Ο Μέγας Αλέξανδρος στον Μεσαίωνα – Αντιμέτωπος με δράκους, μονόκερους και γίγαντες

Μάχεται με γίγαντες και μονόκερους, έρχεται αντιμέτωπος με δράκους και λευκά λιοντάρια αλλά και γιγάντια καβούρια, έναν θαλάσσιο ίππο και μία τεράστια φάλαινα. Και φυσικά τους νικάει όλους! Γιατί είναι ο Μέγας Αλέξανδρος! Που δεν πάει πουθενά χωρίς το στέμμα του!

Αιώνες πολλούς μετά τον θάνατό του, με τον ίδιο να έχει λάβει μορφή θρύλου περνώντας στην λαϊκή κουλτούρα των λαών της Δύσης και της Ανατολής ως ο ήρωας των ηρώων, ο Μακεδόνας βασιλιάς έδωσε πλούσια τροφή με τα κατορθώματά του και στην λογοτεχνία του Μεσαίωνα. Η οποία και τον έφερε στα «μέτρα» της δημιουργώντας υπέροχους μύθους με εκπληκτικές, φανταστικές ιστορίες και με πρωταγωνιστή φυσικά, τον ίδιο. Όπως στο «Μυθιστόρημα του Αλέξανδρου», ένα συναρπαστικό συνδυασμό ιστορικού έπους, ταξιδιωτικής ιστορίας και φανταστικού θρύλου, όπως καταγράφεται σε εικονογραφημένο χειρόγραφο του 1290–1300 με τόπο καταγωγής την Γαλλία ή το Βέλγιο. Πρόκειται για ένα πολύτιμο, πρόσφατο απόκτημα του Μουσείου Γκέτι, κορυφαίο έκθεμα στην έκθεση χειρογράφων με τίτλο «Ταξιδεύοντας στον Μεσαίωνα», που μόλις εγκαινιάστηκε και θα διαρκέσει ως τις 30 Νοεμβρίου.

Ήρωας του κειμένου, ο Μέγας Αλέξανδρος (356–323 π.Χ.), ηγεμόνας του αρχαίου ελληνικού βασιλείου της Μακεδονίας, του οποίου η στρατιωτική ανδρεία τον οδήγησε, όπως είναι γνωστό να δημιουργήσει μία από τις μεγαλύτερες αυτοκρατορίες, που είχε δει ποτέ ο κόσμος. Ως η πιο επιτυχημένη και δημοφιλής μεσαιωνική αφήγηση της ζωής του, το «Μυθιστόρημα του Μεγάλου Αλεξάνδρου» συνδυάζει, όπως αναφέρει η επιμελήτρια στο Τμήμα Χειρογράφων του Μουσείου Γκέτι, Ελίζαμπεθ Μόρισον τα πραγματικά του κατορθώματα με μυθικά επεισόδια, ιδιαίτερα εκείνα που αφηγούνται τις πράξεις του σε χώρες μακρινές, όπου συναντά κάθε είδους παράξενα πλάσματα.

Ο μεγαλύτερος ηγέτης όλων των εποχών

Με βάση την βιογραφία του Αλέξανδρου από τα αρχαία ελληνικά, ο θρύλος επεκτάθηκε και γενικώς εμπλουτίσθηκε, μεταφρασμένος πρώτα στα λατινικά στις αρχές του Μεσαίωνα και στη συνέχεια στα γαλλικά τον 12ο αιώνα. Το συγκεκριμένο αντίγραφο είναι ένα πολυτελές χειρόγραφο υψηλής ποιότητας, που δημιουργήθηκε τη δεκαετία του 1290 για την επιμόρφωση και την ψυχαγωγία των μελών της αριστοκρατίας, με τις εικόνες να παίζουν βασικό ρόλο στην ανάπτυξη δέους και θαυμασμού.

«Στο μυθιστόρημα ο Αλέξανδρος αναλαμβάνει τον ρόλο του μεγαλύτερου στρατιωτικού ηγέτη της ιστορίας», σημειώνει η Ελίζαμπεθ Μόρισον. Με τις ανάλογες τροποποιήσεις φυσικά, προς χάριν του μύθου. Γεννημένος λοιπόν από την ένωση της βασίλισσας Ολυμπιάδας και ενός δράκου (!) γίνεται κύριος του δίκερου επιβήτορα Βουκεφάλα και κατακτητής εδαφών σε όλη τη Μεσόγειο, την Αίγυπτο, την Περσία και την Ινδία.

Αρχικά εικονογραφημένο με περίπου 100 μινιατούρες, το χειρόγραφο Γκέτι δυστυχώς έχει χάσει μερικά από τα φύλλα του, με μόνο 60 εικόνες να έχουν απομείνει σήμερα. Κάθε μία από αυτές τις πολύχρωμες και γεμάτες δράση εικόνες όμως, ζωντανεύει έντονα τα κατορθώματα του Αλέξανδρου. Σ΄ αυτές τις απεικονίσεις επιπλέον, παρουσιάζεται όχι ως ήρωας της Κλασικής εποχής αλλά ως ο ιδανικός μεσαιωνικός ιππότης με πανοπλία του 13ου αιώνα. Αντιπροσωπεύει έτσι, μια κοσμοθεωρία διαποτισμένη από τις αρχές της ιπποσύνης ενώ παράλληλα αποτυπώνει την αίσθηση της αναταραχής της μάχης, τους κινδύνους του τολμηρού εγχειρήματός του να κατακτήσει τον τότε γνωστό κόσμο και τον ενθουσιασμό από τις ανακαλύψεις του σε μακρινές χώρες είτε αυτές ήταν αληθινές είτε όχι…

Τα αλλόκοτα ζώα

Μεγάλο μέρος της αφήγησης επικεντρώνεται στις μάχες του Αλέξανδρου εναντίον των πολλών παράξενων και αλλόκοτων ζώων και λαών, που ανακαλύπτει κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του. Μία από αυτές τις περιπτώσεις είναι οι γίγαντες της χώρας Ατρέας, οι οποίοι όπως αναφέρεται στο κείμενο ήταν ψηλοί όσο και τα δέντρα. Δίπλα τους έτσι, οι φιγούρες του Αλέξανδρου και των ανδρών του φαντάζουν μικροσκοπικές, κάτι που ο καλλιτέχνης τονίζει ιδιαίτερα επεκτείνοντας τους γίγαντες μέχρι το επάνω περιθώριο της σελίδας. Το τεράστιο μέγεθός τους επισημαίνει έτσι, την ικανότητα του Αλέξανδρου να αντιμετωπίσει αυτά τα φαινομενικά ανίκητα όντα.

Σε ένα άλλο επεισόδιο, ο μακεδόνας στρατηλάτης επιτίθεται σε μια ομάδα αιμοδιψών μονόκερων με οδοντωτά κέρατα. Σύμφωνα με το κείμενο, αυτά τα άγρια ​​ζώα ζούσαν κατά μήκος των όχθων της Ερυθράς Θάλασσας και επιτίθεντο σε μεγάλες αγέλες. Ο Αλέξανδρος λοιπόν και οι άντρες του αναγκάστηκαν να σκοτώσουν 8.450 από αυτά τα θηρία πριν η μάχη τελειώσει με νίκη!

Μία από τις πιο συναρπαστικές ιστορίες όμως από τα μεσαιωνικά κατορθώματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου περιστρέφεται γύρω από μηχανοκίνητους (!) πολεμιστές, που έριξε στη μάχη εναντίον μιας λεγεώνας εχθρών στην Ινδία, οι οποίοι πολεμούσαν πάνω σε ελέφαντες. Αντιμέτωπος για πρώτη φορά με ανώτερες δυνάμεις ο Αλέξανδρος σκέφτηκε ένα έξυπνο τέχνασμα για να γείρει την πλάστιγγα υπέρ του: Σχεδίασε ρομπότ-στρατιώτες από χαλκό, που έβγαζαν φωτιά από το στόμα καθώς προχωρούσαν πάνω σε τροχούς εναντίον των εχθρών, οι οποίοι βρίσκονταν πάνω στους ελέφαντες. Ο καλλιτέχνης απεικόνισε δυναμικά αυτές τις μεταλλικές φιγούρες με τη φωτιά να πετάγεται από τα κεφάλια τους ενώ οι ινδοί μαχητές -στο άκρο δεξιά της εικόνας- παρακολουθούν με εμφανή ανησυχία.

Ανάγκη και κατάκτηση

«Αυτού του είδους οι εικόνες αποκαλύπτουν πώς οι Ευρωπαίοι έβλεπαν τον κόσμο γύρω τους και πώς και αλληλεπιδρούσαν με αυτόν», όπως λέει η επιμελήτρια του Μουσείου Γκέτι. «Η σταθερά μαχητική προσέγγιση που υιοθετεί ο Αλέξανδρος και τα στρατεύματά του απέναντι σε όλα τα πλάσματα και τις καταστάσεις που συναντούν σε ξένες χώρες είναι αντιπροσωπευτική μιας επίμονης ανάγκης για κατάκτηση, που στηρίζει την κύρια αφηγηματική τεχνική του κειμένου».

Αλλα στοιχεία είναι, ότι σε όλες τις σκηνές ο Αλέξανδρος και οι ιππείς του καλπάζουν από τα αριστερά για να αντιμετωπίσουν και να υποτάξουν ό,τι συναντούν στον δρόμο τους από δράκους μέχρι άντρες με έξι χέρια, γιγάντια καβούρια και λιοντάρια αλμπίνους. Επιπλέον, η απεικόνιση λαών, που βρίσκονταν μακριά από την Ευρώπη και είχαν διαφορετικά χαρακτηριστικά έπαιξε ρόλο στην απανθρωποποίησή τους για το μεσαιωνικό κοινό. «Πρόκειται για εικόνες που αποκαλύπτουν την αντίληψη των κατοίκων της Ευρώπης, ότι βρίσκονται στο κέντρο του κόσμου έναντι όλων των άλλων, κάτι που ερμηνεύεται ως μία μορφή μεσαιωνικής αποικιοκρατίας», σημειώνει η Ελίζαμπεθ Μόρισον.

Υποβρύχιες μάχες

Η πιο εκπληκτική εικόνα ωστόσο, σε ολόκληρο το χειρόγραφο ίσως είναι αυτή, που απεικονίζει το υποθαλάσσιο ταξίδι του Αλέξανδρου. Γιατί σύμφωνα με το κείμενο, δεν ήταν μόνο ένας μεγάλος στρατιωτικός ηγέτης αλλά και ένας ατρόμητος εξερευνητής. Έτσι, η περιέργεια τον οδήγησε στα βάθη του ωκεανού, όπου είδε ψάρια κάθε είδους, καθώς και ανθρώπους της θάλασσας, ένα θαλάσσιο σκύλο και μία τεράστια φάλαινα. Το μεσαιωνικό του υποβρύχιο εξάλλου αποτελούνταν από ένα διαφανές βαρέλι, φωτισμένο με δάδες ενώ ο ίδιος εμφανίζεται παντού με το στέμμα του!

«Όπως αυτή η εικόνα της θαλάσσιας περιπέτειας του Αλέξανδρου έτσι και το στυλ όλων των εικονογραφήσεων του χειρογράφου, που εκτελέστηκαν από μια άγνωστη ομάδα καλλιτεχνών χαρακτηρίζεται από πυκνές συνθέσεις που μεταφέρουν μια αίσθηση ενέργειας και κίνησης», αναφέρει η επιμελήτρια. «Οι εικόνες είναι ουσιαστικά γραφικές, βασιζόμενες σε μια ζωντανή χρωματική παλέτα, με βαριά περιγράμματα και ελάχιστες σκιές για να αποτυπώσουν το αφηγηματικό δράμα. Τα άλογα που είναι πάντα σε κίνηση, τα γυμνά σπαθιά και οι εκφραστικές χειρονομίες ζωντανεύουν σκηνές, που βρίσκονται ωστόσο σε απλά αρχιτεκτονικά περιβάλλοντα ή σε κάποιο φόντο με μοτίβα».

Ο μεγάλος αριθμός εικόνων εξάλλου, 60 σε 110 σελίδες σημαίνει, ότι σπάνια υπάρχει άνοιγμα που να μην διαθέτει τουλάχιστον μία εικόνα, κι αυτό συντελεί στην δημιουργία ενός οπτικού ρυθμού: Ο αναγνώστης/θεατής κινείται μέσα στο χειρόγραφο, περιμένοντας με ανυπομονησία να δει, τι θα αποκαλύψει η επόμενη αλλαγή της σελίδας φέρνοντας μπροστά του μία ακόμη από τις συναρπαστικές περιπέτειες του Αλέξανδρου!