Σαν σήμερα – Το Νόμπελ στον Γιώργο Σεφέρη πριν εξήντα χρόνια – Έκθεση στην Πινακοθήκη Γκίκα

Με κεντρικό έκθεμα το μετάλλιο και το δίπλωμα του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας στον Γιώργο Σεφέρη εγκαινιάζεται απόψε το βράδυ στην Πινακοθήκη Γκίκα η έκθεση για την συμπλήρωση των 60 χρόνων από την απονομή του στον μεγάλο έλληνα ποιητή.

Ήταν 24 Οκτωβρίου του 1963 πράγματι, όταν  έφτασε στην Αθήνα η χαρμόσυνη είδηση για την μεγάλη επιτυχία του Γιώργου Σεφέρη να διακριθεί μεταξύ σπουδαίων ονομάτων επίσης, του διεθνούς λογοτεχνικού χώρου-  μεταξύ των οποίων και ο Πάμπλο Νερούδα – και να φέρει στην Ελλάδα το πρώτο της Νόμπελ.

Όπως είχε δηλώσει άλλωστε ο ίδιος «Η Σουηδική Ακαδημία ηθέλησε να εκδήλωση την αλληγγεύην της προς την σημερινή και ζωντανή Ελλάδα του πνεύματος».

Στη συλλογή της του Μουσείου Μπενάκη, ύστερα από δωρεά της Μαρώς Σεφέρη, ανήκει σήμερα το μετάλλιο και η έκθεση, που οργανώθηκε  για την επέτειο στοχεύει να ζωντανέψει την ατμόσφαιρα της ημέρας που έγινε η ιστορική ανακοίνωση αλλά και γενικότερα το κλίμα των ημερών που ακολούθησαν έως την απονομή στις 10 Δεκεμβρίου 1963.

Το αρχείο

Παρουσιάζεται έτσι, πλήθος τεκμηρίων από το αρχείο Σεφέρη που βρίσκεται κατατεθειμένο στα Αρχεία της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, καθώς και φωτογραφικό υλικό από το αρχείο Κώστα Μεγαλοκονόμου των Φωτογραφιών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη, εφημερίδες και περιοδικά της εποχής, από την Ελλάδα και το εξωτερικό.

Το αρχείο του Γιώργου Σεφέρη εξάλλου που έχει περιέλθει στη Γεννάδειο κατόπιν δικής του επιθυμίας αφορά  όλη της δημιουργική του δράση  στην ποίηση και το πεζό, στα ημερολόγια, στις επιστολές, τις μεταφράσεις του, τα δοκίμια και τις μελέτες του. Εκτείνεται άλλωστε χρονολογικά από τα πρωιμότερα δείγματα γραφής του ποιητή στα γυμνασιακά του χρόνια ως τον τελευταίο χρόνο της ζωής του.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρουν  όμως στην έκθεση παρουσιάζουν και  οι συγχαρητήριες επιστολές προς τον Γιώργο Σεφέρη, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν εκείνες των Νίκου Χατζηκυριάκου Γκίκα, Νάνου Βαλαωρίτη, Ανδρέα Εμπειρίκου, Σοφίας Βέμπο και Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη. Επίσης παρουσιάζεται για πρώτη φορά η αλληλογραφία της Μαρώς Σεφέρη με το Μουσείο Μπενάκη, σχετικά με τη δωρεά του βραβείου Νόμπελ του ποιητή.

Η είδηση

Καθισμένοι στην αυλή του σπιτιού της οδού Άγρας είχαν πληροφορηθεί την ανακοίνωση της Σουηδικής Ακαδημίας για το βραβείο Νόμπελ, ο Γιώργος Σεφέρης με την Μαρώ και λίγους φίλους. Ήταν η τέταρτη, σχεδόν συνεχόμενη χρονιά, που προτεινόταν από μέλη της Ακαδημίας ή σπουδαίες προσωπικότητες των Γραμμάτων – το 1961 είχε προταθεί από τον Έλιοτ – και αυτή τη φορά ήταν η τυχερή.

Η αυλή είχε γεμίσει από φωνές χαράς και ενθουσιασμού για την επιτυχία του Σεφέρη και της Ελλάδας και γρήγορα άρχισε να συγκεντρώνεται κόσμος, με πρώτο τον Ηλία Βενέζη και πολλούς δημοσιογράφους ενώ μία ομάδα από παιδάκια εμφανίστηκαν στην οδό Άγρας τραγουδώντας στα σουηδικά.

Το κλίμα ωστόσο, στην Αθήνα την εποχή της βράβευσης ήταν  πολιτικά ρευστό και κοινωνικά τεταμένο. Η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη τον Μάιο, η παραίτηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή τον Ιούνιο και οι εκλογές που είχαν ήδη προκηρυχθεί για τον Νοέμβριο του 1963 μονοπωλούσαν το ενδιαφέρον.

Η είδηση για την βράβευση δημοσιεύεται στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων και εκτενή αφιερώματα υπάρχουν στις πολιτιστικές τους σελίδες, γρήγορα όμως το ενδιαφέρον ατονεί. Την επομένη της βράβευσης  εξάλλου (11 Δεκεμβρίου), η σχετική είδηση είναι στις περισσότερες εφημερίδες είτε χαμένη στις εσωτερικές τους σελίδες, είτε πρωτοσέλιδο μονόστηλο, συμπιεσμένο υπό το βάρος των πολιτικών εξελίξεων.

Οι υποψηφιότητες

Ο Γιώργος Σεφέρης υπήρξε άλλες τρεις χρονιές υποψήφιος: το 1955, το 1961 και το 1962. Το 1963, η τελική εξάδα υποψηφίων συμπεριλάμβανε τους Samuel Beckett, Yukio Mishima, Aksel Sandemore, Pablo Neruda, Wystan Hugh Auden και Γιώργο Σεφέρη. Οι τρεις τελευταίοι επικράτησαν στην δεύτερη φάση, για να αναδειχθεί τελικά ο Έλληνας ποιητής.

Η υποβολή υποψηφιοτήτων για τα βραβεία Νόμπελ είναι μια πολύπλοκη διαδικασία και αφορά προτάσεις που γίνονται από ιδρύματα, από τα ίδια τα μέλη της Σουηδικής Ακαδημίας  και άλλων Ακαδημιών και  από προηγούμενους νικητές ενώ στην περίπτωση των Νόμπελ Λογοτεχνίας και από καθηγητές λογοτεχνίας, γλωσσολόγους και πρόεδρους των εθνικών ενώσεων λογοτεχνών.

Συνολικά έτσι οι ελληνικές υποψηφιότητες από το 1901 ως το 1971 (απαιτείται η πάροδος πενήντα ετών για να αποκαλυφθούν οι υποψηφιότητες) είναι 87, με την πλειονότητά τους να αφορούν τον τομέα της Λογοτεχνίας. Πρώτος υποψήφιος από την Ελλάδα ήταν ο καθηγητής φιλόλογος Δημήτριος Βερναρδάκης και ακολούθησαν οι: Γεώργιος Σουρής, Κωστής Παλαμάς, Γιώργος Θεοτοκάς, Άγγελος Σικελιανός, Νίκος Καζαντζάκης, Γεώργιος Δροσίνης, Γρηγόρης Ξενόπουλος και Παντελής Πρεβελάκης. Πολλοί εξ αυτών προτάθηκαν περισσότερες από μια χρονιές, αρκετοί δε επίσης από διαφορετικούς φορείς την ίδια χρονιά.

Έκθεση στο Λονδίνο

Η έκθεση του Μουσείου Μπενάκη πραγματοποιείται με τη συνεργασία της Σουηδικής Πρεσβείας στην Αθήνα και θα την εγκαινιάσει ο Πρέσβης της Σουηδίας στην Ελλάδα, A.E. Johan Borgstam.

Ταυτόχρονα όμως,  αφιέρωμα για τα εξήντα χρόνια από την απονομή του βραβείου Νόμπελ πραγματοποιείται και στην ελληνική πρεσβευτική κατοικία του Λονδίνου, στον χώρο όπου βρισκόταν το γραφείο του Γιώργου Σεφέρη.

Εξάλλου, τις 18 Δεκεμβρίου θα παρουσιαστεί από τις εκδόσεις Ίκαρος η τρίγλωσση (ελληνικά, αγγλικά, γαλλικά) έκδοση «Γιώργος Σεφέρης, εἶμαι ὁ ἴδιος μιὰ ἀντίφαση…» που περιλαμβάνει τις δύο εμβληματικές ομιλίες του ποιητή κατά την υποδοχή του Νόμπελ. Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί στην Πινακοθήκη Γκίκα, δίπλα στον χώρο της έκθεσης.

Την επιμέλεια της έκθεσης έχει ο Κωνσταντίνος Παπαχρίστου και τον σχεδιασμό της ο Παύλος Θανόπουλος.

Η ιστορική ομιλία

Ακολουθεί η ιστορική ομιλία του Γιώργου Σεφέρη κατά την απονομή του Νόμπελ από τη Σουηδική Ακαδημία στις 10 Δεκεμβρίου 1963

«Τούτη τὴν ὥρα αἰσθάνομαι πὼς εἶμαι ὁ ἴδιος μία ἀντίφαση. Ἀλήθεια, ἡ Σουηδικὴ Ἀκαδημία, ἔκρινε πὼς ἡ προσπάθειά μου σὲ μία γλώσσα περιλάλητη ἐπὶ αἰῶνες, ἀλλὰ στὴν παροῦσα μορφή της περιορισμένη, ἄξιζε αὐτὴ τὴν ὑψηλὴ διάκριση. Θέλησε νὰ τιμήσει τὴ γλώσσα μου, καὶ νὰ – ἐκφράζω τώρα τὶς εὐχαριστίες μου σὲ ξένη γλώσσα. Σᾶς παρακαλῶ νὰ μοῦ δώσετε τὴ συγνώμη ποὺ ζητῶ πρῶτα-πρῶτα ἀπὸ τὸν ἑαυτό μου.

Ἀνήκω σὲ μία χώρα μικρή. Ἕνα πέτρινο ἀκρωτήρι στὴ Μεσόγειο, ποὺ δὲν ἔχει ἄλλο ἀγαθὸ παρὰ τὸν ἀγώνα τοῦ λαοῦ, τὴ θάλασσα, καὶ τὸ φῶς τοῦ ἥλιου. Εἶναι μικρὸς ὁ τόπος μας, ἀλλὰ ἡ παράδοσή του εἶναι τεράστια καὶ τὸ πράγμα ποὺ τὴ χαρακτηρίζει εἶναι ὅτι μας παραδόθηκε χωρὶς διακοπή. Ἡ ἑλληνικὴ γλώσσα δὲν ἔπαψε ποτέ της νὰ μιλιέται. Δέχτηκε τὶς ἀλλοιώσεις ποὺ δέχεται καθετὶ ζωντανό, ἀλλὰ δὲν παρουσιάζει κανένα χάσμα. Ἄλλο χαρακτηριστικὸ αὐτῆς τῆς παράδοσης εἶναι ἡ ἀγάπη της γιὰ τὴν ἀνθρωπιά, κανόνας της εἶναι ἡ δικαιοσύνη. Στὴν ἀρχαία τραγωδία, τὴν ὀργανωμένη μὲ τόση ἀκρίβεια, ὁ ἄνθρωπος ποὺ ξεπερνᾶ τὸ μέτρο, πρέπει νὰ τιμωρηθεῖ ἀπὸ τὶς Ἐρινύες.

Ὅσο γιὰ μένα συγκινοῦμαι παρατηρώντας πῶς ἡ συνείδηση τῆς δικαιοσύνης εἶχε τόσο πολὺ διαποτίσει τὴν ἑλληνικὴ ψυχή, ὥστε νὰ γίνει κανόνας τοῦ φυσικοῦ κόσμου. Καὶ ἕνας ἀπὸ τοὺς διδασκάλους μου, τῶν ἀρχῶν τοῦ περασμένου αἰώνα, γράφει: «… θὰ χαθοῦμε γιατί ἀδικήσαμε …». Αὐτὸς ὁ ἄνθρωπος ἦταν ἀγράμματος. Εἶχε μάθει νὰ γράφει στὰ τριάντα πέντε χρόνια τῆς ἡλικίας του. Ἀλλὰ στὴν Ἑλλάδα τῶν ἡμερῶν μας, ἡ προφορικὴ παράδοση πηγαίνει μακριὰ στὰ περασμένα ὅσο καὶ ἡ γραπτή. Τὸ ἴδιο καὶ ἡ ποίηση. Εἶναι γιὰ μένα σημαντικὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ Σουηδία θέλησε νὰ τιμήσει καὶ τούτη τὴν ποίηση καὶ ὅλη τὴν ποίηση γενικά, ἀκόμη καὶ ὅταν ἀναβρύζει ἀνάμεσα σ᾿ ἕνα λαὸ περιορισμένο. Γιατί πιστεύω πὼς τοῦτος ὁ σύγχρονος κόσμος ὅπου ζοῦμε, ὁ τυραννισμένος ἀπὸ τὸ φόβο καὶ τὴν ἀνησυχία, τὴ χρειάζεται τὴν ποίηση. Ἡ ποίηση ἔχει τὶς ρίζες της στὴν ἀνθρώπινη ἀνάσα – καὶ τί θὰ γινόμασταν ἂν ἡ πνοή μας λιγόστευε; Εἶναι μία πράξη ἐμπιστοσύνης – κι ἕνας Θεὸς τὸ ξέρει ἂν τὰ δεινά μας δὲν τὰ χρωστᾶμε στὴ στέρηση ἐμπιστοσύνης.

Παρατήρησαν, τὸν περασμένο χρόνο γύρω ἀπὸ τοῦτο τὸ τραπέζι, τὴν πολὺ μεγάλη διαφορὰ ἀνάμεσα στὶς ἀνακαλύψεις τῆς σύγχρονης ἐπιστήμης καὶ στὴ λογοτεχνία. Παρατήρησαν πὼς ἀνάμεσα σ᾿ ἕνα ἀρχαῖο ἑλληνικὸ δράμα καὶ ἕνα σημερινό, ἡ διαφορὰ εἶναι λίγη. Ναί, ἡ συμπεριφορὰ τοῦ ἀνθρώπου δὲ μοιάζει νὰ ἔχει ἀλλάξει βασικά. Καὶ πρέπει νὰ προσθέσω πὼς νιώθει πάντα τὴν ἀνάγκη ν᾿ ἀκούσει τούτη τὴν ἀνθρώπινη φωνὴ ποὺ ὀνομάζουμε ποίηση. Αὐτὴ ἡ φωνὴ ποὺ κινδυνεύει νὰ σβήσει κάθε στιγμὴ ἀπὸ στέρηση ἀγάπης καὶ ὁλοένα ξαναγεννιέται. Κυνηγημένη, ξέρει ποὺ νἄ ῾βρει καταφύγιο, ἀπαρνημένη, ἔχει τὸ ἔνστικτο νὰ πάει νὰ ριζώσει στοὺς πιὸ ἀπροσδόκητους τόπους. Γι᾿ αὐτὴ δὲν ὑπάρχουν μεγάλα καὶ μικρὰ μέρη τοῦ κόσμου. Τὸ βασίλειό της εἶναι στὶς καρδιὲς ὅλων τῶν ἀνθρώπων τῆς γῆς. Ἔχει τὴ χάρη ν᾿ ἀποφεύγει πάντα τὴ συνήθεια, αὐτὴ τὴ βιομηχανία. Χρωστῶ τὴν εὐγνωμοσύνη μου στὴ Σουηδικὴ Ἀκαδημία ποὺ ἔνιωσε αὐτὰ τὰ πράγματα, ποὺ ἔνιωσε πὼς οἱ γλῶσσες, οἱ λεγόμενες περιορισμένης χρήσης, δὲν πρέπει νὰ καταντοῦν φράχτες ὅπου πνίγεται ὁ παλμὸς τῆς ἀνθρώπινης καρδιᾶς, ποὺ ἔγινε ἕνας Ἄρειος Πάγος ἱκανὸς νὰ κρίνει μὲ ἀλήθεια ἐπίσημη τὴν ἄδικη μοίρα τῆς ζωῆς, γιὰ νὰ θυμηθῶ τὸν Σέλλεϋ, τὸν ἐμπνευστή, καθὼς μᾶς λένε, τοῦ Ἀλφρέδου Νομπέλ, αὐτοῦ τοῦ ἀνθρώπου ποὺ μπόρεσε νὰ ἐξαγοράσει τὴν ἀναπόφευκτη βία μὲ τὴ μεγαλοσύνη τῆς καρδιᾶς του.

Σ᾿ αὐτὸ τὸν κόσμο, ποὺ ὁλοένα στενεύει, ὁ καθένας μας χρειάζεται ὅλους τοὺς ἄλλους. Πρέπει ν᾿ ἀναζητήσουμε τὸν ἄνθρωπο, ὅπου καὶ νὰ βρίσκεται.

Ὅταν στὸ δρόμο τῆς Θήβας, ὁ Οἰδίπους συνάντησε τὴ Σφίγγα, κι αὐτὴ τοῦ ἔθεσε τὸ αἴνιγμά της, ἡ ἀπόκρισή του ἦταν: ὁ ἄνθρωπος. Τούτη ἡ ἁπλὴ λέξη χάλασε τὸ τέρας. Ἔχουμε πολλὰ τέρατα νὰ καταστρέψουμε. Ἂς συλλογιστοῦμε τὴν ἀπόκριση τοῦ Οἰδίποδα».

Info

Μουσείο Μπενάκη / Πινακοθήκη Γκίκα: Κριεζώτου 3
Έκθεση: Γιώργος Σεφέρης- Εξήντα χρόνια από το βραβείο Νόμπελ
Διάρκεια: 25.10.2023 – 24.02.2024

Διαβάστε επίσης

Αρτεμισία Τζεντιλέσκι: Η λογοκρισία ενός γυμνού και η αποκάλυψή του