυτά τα αναγνωρισμένα ποιητικά χαρίσματα του Χάρη Βλαβιανού, προστίθενται εν προκειμένω οι δολοπλοκίες της Αναγέννησης. Η φανατική αντιπαράθεση δύο κόσμων, του σκοταδισμού και του φωτός, της επιστήμης και της προκατάληψης. Η αίσθηση ότι εδώ αντιμάχονται η εν σπέρματι πρόοδος ή το απόλυτο έρεβος. Αυτή η ατμόσφαιρα συλλαμβάνεται στην ποιητική του συλλογή. Θυμίζει κάτι; Φαίνεται πράγματι φοβερά επίκαιρη.

Η Ιστορία επαναλαμβάνεται σαν κακό ανέκδοτο. Η πολιτική ορθότητα, το Cancel Culture: Σε αρκετό κόσμο σήμερα θυμίζουν την απολυτοσύνη της λογοκρισίας που έστειλε στο θάνατο τόσους πεφωτισμένους, κανονικούς ανθρώπους της Αναγέννησης. Η γνώμη τους όμως δεν θεωρείται σήμερα ιδιαίτερα δημοφιλής. «Αυτό που ξεκίνησε από ένα δικό μας αίτημα δικαιοσύνης για τη διαφορετικότητα, έχει επιστρέψει ως φανατικότητα εναντίον ημών που ήμασταν ανοιχτοί και πλέον υπάρχει εκ νέου το κλείσιμο, η ορθότητα. Τα βιβλία ξαναγράφονται. Αποφάσισαν να ξαναεκδώσουν έργο του Φλέμινγκ για να αντικαταστήσουν τη λέξη “fat” με το “overweight”. Μα με τα δικά μας τα τωρινά κριτήρια μπορούμε να κρίνουμε 3000 χρόνια ιστορίας;» αναρωτιέται στην συζήτηση για τη νέα του συλλογή ο Χάρης Βλαβιανός.

Αναφέρει χαρακτηριστικά ότι επί σειρά ετών λαμβάνει ενημερώσεις από την Ακαδημία Αμερικανών Ποιητών.«Σπάνια πλέον στέλνουν ποιήματα γραμμένα από λευκούς άντρες, προτιμώντας συνήθως ποιήματα Αφροαμερικανών -Native Americans- και μη ετεροφυλόφιλων».

Ο Ροθ διορατικός

Στο Book Club στο Tatoi Club αυτή τη στιγμή αναλύουν το Ανθρώπινο Στίγμα του Φίλιπ Ροθ. Ο κεντρικός ήρωας αποκαλεί «spooks» δύο φοιτητές που δεν έχουν εμφανιστεί ποτέ στο μάθημά του. Στα Αγγλικά η λέξη περιέχει διφορούμενο νόημα -«μαύρος» με την υποτιμητική χροιά της ή «άφαντος». Ο καθηγητής αυτός που δεν έχει αντικρύσει ποτέ τους εν λόγω φοιτητές, τη χρησιμοποιεί με τη δεύτερη, άκακη σημασία της. Ωστόσο, αναγκάζεται να χάσει τη δουλειά του. Αυτό το βιβλίο γράφτηκε πριν από είκοσι τέσσερα χρόνια αλλά ο Ροθ «είχε πιάσει το κλίμα που ερχόταν», επισήμανε ο Χάρης Βλαβιανός. «Μάς φοράει η εποχή μας στενό κορσέ».

Στο πανεπιστήμιο

Ο Χάρης Βλαβιανός που διδάσκει τόσο στο Deree όσο και στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο, προβληματίζεται. Ο ίδιος γαλουχήθηκε με τα ανοιχτά πνεύματα του Μπρίστολ και της Οξφόρδης (όπου ολοκλήρωσε το διδακτορικό του). Κάποια στιγμή συζητούσε με τους φοιτητές του για το συγκινητικό, δημοκρατικό, μεταρρυθμιστικό πνεύμα του Λίνκολν. Σε ένα από τα γραπτά του σημειώνει, We have to abolish negro slavery. Οι φοιτητές επισήμαναν στον καθηγητή τους Χάρη Βλαβιανό ότι δεν έπρεπε να επαναλάβει τη λέξη αλλά να την αναφέρει ως «n word» (η λέξη με “ν”, δηλαδή νέγρος). «Μα πόσο υποκριτικό. Αν πω “n word” δεν θα το σκεφτείτε; Πρέπει να αλλάξουμε το κείμενο του Λίνκολν ή να μην διαβάζουμε τον Σαίξπηρ;».

Έρχεται λοιπόν και στην Ελλάδα αυτό το κλίμα.

Εποχή φανατισμού

Στην Αμερική προβλήθηκε η ταινία Οθέλλος με πρωταγωνιστή τον απαράμιλλο σαιξπηρικό ηθοποιό Λόρενς Ολίβιε που για τον ρόλο βάφτηκε με μαύρη μπογιά. Υπήρξαν διαμαρτυρίες επειδή δεν προβλήθηκε ταινία με μαύρο πρωταγωνιστή.

Στο ποίημα με τίτλο Xeinrich Kramer (π. 1430 – 1595), άνδρες υποτίθεται ότι έχασαν τα πέη τους από τις μάγισσες, οι οποίες αργότερα θανατώθηκαν «από εισαγγελείς που προφανώς είχαν χάσει το πέος τους», σημειώνει στο ποίημα.

«Ζούμε σε εποχή φανατισμού σχετικά αντίστοιχου με της Αναγέννησης».

Στο ποίημα William Cecil (1520 – 1598) γράφει για την βασίλισσα Ελισάβετ Α’ που ήθελε να βραβεύσει τον Σπένσερ για την ποίησή του, ειδικά μια αλληγορία με μαϊμούδες με σαφείς πολιτικές αιχμές. Ο θησαυροφύλακας του αγγλικού θρόνου αντιδρούσε στην επιθυμία της Μεγαλειοτάτης.

«Ο Σέσιλ προφανώς ταυτίστηκε με τη μαϊμού.

Συμβαίνει και σήμερα –

πολλές μαϊμούδες, λίγοι Σπένσερ».

Τι ξέρει ο άνδρας από σκόνη;

Δεν μπορεί εύκολα να αρνηθεί κανείς ότι ο ποιητής παραμένει θαυμαστής του γυναικείου φύλου και πιο φεμινιστής από τις σημερινές φεμινίστριες.

Στο εντυπωσιακό Sofonisma Anguissola (π. 1552 – 1625), που αφιερώνει στην κόρη του, αναφέρεται σε μια άλλη αναγεννησιακή κόρη, από μια σχετικά έφορη οικογένεια της Κρεμόνα, ονόματι Σοφονίσμα. Ζωγράφιζε πορτρέτα που θαύμασε και ο Μιχαήλ Άγγελος. Αργότερα και ο Βαν Ντάικ. Ιδού λοιπόν πως τη φαντάζεται ο Χάρης Βλαβιανός να μιλάει στον τελευταίο:

«Αγαπητέ μου Άντονυ,

το μόνο που κάνουμε εμείς οι ζωγράφοι

είναι να προσπαθούμε να διασώσουμε

κάποια ίχνη της ζωής,

προτού η σκιά μας απλωθεί

και τα σβήσει και χαθούν.

Αναρωτιέμαι, στο μέλλον

τί θα σκέφτεται κάποιος

που κοιτά τα έργα μου;

Μάλλον ότι υπήρξα μια γυναίκα

που διαρκώς δραπέτευε απ’ το κελί της

για να τινάξει απ’ την ψυχή της

όλη τη σκόνη που τη σκέπαζε.

Εσύ όμως, ένας άνδρας.

τι ξέρεις από σκόνη;».