Η μεγάλη ιταλίδα ζωγράφος της εποχής του μπαρόκ Αρτεμισία Τζεντιλέσκι σε αυτοπροσωπογραφία
Τις υποτίμησαν, τις έκρυψαν, τις εξαφάνισαν. Επί αιώνες οι γυναίκες καλλιτέχνιδες έζησαν την απαξίωση της εποχής τους υποκύπτοντας στις επιταγές της οικογένειας, της κοινωνίας, ακόμη και της αγοράς.
Φυσικά υπήρξαν και οι εξαιρέσεις. Φωτεινά ονόματα στην ιστορία της τέχνης, ελάχιστα όμως αριθμητικά ενώ το έργο τους σε σπανιότατες περιπτώσεις αναγνωρίσθηκε ως ισότιμο με εκείνο των ανδρών.
Κι αν η αγορά τέχνης σήμερα καθορίζει και την σπουδαιότητα του καλλιτέχνη _αμφισβητούμενο αλλά και αποδεκτό_ ουδέποτε οι τιμές των έργων τους έφθασαν σε επίπεδα, αντάξια της ποιότητάς τους και σίγουρα ήταν πάντα χαμηλότερες των ανδρών.
Ένα δικό τους ισχυρό μερίδιο ωστόσο στην ετήσια έκθεση Masterpiece του Λονδίνου που διεξάγεται αυτές τις μέρες διεκδικούν οι γυναίκες καλλιτέχνιδες, καθώς τα δεδομένα έχουν πλέον αλλάξει.
Η ζήτηση από ιδιώτες αγοραστές διαρκώς και αυξάνει, ενώ οι καλά γνωρίζοντας τα πράγματα έμποροι της τέχνης βλέπουν ξεκάθαρα, πως οι συλλέκτες που επενδύουν σε πίνακες έχουν πλήρη επίγνωση, ότι οι γυναίκες καλλιτέχνιδες κερδίζουν διαρκώς έδαφος.
Επιστρέφοντας για πρώτη φορά από το 2019, μετά την αναγκαστική διακοπή λόγω της πανδημίας, η έκθεση Masterpiece, που εστιάζει στην τέχνη, το ντιζάιν, τα έπιπλα και τα κοσμήματα από την αρχαιότητα ως σήμερα, έγινε έτσι φέτος, το ιδανικό μέρος για την παρουσίαση μερικών από τα πιο αξιοσημείωτα έργα γυναικών.
Μερικές από αυτές εξάλλου έχουν ήδη κερδίσει την αναγνώριση.
Η αναζήτηση
Εκθέτοντας για πρώτη φορά στην Masterpiece, η έμπορος Κάρεν Τέιλορ απέκτησε ενδιαφέρον για το γυναικείο έργο ήδη από την εποχή που ήταν ειδική της βρετανικής ζωγραφικής στον οίκο Sotheby’ s τη δεκαετία του 1980.
«Από νωρίς συνειδητοποίησα, ότι όταν εμφανίζονταν έργα γυναικών, τις αποκαλούσαν συχνά ερασιτέχνες», όπως λέει, μιλώντας για την ενασχόλησή της. «Τα βρήκα όμως, εξ ίσου καλά με εκείνα των ανδρών και αποφάσισα να υποστηρίξω αυτές τις γυναίκες, γιατί κανείς άλλος δεν θα το κάνει».
Η έρευνα της Τέιλορ έτσι, σε γυναίκες καλλιτέχνιδες την οδήγησε σε βιβλιοθήκες και δημόσια αρχεία ενώ πολύ συχνά όμως, έπρεπε να έρθει σε επαφή με απογόνους, οι οποίοι είχαν αποθηκεύσει πλήθος έργων σε σοφίτες θεωρώντας, ότι δεν έχουν κανένα ενδιαφέρον. Η δυσκολία ανεύρεσης παλαιότερων έργων γυναικών, καθώς τόσο τα μουσεία όσο και οι ιδιωτικές συλλογές κατέχουν ελάχιστο ποσοστό είναι ένα από τα μόνιμα προβλήματα.
Πολλές από τις πιο γνωστές παλιές ζωγράφους πάντως προέρχονταν από οικογένειες καλλιτεχνών, όπως συμβαίνει με την ιταλίδα ζωγράφο της εποχής του μπαρόκ Αρτεμισία Τζεντιλέσκι (1593 – 1656), της οποίας ο πατέρας και πρώτος δάσκαλος ήταν ο Οράτιος Τζεντιλέσκι.
Επίσης ο πατέρας της Μαίρη Μόζερ (1744 – 1819) ήταν γνωστός ζωγράφος και καλλιτέχνης τεχνουργημάτων με σμάλτα ενώ η ίδια υπήρξε η μία από τις δύο μόνον γυναίκες, μέλη της Βασιλικής Ακαδημίας. (Η άλλη ήταν η Αντζέλικα Κάουφμαν).
Οι επιτυχημένες
Στις εξαιρέσεις γυναικών που αναγνωρίσθηκαν στην εποχή τους ανήκει όμως σίγουρα η Μαρί –Βικτουάρ Ζακοτό (1772 – 1855), η οποία ήταν και καλοπληρωμένη για το έργο της καθώς είχε διορισθεί από τον Λουδοβίκο 18 ο ως «Πρώτη Βασιλική Ζωγράφος σε Πορσελάνη».
Ένα πορτρέτο της, που ανακαλύφθηκε πρόσφατα, η «Άννα του Κλιβς» βασισμένο στο ομώνυμο έργο του Χανς Χόλμπαϊν, αλλά από σμάλτο βρίσκεται μάλιστα στην έκθεση Masterpiece στο περίπτερο των E and H Manners αποτιμώμενο στα 272.568 δολάρια.
Μια ιστορία επιτυχίας ήταν η βρετανίδα Σάρα Στόουν (1760 – 1844), που καθιερώθηκε περισσότερο ως εικονογράφος και ζωγράφος της φυσικής ιστορίας. Η έκθεσή της το 1784 στο Leverian Museum με πάνω από 1.000 σχέδια είχε κάνει πάταγο. Παρ΄όλα αυτά, όπως επισημαίνει και πάλι η Κάρεν Τέιλορ εξακολουθούσε να αντιμετωπίζεται με κάποιο τρόπο ως ερασιτέχνης, που σχεδίαζε απλώς μερικές φωλιές πουλιών, έστω επιτυχημένες…
Για το λόγο αυτό άλλωστε η ίδια θεωρεί, ότι επιβάλλεται να έρθουν τα ονόματα αυτών των γυναικών στο φως. Η ανάπτυξη της αγοράς ωστόσο είναι κάτι εντελώς διαφορετικό. «Έχω πουλήσει μερικά σχέδια τα τελευταία χρόνια, που νομίζω ότι είναι εξ ίσου καλά με τη δουλειά ενός αντίστοιχου άνδρα, αλλά οι τιμές είναι χαμηλότερες», λέει.
Τα ρεκόρ
Ένα άλλο παράδειγμα γυναίκας ζωγράφου, που «ανακαλύφθηκε» πρόσφατα είναι η Έβελιν Ντε Μόργκαν (1855 – 1919), έργο της οποίας έκανε ρεκόρ σε δημοπρασία του οίκου Christie’s το 2020 φθάνοντας τα 754.865 δολάρια.
Ο οίκος των Waterhouse και Dodd εξάλλου παρουσιάζει στην έκθεση οκτώ πίνακες της βρετανίδας ζωγράφου Έντνα Μαν (1926 – 1985), η οποία ξεκίνησε την καριέρα της ως συνιδρύτρια του Borough Group, έχοντας υπάρξει μαθήτρια του David Bomberg. Όταν όμως έμεινε έγκυος, ο Bomberg λέγεται ότι την ανάγκασε να παραιτηθεί, υποστηρίζοντας, ότι μια μητέρα δεν θα μπορούσε ποτέ να γίνει σπουδαία καλλιτέχνιδα.
Ήταν μια συμπεριφορά μισογυνισμού, η οποία όμως, δεν την πτόησε.
Συνέχισε τη δουλειά της και τελικά προχώρησε πολύ περισσότερο από πολλά άλλα μέλη του γκρουπ, που έμειναν στη σκιά του δασκάλου.
Γενικότερα ωστόσο κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα και στη συνέχεια, οι γυναίκες είχαν καλύτερες ευκαιρίες να εκπαιδευτούν ως καλλιτέχνες, ενώ η αυξανόμενη όρεξη για εκθέσεις, τους παρείχε τη δυνατότητα να παρουσιάζουν έργα τους δίπλα από αυτά των ανδρών συγχρόνων τους.
Όμως, όπως επισημαίνει η Κάρεν Τέιλορ «εργάζονταν λιγότερο μετά το γάμο καθώς η θέση τους στην κοινωνία ήταν τέτοια που δεν σκέφτονταν την κληρονομιά τους με τον ίδιο τρόπο που σκέφτονται οι άνδρες καλλιτέχνες».
Σήμερα πάντως οι θεσμικές συλλογές προσπαθούν να εξισορροπήσουν την ανδρική και γυναικεία παρουσία, έτσι οι επιμελητές έχουν αρχίσει να ζητούν από την Τέιλορ να τους ειδοποιεί, όταν στην αγορά εμφανίζονται ενδιαφέροντα έργα γυναικών. «Υπάρχει ενδιαφέρον από την ακαδημαϊκή κοινότητα εδώ και αρκετό καιρό αλλά χρειάζεται κι άλλος χρόνος ώσπου να διαμορφωθούν καλύτερα οι τάσεις για τη συλλογή γυναικείων έργων», όπως λέει.
