Καρυάτιδες και αρχαίος ελληνικός ναός στη Νέα Υόρκη – Έργο μιας πρόωρα χαμένης φωτογράφου

Στη φωτογραφία ένα μπλε κολάζ έχει το σχήμα ελληνικού ναού με σύγχρονες Καρυάτιδες στη θέση των κιόνων του και τον θριγκό φτιαγμένο από πλακίδια μπάνιου με μαιάνδρους, μοτίβο συχνό σε πολυκατοικίες της Νέας Υόρκης, με το οποίο η Φραντσέσκα Γούντμαν ήταν εξοικειωμένη.

Στη σύντομη ζωή της, η αμερικανίδα καλλιτέχνιδα είχε γνωρίσει τον αρχαίο κόσμο, είχε ζήσει με τους γονείς της, επίσης καλλιτέχνες, στην Ιταλία, είχε επισκεφθεί την Ελλάδα και είχε ανεβεί στην Ακρόπολη, είχε δει από κοντά το Ερέχθειο και τις αυθεντικές Καρυάτιδες.

Κι αν στο δικό της μνημειακό έργο, ύψους άνω των 4,5 μέτρων, έδωσε το ρόλο τους στις φίλες της, προκειμένου να σηκώσουν το βάρος του δικού της ναού, σήμερα, χρόνια μετά τη δημιουργία του το 1980, η ευθεία πρόσληψη της ιδέας της δεν αποστερείται της φρεσκάδας και της έμπνευσης ενός ανήσυχου και ερευνητικού μυαλού κι ενός πολλά υποσχόμενου ταλέντου.

Δεκάδες φωτογραφίες της, περί τις 60, που το αποδεικνύουν, εκτίθενται τώρα στην γκαλερί Gagosian της Νέας Υόρκης στοχεύοντας ιδιαίτερα στη γοητεία, που ασκούσε πάνω της ο αρχαίος κόσμος και η Κλασική εποχή και δείχνοντας πώς η φωτογραφία θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να μεταμορφώσει το σώμα σε μια γλυπτική μορφή, που να αρμόζει σε ιεροτελεστίες και τελετουργίες.

Η έκθεση παρουσιάζει φωτογραφίες, που έγιναν από το 1975 έως το 1980 περίπου, ένα χρόνο πριν την αυτοκτονία της σε ηλικία 22 ετών, στα σημαντικότερα μέρη, όπου τις δημιούργησε: Στο Πρόβιντενς του Ρόουντ Άιλαντ ενώ ήταν φοιτήτρια στο Rhode Island School of Design, στη Ρώμη και στη Ραβέννα της Ιταλίας ενώ σπούδαζε στο εξωτερικό και στη Νέα Υόρκη όπου ίδρυσε ένα στούντιο και εργάστηκε μέχρι τον πρόωρο θάνατό της.

Η έκθεση στην γκαλερί Gagosian συμπίπτει εξάλλου, με μία αντίστοιχη στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου,  όπου το έργο της Γούντμαν συνδυάζεται με εκείνο της  αγγλίδας φωτογράφου του 19ου αιώνα Τζούλια Μάργκαρετ Κάμερον, μια νέα κορυφαία στιγμή για εκείνη.

Οι δύο ναοί

Κεντρικό στοιχείο της έκθεσης στην γκαλερί Gagosian  είναι το έργο «Blueprint for a Temple (II) (1980) με τις τέσσερεις Καρυάτιδες. «Καθισμένη στο κρεβάτι – ο προβολέας διαφανειών βουίζει στο άλλο δωμάτιο – μια διαφάνεια της Έλεν ως Καρυάτιδας, νιώθω πολύ τεμπέλα και ικανοποιημένη,  η γάτα ξαπλωμένη σε έναν πρόσφατα πλυμένο σωρό από ροζ ρούχα και το δωμάτιο είναι γεμάτο με φρέσκες τουλίπες,  ακόμα και το ψάρι μου έχει φρέσκα λουλούδια από την Τσάιναταουν», έγραφε η ίδια σε  ένα σημειωματάριό της, του 1980, περιγράφοντας τη διαδικασία δημιουργίας μιας Καρυάτιδας.

«Οι Καρυάτιδες σηματοδοτούν μια μετατόπιση από τους οικείους τρόπους έκφρασης με τις ασημένιες αποτυπώσεις της από ζελατίνη, σε αυτό το είδος μνημειακής κλίμακας όπου προσπαθεί να αντιμετωπίσει μεγαλύτερες ιδέες», όπως λέει για την Φραντσέσκα Γούντμαν η Καταρίνα Τζέρινιτς, επιμελήτρια συλλογών του Woodman Family Foundation, που έχουν δημιουργήσει οι γονείς της.

Το συγκεκριμένο έργο μάλιστα ήταν άγνωστο ως πριν από λίγα χρόνια, όταν «ανακαλύφθηκε» σε μια άγνωστη κρύπτη, που περιελάμβανε το Σχέδιο για έναν Ναό (II), καθώς η Γούντμαν είχε ήδη ολοκληρώσει το 1980, έναν ακόμη Ναό, που δωρίστηκε στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης από τους γονείς της, το 2001. Με μεγάλες ομοιότητες μεταξύ τους τα  δύο έργα καθιστούν σαφή την συνεχή ενασχόληση της Γούντμαν με την αρχαιότητα, η οποία γινόταν όλο και πιο έντονη τους τελευταίους μήνες της ζωής της.

Κλασικοί παραλληλισμοί

Η Ιταλία ειδικότερα, διαμόρφωσε την κατανόησή της για τον αρχαίο κόσμο, καθώς η καλλιτέχνιδα πέρασε πολλά καλοκαίρια της παιδικής της ηλικίας στην ύπαιθρο της Φλωρεντίας,  όπου η οικογένειά της  ζούσε σε ένα παλιό αγρόκτημα ενώ είχε ταξιδέψει και σε μουσεία σε όλη την Ευρώπη. Κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους της στο Rhode Island School of Design εξάλλου, σπούδασε στη Ρώμη, κάτι που υπήρξε για εκείνην μία διαμορφωτική εμπειρία.

«Μόλις το 1977–78, όταν πέρασα ένα χρόνο στη Ρώμη προσπάθησα να εξερευνήσω συνειδητά μέσα από το έργο μου το αντίβαρο των αλλεπάλληλων στρωμάτων της ιστορίας της τέχνης της Ιταλίας και το χάος της με τη θρησκεία, τον πολιτισμό και την πολιτική σήμερα», είχε γράψει η ίδια στο περιοδικό της, το 1980.

Υπό το πρίσμα αυτό, φαινομενικά άσχετες φωτογραφίες παρουσιάζουν ξαφνικά κλασικούς παραλληλισμούς. Μια σειρά φωτογραφιών αίφνης, που έγιναν ενώ βρισκόταν στο Πρόβιντενς δείχνει τη Γούντμαν ή τα μοντέλα της «τοποθετημένα» σε φθαρμένους τοίχους, έτσι ώστε τα ορατά θραύσματα του σώματός τους να φαίνονται σαν ξεφλουδισμένες νωπογραφίες. Σε άλλα έργα, το χλωμό σώμα της κείτεται στο πάτωμα ανάμεσα σε πανύψηλες λευκές πλίνθους σαν ένα γλυπτό ανεστραμμένο.

«Η φωτογραφία χρησιμοποιείται για να κάνει το σώμα να φαίνεται σαν κάτι διαφορετικό. Υπάρχει έλλειψη υπερ-ευκρίνειας στη δουλειά της, που είναι σκόπιμη. Μερικές φορές κάνει μικρές κινήσεις για να δημιουργήσει μια στρογγυλεμένη ποιότητα, που δίνει την αίσθηση του μαρμάρου», όπως λέει η Καταρίνα Τζέρινιτς.

«Είμαι στην εικόνα;»

Επηρεασμένη από τον σουρεαλισμό και την εννοιολογική τέχνη, με συχνά επαναλαμβανόμενα συμβολικά μοτίβα η Φραντσέσκα Γούντμαν δημιούργησε συνολικά περί τις 800 εκτυπώσεις ενώ για την εξερεύνηση της σεξουαλικότητας και του σώματός της συχνά συγκρίνεται με τον Μαν Ρέι. «Είμαι στην εικόνα; Μπαίνω ή βγαίνω από αυτην; Θα μπορούσα να είμαι ένα φάντασμα, ένα ζώο ή ένα νεκρό σώμα, όχι μόνο αυτό το κορίτσι που στέκεται στη γωνία;», είχε πει κάποτε.

Στη Ρώμη έκανε μερικά από τα πιο ποιητικά και προκλητικά έργα της αλλά μετακομίζοντας στη Νέα Υόρκη το 1979 για να ακολουθήσει καριέρα στη φωτογραφία, οι απογοητεύσεις ήταν πολλές. Η δουλειά της απορριπτόταν από πιθανούς εργοδότες ενώ παράλληλα μια διαλυμένη σχέση την ώθησε σε βαθιά κατάθλιψη. Το φθινόπωρο του 1980 επέζησε μια αποτυχημένης απόπειρας αυτοκτονίας, μετά την οποία έζησε με τους γονείς της στο Μανχάταν, αλλά τελικά τον Ιανουάριο του επόμενου έτους πήδηξε από ένα παράθυρο σοφίτας στη Νέα Υόρκη βάζοντας οριστικά τέλος στη ζωή της.

Αν και είχε λίγες ευκαιρίες ωστόσο να δείξει δουλειά της εν ζωή, η Γούντμαν αποτέλεσε αργότερα αντικείμενο πολυάριθμων ατομικών εκθέσεων, συμπεριλαμβανομένης της «Francesca Woodman. On Being an Angel», το 2016 στο Moderna Museet στη Στοκχόλμη και το «Life in Motion του 2018: Egon Schiele/ Francesca Woodman»  στην Tate Liverpool στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Διαβάστε επίσης:

«Το Σημάδι των Τεσσάρων»: Το χειρόγραφο του «Σέρλοκ Χολμς» για 1,2 εκατομμύρια δολάρια

«Πρόσωπο με πρόσωπο» – Τα πορτρέτα Φαγιούμ και ο ελληνιστικός πολιτισμός σε έκθεση

Συλλογή Γιώργου Οικονόμου: Για πρώτη φορά στην Ελλάδα το έργο της Ντάνα Σουτς