«Le Grand Insulaire et Pilotage»: Σε δημοπρασία η σπάνια και αδημοσίευτη συλλογή χαρακτικών χαρτών του Thevet

Ένα μνημειώδες έργο που έμεινε ημιτελές, η φιλοδοξία ενός ταξιδευτή και λίγο η τύχη, ήταν οι παράγοντες που συντέλεσαν σε μία χαρτογραφική ανακάλυψη, που έρχεται στο φως σχεδόν 5 αιώνες μετά. Για πρώτη φορά, η εξαιρετικά σπάνια και αδημοσίευτη συλλογή χαρακτικών χαρτών από το ημιτελές έργο του κοσμογράφου André Thevet, «Le Grand Insulaire et Pilotage», που χρονολογείται από το 1586-1587, προσφέρεται σε δημοπρασία από τον γαλλικό οίκο Millon στις 24 Σεπτεμβρίου 2025 με τιμή εκκίνησης τις 10.000 ευρώ!

Μία ιστορική πώληση

Ο τόμος που τίθεται προς δημοπρασία αναμένεται να αποτελέσει μία ιστορική πώληση, τόσο λόγω της φύσης του έργου, όσο και της ιδιαιτερότητάς του. Δεμένος χωρίς εξώφυλλο, με πολλά αποσπασμένα φύλλα και συμπληρωμένος με δύο μεταγενέστερους χάρτες, ο τόμος είναι ένα σετ δοκιμαστικών εκτυπώσεων 229 αδημοσίευτων χαρακτικών χαρτών που προορίζονταν για αναθεώρηση και διόρθωση πριν από την τελική εκτύπωση, εκ των οποίων μερικοί αντικατοπτρίζουν ελληνικά νησιά.

Πρόκειται για την πιο πλήρη συλλογή που έχει ανακαλυφθεί ποτέ, καθώς ο αριθμός των χαρτών είναι διπλάσιος σε σχέση με προηγούμενες καταγραφές, η οποία συμβάλει στην κατανόησή μας για τις γεωγραφικές ανακαλύψεις του 16ου αιώνα, δίνοντας φως στη φιλοδοξία του Thevet να τεκμηριώσει κάθε γνωστό νησί του κόσμου. Η συνοχή, το εύρος, η ποιότητα στους εκτύπωσης και η κατάσταση διατήρησής του το καθιστούν ένα πραγματικά εξαιρετικό τεκμήριο.

Να σημειωθεί δε, ότι μέχρι σήμερα, έχουν ταυτοποιηθεί παγκοσμίως σε δημόσιες συλλογές μόνο 131 χαρακτικά χάρτες που προορίζονταν για αυτό το έργο, οι οποίοι δημιουργήθηκαν με εντυποτυπία από τον Thomas de Leu γύρω στο 1586-158. Από στους, 84 χάρτες περιλαμβάνονται στους δύο τόμους του χειρογράφου που φυλάσσονται στην Εθνική Βιβλιοθήκη στους Γαλλίας. Το ίδιο το χειρόγραφο αποτελείται από 263 κεφάλαια, από τα 350 που είχε αρχικά οραματιστεί ο Thevet. Επιπλέον σετ χαρτών έχουν ανακαλυφθεί στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη στην Αθήνα, στο Βρετανικό Μουσείο και στους Συλλογές Anville και Lallemant de Betz στους BnF.

Το μεγαλύτερο νησολόγιο του 16^ου αιώνα

Γαλλία, 16^ος αιώνας. Κοσμογράφος και γεωγράφος τεσσάρων διαδοχικών βασιλιάδων από τον Οίκο των Βαλουά, ο André Thevet είναι ήδη γνωστός για το έργο του και τα ταξίδια του σε όλον τον κόσμο. Το μνημειώδες έργο του «Μέγα νησολόγιο» («Le Grand Insulaire et Pilotage») είναι ένα όραμα για εκείνον… που η τύχη θα το αφήσει ανεκπλήρωτο.

«Το ‘’Μέγα νησολόγιο’’ ήταν η τελευταία δουλειά του Thevet. Το ετοίμαζε ανάμεσα στο 1586 και στο 1587, που ήταν μία δύσκολη εποχή. Ήταν η κορύφωση των θρησκευτικών πολέμων στη Γαλλία και ταυτόχρονα η οικονομική κρίση μέσα σε ένα μεγάλο εμφύλιο, οπότε τα προσωπικά του χρήματα είναι πολύ περιορισμένα και χάνει την προστασία των βασιλέων», εξηγεί μεταξύ άλλων στο mononews.gr ο Γιώργος Τόλιας, διευθυντής σπουδών στην École Pratique des Hautes Études.

«Ο σκοπός του ήταν να κάνει το μεγαλύτερο νησολόγιο που υπήρξε ποτέ, να έχει μέσα 300 νησιά, όλο τον κόσμο, χωρισμένο σε δύο τόμους. Ο πρώτος τόμος είναι με την αρχαία ελληνική σύλληψη του κόσμου: ένας ωκεανός ενιαίος που περιβάλλει την κατοικημένη γη, την οικουμένη και οι θάλασσές της, η Μεσόγειος και όλες τις εσωτερικές θάλασσες, η Μαύρη θάλασσα, η Κασπία κ.ο.κ.

Και ο δεύτερος τόμος είναι οι εσωτερικές θάλασσες. Ο Thevet έχει απευθυνθεί στον καλύτερο χαράκτη, ένα Φλαμανδό, τον Τομάς Ντελέου, που δουλεύει στο Παρίσι. Του έχει δώσει τα σχέδια των χαρτών και τους έχει χαράξει.

Επειδή έχει πέσει οικονομικά έξω, δεν τον πληρώνει, δεν βγαίνει και το βιβλίο βέβαια και οι χάρτες χάνονται. Δηλαδή, αυτά που έχει χαράξει ο χαράκτης είναι τυπογραφικά δοκίμια για ένα βιβλίο που ετοιμάζεται.

Τυπογραφικά δοκίμια στο 16ο αιώνα, σημαίνει ότι έχει τυπώσει 4-5 αντίτυπα από τις πλάκες που έχει χαράξει, μέχρι να στρώσει το μελάνι. Από αυτά, 80 – 100 ήταν κολλημένα μέσα στο χειρόγραφο, στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας, σε διάφορα άλλα τμήματα της βιβλιοθήκης είναι άλλα 20, περί τα 60 είναι στην Αθήνα, σε έναν άτλαντα, που αγόρασε ο Γεννάδιος στο Λονδίνο το 1880. Περί τα 30 είναι στην Βρετανική βιβλιοθήκη και περίπου δεκαπέντε αμερικάνικα είναι σε μια βιβλιοθήκη στην Καλιφόρνια. Όλα αυτά μαζί που ξέραμε, δεν είναι ούτε οι μισοί χάρτες. Και ξαφνικά, φέτος, στον Million, σ’ αυτόν τον οίκο Δημοπρασιών, εμφανίζεται ένας τόμος, μια συλλογή αυτών των τυπογραφικών δοκιμίων, δεμένα, βιβλιοδετημένα, αλλά χωρίς εξώφυλλο. Μάλλον είναι μία σειρά που ο ίδιος ο Ντελέου, πρέπει να την έχει φτιάξει για να μην σε χαλάσουν, για να μην διαλυθούν», αναλύει ο κ. Τόλιας.

Συμπληρώνοντας τα κενά

Όπως επισημαίνει ακολούθως ο κ. Τόλιας, μέσω αυτού του τόμου συμπληρώνονται σχεδόν όλα τα κενά που δεν υπήρχαν οι χάρτες, αλλά και ακόμα πιο ενδιαφέρον είναι ότι στην εν λόγω συλλογή υπάρχουν και χάρτες, για τους οποίους δεν έχουμε κείμενο. «Δηλαδή, βγαίνει ότι και το χειρόγραφο δεν είναι πλήρες, γιατί ο Thevet έδωσε να χαρακτούν χάρτες για τους οποίους ή δεν είχε γράψει ακόμα την περιγραφή ή δεν σώθηκε η περιγραφή».

«Ο άτλαντας της γιαγιάς»

Η έρευνα για το «Μέγα νησολόγιο» του Thevet πραγματοποιήθηκε από τον Romain Béot του Οίκου Δημοπρασιών Millon και την Elvire Poulain-Marquis του Γραφείου Poulain, ειδικούς στα σπάνια βιβλία, με τη βοήθεια δύο κορυφαίων ειδικών στο έργο του Thevet: του Frank Lestringant, Ομότιμου Καθηγητή στη Σορβόννη, ειδικού στη γεωγραφική λογοτεχνία της Αναγέννησης, και του Γιώργου Τόλια, Διευθυντή Σπουδών στην EPHE, ιστορικού της χαρτογραφίας.

Όσον αφορά για το πώς έφτασε στη δημοσιότητα, αυτό το ιστορικό ντοκουμέντο, ο κ. Τόλιας απαντά «Από μία οικογένεια από τη Βόρεια Γαλλία, που όπως μας αναφέρθηκε δεν είναι αριστοκρατική και δεν έχει καν βιβλιοθήκη. Αυτός ήταν ο ‘’θησαυρός’’ της οικογένειας, που περνούσε από γενιά σε γενιά. Η κυρία που το έδωσε προς δημοπράτηση το αποκαλεί ‘’ο άτλαντας της γιαγιάς’’. Σε εκείνη την οικογένεια υπήρχε ένας τυπογράφος -όχι εκδότης- τον 19^ο αιώνα, ο οποίος κατά πάσα πιθανότητα σε κάποια φάση της σταδιοδρομίας του, αγόρασε την αποθήκη κάποιου προηγούμενου τυπογράφου και υπήρχε μέσα σε αυτή. Τα πράγματα του Thevet ξέρουμε ποιος τα κληρονόμησε και πού πήγαν και πώς βρέθηκαν στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας. Αυτό για να μην βρίσκεται εκεί, σημαίνει ότι προέρχεται από την πλευρά του χαράκτη. Ότι δηλαδή, ο χαράκτης τα κράτησε. Το δέσιμο είναι εποχής. Είναι παλιό. Ενδεχομένως, ο Ντελέου να κράτησε τις πλάκες. Αφού δεν πληρώθηκε, τα θεωρούσε δικά του. Πιθανόν τις πλάκες να τις ξαναέλιωσε, για να χαράξει άλλα πράγματα, καθ’ ότι ήταν ακριβός ο χαλκός, και κράτησε τα δοκίμια ως μία δουλειά που είχε κάνει».

Ορόσημο για τη γεωγραφική σκέψη της Αναγέννησης

Το «Le Grand Insulaire et Pilotage» του André Thevet αποτελεί ένα ορόσημο στη γεωγραφική σκέψη της Αναγέννησης, μια απόδειξη των πολιτικών φιλοδοξιών της Γαλλίας στην αυγή του αποικιακού της ταξιδιού και ένα εξαιρετικό, πολυεπίπεδο, και μερικές φορές επιστημονικό έργο. Η επανανακάλυψή του σε τόσο πλήρη μορφή σηματοδοτεί ένα σημαντικό βιβλιογραφικό και πολιτιστικό γεγονός σε παγκόσμιο επίπεδο.

Σημειώνεται ότι ο κ. Τόλιας σε συνεργασία με τον Frank Lestringant, ετοιμάζουν την έκδοση του τόμου της Μεσογείου του Thevet, πραγματοποιώντας την έκδοση που δεν κατάφερε να προχωρήσει ο Γάλλος κοσμογράφος τον 16^ο αιώνα. «Τα κείμενα είναι στο χειρόγραφο στην Εθνική Βιβλιοθήκη στη Γαλλία. Το ενδιαφέρον της ιστορίας είναι ότι οι χάρτες και τα κείμενα δεν είναι ο ένας καθρέφτης του άλλου. Ο γεωγράφος δούλεψε διαφορετικά το κομμάτι της περιγραφής του κειμένου και διαφορετικά τους χάρτες. Το κείμενο δεν δίνει τα τοπωνύμια του κάθε νησιού. Αυτά υπάρχουν μόνο στον χάρτη. Στο κείμενο δίνει άλλου τύπου πληροφορίες, όπως για τους ναυτικούς, τα επικίνδυνα λιμάνια κ.λπ. και μετά δίνει ιστορικές, πολιτιστικές, εθνογραφικές πληροφορίες. Η καθαρά γεωγραφική πληροφορία, δίνεται από τον χάρτη. Η δουλειά του Thevet έχει δύο συστήματα αναφορών».

Κίνητρο η πληρότητα

Καταλήγοντας ο κ. Τόλιας κάνει ειδική μνεία στις αξίες του έργου. «Η πρώτη μεγάλη αξία του έργου είναι ότι συμπληρώνονται όλες οι ελλείψεις του και η δεύτερη είναι ο μεγάλος βαθμός της πρωτοτυπίας. Για τα μεγάλα νησιά έχει άλλους χάρτες πάνω στους οποίους στηρίζεται. Για τα 2/3 των νησιών της Μεσογείου, από τα οποία τα περισσότερα είναι ελληνικά, είναι οι πρώτοι χάρτες που φτιάχτηκαν ποτέ για αυτά και οι πηγές του είναι οι περιγραφές των ναυτικών και των ταξιδιωτών, κυρίως για τον Μεσαίωνα είναι από Σταυροφόρους. Έχει διαβάσει τα χρονικά του Βυζαντίου, της Φραγκοκρατίας, της Ενετοκρατίας και τους αρχαίους πχ. Στράβωνα, Πλίνιο. Στους χάρτες δεν έχει αρχαία τοπωνύμια, μόνο σύγχρονα. Ο Thevet ήταν κοσμογράφος σχεδόν όλων των Βαλουά. Έχει στη διάθεσή του τις περιγραφές των ναυτικών ή του πολεμικού ναυτικού ή του εμπορικού, ή των εμπόρων ή και των αξιωματικών, που είναι χειρόγραφες αναφορές που δεν έχουν σωθεί. Έχει ταξιδέψει και ο ίδιος, σαράντα χρόνια νωρίτερα στην Ανατολική Μεσόγειο και έχει πάει σε 3-4 νησιά, αλλά επειδή είναι συγγραφέας και έχει γράψει μία μεγάλη κοσμογραφία, έχει ένα πρόγραμμα και γι’ αυτό μάζευε υλικό: πληροφορίες από την κεντρική διοίκηση ως κοσμογράφος του βασιλιά και δικές του πληροφορίες.

Ωστόσο, δε θα φτιάξει ένα νησί από το τίποτα: δεν υπάρχει φανταστική χαρτογραφία και γεωγραφία, αλλά θα πιάσει την αναφορά σε ένα νησί, σε κάποιο χρονικό μεσαιωνικό ή σε κάποια βυζαντινή ιστορία και θα το σχεδιάσει, βάζοντας ό,τι στοιχεία μπορεί. Υπάρχουν νησιά στα οποία δεν έχει βάλει τίποτα, ή ένα ζωγραφισμένο ερείπιο από κάποια περιγραφή που έχει βρει. Είναι μια προσπάθεια που έχει σαν κίνητρο την πληρότητα, αλλά και την ικανοποίηση ενός αναγνωστικού κοινού, που το ενδιαφέρει το περίεργο, το παράξενο, το εξαιρετικό. Ο ίδιος μάλιστα έχει μία συλλογή από εξαιρετικά σπάνια, περίεργα πράγματα. Έχει τον κώδικα Μεντόζα, που είναι ένας σχεδόν χάρτης των Αζτέκων, όπου στο τέλος της ζωής του, όταν δεν έχει χρήματα, τον πουλάει και  τώρα είναι στη βιβλιοθήκη της Οξφόρδης. Τον ενδιαφέρει το περίεργο, το εξαιρετικό, το σπάνιο και αυτό είναι ένα κριτήριο για όλη τη συγγραφή της χαρτογράφησης των νησιών και της περιγραφής με τους κείμενα».

Διαβάστε επίσης:
Fraport Greece: Άνοδος 2,4% τον Ιούλιο του 2025 στην επιβατική κίνηση στα 14 περιφερειακά αεροδρόμια

In Motion Charging: Η τεχνολογία που φέρνει την επανάσταση στα τρόλεϊ και… στο παρά πέντε δεν έφτασε στην Ελλάδα

ΟΣΕ: Ποια θα είναι η ηγεσία του νέου οργανισμού