Κατερίνα Γρέγου: Αυτός είναι ο ρόλος του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης

Μια νέα άποψη για την ύπαρξη και τη λειτουργία ενός Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, για την εμβέλειά του στις χώρες της Νότιας Ευρώπης και της Ανατολικής Μεσογείου, για την συγκρότηση των συλλογών του και τις σχέσεις του με τους καλλιτέχνες -κάθε ηλικίας όπως τονίσθηκε- για τις αμοιβές τους, τα οικονομικά του και εν τέλει για το ρόλο του ως κορυφαίου εθνικού θεσμού στη σύγχρονη τέχνη ανέπτυξε η νέα καλλιτεχνική του διευθύντρια Κατερίνα Γρέγου στην πρώτη της συνέντευξη τύπου.

Αρκετούς μήνες μετά από την ανάληψη των καθηκόντων της η κυρία Γρέγου παρουσίασε επισήμως την κατεύθυνση, που δίνεται στο μουσείο αλλά και τις πρώτες εκθέσεις, μαζί με άλλα προγράμματα, που αρχίζουν από τον Μάιο.

Το κτίριο του πρώην ΦΙΞ, που μετατράπηκε σε μουσείο χάρις στην επιμονή, το πάθος και την οργανωτική ικανότητα της πρώτης διευθύντριάς του Άννας Καφέτση στην οποία οφείλεται και η υπάρχουσα συλλογή από 1400 έργα, υπήρξε «άτυχο» τα τελευταία χρόνια, καθώς η ολοκλήρωσή του επιβραδύνθηκε ύστερα από την άδικη αποπομπή της ενώ στη συνέχεια ακολούθησε τη μοίρα των υπολοίπων, λόγω του κορoνοϊού (τα ανεπίσημα εγκαίνιά του είχε γίνει λίγες μέρες μόνον προ του απόλυτου lockdown το 2020).

Η ιστορία μοιάζει τώρα να ξεκινά από την αρχή, καθώς το ΕΜΣΤ βρίσκεται πλέον, χωρίς δικαιολογίες και καθυστερήσεις, αντιμέτωπο με το μέλλον του. Έτσι, σε κάθε περίπτωση ο χρόνος θα κρίνει το αποτέλεσμα.

Στο κατάμεστο αμφιθέατρο του ΕΜΣΤ λοιπόν, η Κατερίνα Γρέγου παρουσίασε όλο το σκεπτικό της για την αποστολή του μουσείου, που έχει ως εξής:

Ο προσανατολισμός

– Έμφαση σε θεματικές και ομαδικές εκθέσεις σύγχρονης τέχνης, καθώς και σε άλλες μορφές οπτικού πολιτισμού, και ανάπτυξη αφηγήσεων που προσπαθούν να αποκωδικοποιήσουν το πολυσύνθετο και διαρκώς επιταχυνόμενο παρόν μας, τη στιγμή που η ανθρωπότητα πασχίζει να συμβαδίσει με τον καλπάζοντα ρυθμό των αλλαγών.

– Αξιοποιώντας το πλεονέκτημα της θέσης του σε μια δυναμική και πολυπολιτισμική μητρόπολη της Μεσογείου, όπως είναι η Αθήνα, το Μουσείο εστιάζει στις πλούσιες και αμφιλεγόμενες ιστορίες του γεωγραφικού χώρου, του οποίου αποτελεί μέρος. Ενός χώρου, που περιλαμβάνει τα Βαλκάνια, την Τουρκία, τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Το Μουσείο θα σταθεί κριτικά απέναντι στον oμοιογενή και δίχως εντοπιότητα παγκοσμιοποιητικό πλουραλισμό και προκρίνει στη συλλογή του καλλιτεχνικές πρακτικές που λαμβάνουν υπόψη τους τις τοπικές και πολιτισμικές διαφορές και τις πολλαπλές αφηγήσεις.

– Μολονότι θα διατηρήσει την διεθνή του προοπτική, παρουσιάζοντας πρωτοποριακή σύγχρονη τέχνη από όλο τον κόσμο, ταυτοχρόνως θα παραμένει γειωμένο στον ιδιαίτερο γεωπολιτικό του χώρο. Στόχος είναι να σμιλέψει τη δική του ταυτότητα, παραμένοντας πιστό στην υβριδική ταυτότητα της ίδιας της Ελλάδας, η οποία έχει δεχτεί επιρροές τόσο από την Ανατολή όσο και από την Ευρώπη και τη Δύση.

Καλλιτέχνες και αμοιβές

– Το ΕΜΣΤ εκθέτει διεθνή σύγχρονη τέχνη αλλά θεωρεί επίσης αποστολή του να αναζητά, να υποστηρίζει και να προωθεί τη σύγχρονη ελληνική τέχνη, η οποία είναι εν πολλοίς άγνωστη έξω από τα σύνορα της χώρας, τόσο αναδεικνύοντας τους Έλληνες καλλιτέχνες μέσω ατομικών εκθέσεων και άλλων εκδηλώσεων όσο και ενισχύοντας τις διεθνείς ανταλλαγές. Παράλληλα, θα εστιάσει στην πλούσια καλλιτεχνική και πρωτοποριακή κληρονομιά της ελληνικής διασποράς, μεγάλο μέρος της οποίας δεν έχει αναγνωριστεί ποτέ, ή ακόμη και έχει σκόπιμα περιθωριοποιηθεί στην Ελλάδα.

– Προάγεται και ενισχύεται η δίκαιη αμοιβή για τους καλλιτέχνες και τους πολιτιστικούς παραγωγούς ενώ δεν εγκρίνονται οι επισφαλείς μορφές εργασίας, που παραμένουν ευρέως διαδεδομένες στο πεδίο των εικαστικών σήμερα. Το μουσείο δεσμεύεται έτσι, να αμείβει όλους τους καλλιτέχνες και επαγγελματίες του πολιτισμού που εργάζονται ή εκθέτουν σ’ αυτό. Ταυτόχρονα καταδικάζει τις ηλικιακές διακρίσεις, ένα φαινόμενο που ενδημεί στην αγορά της τέχνης, η οποία διαρκώς διψά για πρωτοεμφανιζόμενους και νέους καλλιτέχνες και προτίθεται να δώσει ίσες ευκαιρίες σε καλλιτέχνες πρεσβύτερους ή στο μέσο της σταδιοδρομίας τους.

– Και όσον αφορά το κοινό έχει ως στόχο να φέρει τη σύγχρονη τέχνη κοντά σε ένα όσο το δυνατόν ευρύτερο, καθώς η αρχαιότητα κατέχει την πρωτοκαθεδρία στο πολιτιστικό πεδίο, συχνά σε βάρος της νεότερης και σύγχρονης κουλτούρας.

Συλλεκτική πολιτική

Μια νέα συλλεκτική πολιτική, η οποία θα συνάδει περισσότερο με τη γεωγραφική θέση της Ελλάδας στον κόσμο, ανακοινώθηκε επίσης.

«Το ΕΜΣΤ διαθέτει επομένως μια σειρά από μοναδικά πλεονεκτήματα, τα οποία του επιτρέπουν να γίνει ένα κορυφαίο μουσείο για την περιοχή, ικανό να πραγματευτεί την πλούσια ιστορία της και να αναδείξει το δυναμικό περιφερειακό της παρόν», όπως είπε η Κατερίνα Γρέγου. Προσθέτοντας ότι «Είναι ανάγκη να βγουν στην επιφάνεια νέες αφηγήσεις, ακόμη κι εκείνες που αντικατοπτρίζουν τις ρίζες της ταραχώδους ιστορίας της ίδιας της Ελλάδας και τον κοσμοπολιτισμό της διασποράς της. Εθνικοί μύθοι πρέπει να ανασκευαστούν και μειονοτικές φωνές να ακουστούν». Ως εκ τούτου:

– Το ΕΜΣΤ στοχεύει να χτίσει πάνω σε καλλιτέχνες, που έργα τους ήδη περιλαμβάνονται στη συλλογή του, όπως ο Kutlug Ataman, η Mona Hatoum, η Emily Jacir, η Joanna Hadjithomas και ο Khalil Joreige, καθώς και ευρύτερα σε έργα κοινωνικοπολιτικού προσανατολισμού, συνεχίζοντας μια ήδη υπάρχουσα σημαντική κατεύθυνση της συλλογής.

Έτσι, αντί να αναπτύσσει μια γενικής φύσης διεθνή «παγκοσμιοποιημένη» συλλογή, κάτι σήμερα ανέφικτο, θα δώσει προτεραιότητα σε καλλιτέχνες της Μεσογείου και του Παγκόσμιου Νότου.

– Η πολιτική της συλλογής εξάλλου θα επαναπροσδιοριστεί και ως προς την απόκτηση έργων Ελλήνων καλλιτεχνών. Θα δοθεί έμφαση σε μια γενιά καλλιτεχνών οι οποίοι, τα χρόνια της οικονομικής κρίσης, της λιτότητας και της απουσίας δομικής υποστήριξης είδαν τις δυνατότητες και τις προοπτικές τους να περιορίζονται δραματικά.

Συμπληρωματικά, ιδιαίτερη προσοχή θα δοθεί και σε διεθνείς καλλιτέχνες που έχουν πραγματοποιήσει μακροχρόνια έρευνα στην Ελλάδα και έχουν δημιουργήσει έργα που σχετίζονται με την πρόσφατη ιστορία και τον πολιτισμό της χώρας.

Οι δωρεές

– Καταργείται όμως και η πολιτική αναζήτησης δωρεών από τους καλλιτέχνες. Το ΕΜΣΤ θα αποκτά έργα μέσω αγορών είτε από τους ίδιους τους καλλιτέχνες είτε, αν διαθέτουν, από τους επαγγελματικούς εκπροσώπους τους, όπως τις γκαλερί. Όσον αφορά τις δωρεές από συλλέκτες και ιδιώτες, θα γίνονται δεκτές επιλεκτικά και με
βασικό κριτήριο επιλογής την κεντρική κατεύθυνση της συλλογής, προκειμένου να μην δημιουργούνται στρεβλώσεις στο περιεχόμενό της.

– Αντικαθίσταται όμως και η ιδέα της «μόνιμης» συλλογής και της παγιωμένης μουσειολογικής μελέτης από μια ευέλικτη επιμελητική προσέγγιση, η οποία θα ανανεώνει συχνά τα εκτιθέμενα έργα της συλλογής και θα προτείνει καινούργιες αφηγήσεις, συνδέσεις, σχέσεις και ερμηνείες. Στο ίδιο πλαίσιο, ο σχεδιασμός των εκθέσεων της συλλογής θα ανατίθεται συστηματικά σε αρχιτεκτονικά γραφεία και ειδικευμένους επαγγελματίες.

– Τέλος, αναδιοργανώνεται το καλλιτεχνικό αρχείο, ώστε να έχει άμεση σχέση με τη συλλογή και τις εκθέσεις του μουσείου και να γίνει ευκολότερα προσβάσιμο στους εξωτερικούς ερευνητές. Η βιβλιοθήκη του ΕΜΣΤ εμπλουτίζεται ενώ στον χώρο της θα παρουσιάζονται μικρές εκθέσεις με υλικό από το καλλιτεχνικό αρχείο του ΕΜΣΤ και ευρύτερα, με θέματα που αφορούν τη σχέση σύγχρονης τέχνης και βιβλίων.

Οι αλλαγές στη διοίκηση

Σύμφωνα με τον ιδρυτικό νόμο και τις τροπολογίες που ακολούθησαν, ο ρόλος του Διοικητικού-Οικονομικού Διευθυντή επικεντρώνεται στην υποστήριξη του έργου του Καλλιτεχνικού Διευθυντή του Μουσείου, τον οποίο υποβοηθά στην υλοποίηση και τον συντονισμό του έργου του, ενώ συγχρόνως, επιβλέπει την εκτέλεση των αποφάσεων του Δ.Σ., των νόμων και του Εσωτερικού Κανονισμού Λειτουργίας του ιδρύματος. Την θέση αυτή έχει καταλάβει η κυρία Αθηνά Ιωάννου.

Στα οικονομικά, ο προϋπολογισμός του μουσείου που εγκρίθηκε πρόσφατα είναι 9.204.854 ευρώ, από τα οποία τα 5.204.500 προέρχονται από τα ταμειακά διαθέσιμα των προηγούμενων ετών, τα οποία δεν είχαν δαπανηθεί. Όσον αφορά τα στελέχη του ανέρχονται στα 55 στελέχη με σχέση εργασίας Ιδιωτικού Δικαίου Αορίστου Χρόνου καθώς και 2 στελέχη με διάθεση από το Υπουργείο Πολιτισμού. Θεωρείται ωστόσο ότι το μουσείο είναι υποστελεχωμένο, καθώς η πρόβλεψη είναι για 88 υπαλλήλους.

Πρόγραμμα εκθέσεων

Statecraft. Διαμορφώνοντας το Κράτος. Ομαδική έκθεση, που εξετάζει τους μηχανισμούς κατασκευής, τη δομή και την ιδεολογική ρητορική που ενέχει το οικοδόμημα του έθνους και του κράτους. Αναλύει τα εγγενή τους προβλήματα και τις περιπλοκότητές τους και παρατηρεί τη σημερινή τους αστάθεια, σε μια εποχή που διαπιστώνουμε, για άλλη μια φορά, την ανησυχητική άνοδο του εθνικισμού στην Ευρώπη. Παρέχει μια διεισδυτική όψη πέρα από τις στερεοτυπικές προσεγγίσεις του θέματος και εντοπίζει την κατάχρηση και τα αδιέξοδα της κρατικής εξουσίας, τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει αυτή στις σημερινές πολυφυλετικές πλουραλιστικές κοινωνίες, όπως και τη μεταβίβαση των εθνικών εξουσιών σε υπερεθνικούς οργανισμούς ή πολυεθνικές εταιρείες.
Επιμέλεια, Κατερίνα Γρέγου. Διάρκεια από 16 Ιουνίου ως 30 Οκτωβρίου.

Ειρήνη Βουρλούμη: Στον ίδιο χώρο. Ένας φωτογραφικός διάλογος, που άνοιξε η Ειρήνη Βουρλούμη με τον παππού της, τον ζωγράφο Ανδρέα Βουρλούμη (1910–1999). Η καλλιτέχνιδα παραθέτει δικές της φωτογραφίες, τραβηγμένες με κινητό τηλέφωνο κατά τις περιπλανήσεις της στην πόλη της Αθήνας ως φόρο τιμής σε έργα που έκανε ο Ανδρέας Βουρλούμης πάνω από μισό αιώνα πριν: ζωγραφικούς πίνακες, υδατογραφίες, σχέδια και ποιήματα.
Επιμέλεια, Σταμάτης Σχιζάκης. Διάρκεια 17- 6 ως 30-10.

Αντώνης Πίττας: jaune, geel, gelb, yellow. Πράξεις μοντερνισμού με τον Αντώνη Πίττα και τον Theo van Doesburg. Το έργο του Πίττα βασίστηκε σε μια επιλογή από έργα σε χαρτί του Van Doesburg, από τη μεγάλη συλλογή του Centraal Museum της Ουτρέχτης, της πόλης στην οποία γεννήθηκε και μεγάλωσε ο Ολλανδός καλλιτέχνης. Ως η κινητήρια δύναμη του κινήματος De Stijl, ο Van Doesburg (μαζί με τον Mondrian) αναδείχθηκε σε έναν από τους πιο επιδραστικούς καλλιτέχνες στη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία της τέχνης.
Επιμέλεια, Δάφνη Βιτάλη. Διάρκεια 17-6 ως 30-10.

Jennifer Nelson: Απόβλητα (Κληρονομιά). Μια δημόσια πραγμάτευση του απωθημένου. Για ένα χρόνο η Jennifer Nelson συνέλεγε τις συσκευασίες και τα υλικά απόβλητα της οικογένειάς της. Ο όγκος και η μάζα που προέκυψε από αυτήν τη διαδικασία υπερβαίνει κατά πολύ το μέγεθος και το βάρος του σώματος της καλλιτέχνιδας. Για τους επόμενους έξι μήνες, η Nelson θα δημιουργήσει με αυτά τα υλικά απορρίμματα γλυπτικές μορφές που να μπορεί να τις φοράει στο σώμα της και να τις κουβαλά μαζί της.
Artist at Work / Πρότζεκτ εν εξελίξει, Μάρτιος–Σεπτέμβριος.

Δημήτρης Τσουμπλέκας: Αμαζόνιος. Είναι ένα πολυδιάσταστο έργο του Δημήτρη Τσουμπλέκα, που εκτυλίσσεται στο παλιό εργαστήριο του Νίκου Κεσσανλή και της Χρύσας Ρωμανού, στο κτήμα τους στο Μαρούσι. Αποτελείται από φωτογραφίες μεγάλου μεγέθους (απεικονίζουν τον χώρο και το τοπίο που τον περιβάλλει, νεκρές
φύσεις τοποθετημένες στο εργαστήριο, αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες), από γλυπτικές κατασκευές (αναπάντεχες συναρμογές αντικειμένων που κυρίως βρέθηκαν στο εργαστήριο, παλιών υλικών ζωγραφικής, οργανικών υλικών από την περιοχή), καθώς και από μια εγκατάσταση στον χώρο και δύο επιτόπιες προβολές βίντεο.
Διάρκεια, 5-5 έως 3-7.

Stephan Goldrajch: Arbre à Palabres (Το Δέντρο της πλατείας). Ένα δέντρο φτιαγμένο από κομμάτια πλεκτών, υφαντών και κεντημάτων, από νήματα πολύχρωμα και κουρέλια σε ποικίλα μοτίβα και συνθέσεις. Το έχουν δημιουργήσει άνθρωποι διαφορετικών ηλικιών και κοινωνικών ομάδων που ζουν ή εργάζονται στις γειτονιές γύρω από το Μουσείο, αλλά και ένοικοι σε οίκους ευγηρίας ή πρόσφυγες σε παρακείμενες δομές.
Διάρκεια ως 31- 5.

Lawrence Abu Hamdan: Ηχητικός ντετέκτιβ. Μέσα από τις οπτικοακουστικές εγκαταστάσεις, τα βίντεο, τις περφόρμανς, τη φωτογραφία, τα δοκίμια και τις διαλέξεις του, καθώς και μέσα από τη χρήση διαφορετικών ειδών ήχου, ο καλλιτέχνης εξερευνά την πολιτική επίδραση της ακρόασης και του ήχου στα ανθρώπινα δικαιώματα και το νόμο.
Διάρκεια, 17-6 ως 30-10.

Διαβάστε επίσης:

Μπράις Μάρντεν: Με έμπνευση από την αρχαιότητα στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Καβάκος στο Μέγαρο για την Ουκρανία – Στη λάθος πλευρά της Ιστορίας οι συνδικαλιστές

Διονύσης Σαββόπουλος: Η Ουκρανία για μας έχει ήδη νικήσει