Η γυναίκα που έσπασε τα ταμπού του 17ου αιώνα και ζωγράφισε εκκλησίες στο προσκήνιο

Ποια ήταν η Ντιάνα ντε Ρόζα; Πώς έσπασε τα ταμπού για τις γυναίκες καλλιτέχνιδες τον 17ο αιώνα; Και πώς σήμερα βρίσκεται στο διεθνές προσκήνιο κάνοντας με έναν πίνακά της ρεκόρ δημοπρασίας;

Γεννήθηκε στην Νάπολη από καλλιτεχνική οικογένεια, έλαβε αντίστοιχη καλλιέργεια, τόσο μεγάλο ήταν το ταλέντο της, που της δόθηκε η άδεια να ζωγραφίζει εκκλησίες και πέθανε νέα από το χέρι του ζηλότυπου άντρα της είναι η σύντομη απάντηση. Η ζωή της όμως, και το έργο της, μεγάλο μέρος του οποίου έχει αποδοθεί λανθασμένα σε άλλους καλλιτέχνες έχει πολύ περισσότερα επεισόδια, που την τοποθετούν την πρωτοπορία της τέχνης εποχής της. Γιατί η Ντιάνα ντε Ρόζα ήταν μία από τις λίγες επαγγελματίες γυναίκες ζωγράφους αυτής της εποχής στην Ιταλία, με ιδιαίτερο στυλ και εξαιρετική κομψότητα, που χρειάστηκε να φθάσει ωστόσο, ο 21ος αιώνας για να αναδειχθεί στα νεώτερα χρόνια.

Η εντυπωσιακή «Σαλώμη» της έτσι, άγνωστη προηγουμένως στους μελετητές έφθασε σε πρόσφατη δημοπρασία του οίκου Sotheby’s τα 436.086 δολάρια υπερτετραπλασιάζοντας την υψηλή εκτίμησή της στις πωλήσεις Παλαιών Δασκάλων και Πινάκων του 19ου Αιώνα.

Ο δραματικός πίνακας με την «Σαλώμη και την κεφαλή του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή» προσφέρει μια σπάνια ματιά στο τολμηρό, εκφραστικό στυλ της Ντε Ρόζα, που ήταν επίσης σύγχρονη της Αρτεμισίας Τζεντιλέσκι, το έργο της οποίας έχει από καιρό εκτιναχθεί επίσης, στις πωλήσεις. Όλων αυτών των γυναικών το έργο άλλωστε έχει επισκιασθεί από καλλιτέχνες, όπως ο Καραβάτζιο –δικαιολογημένα στην περίπτωσή του- αλλά και άλλους, λιγότερο άξιους συνομηλίκους τους.

Οικογένεια καλλιτεχνών

Γνωστή ως Αννέλα ντι Μάσιμο η Ντιάνα ντε Ρόζα γεννήθηκε το 1602. Πατέρας της ήταν ο μανιεριστής ζωγράφος Τομάσο ντε Ρόζα μετά τον θάνατο του οποίου, το 1610, η μητέρα της παντρεύτηκε τον ζωγράφο επίσης, Φιλίππο Βιτάλε. Αυτός θεωρείται ότι πιθανότατα ανέλαβε την πρώιμη εκπαίδευση της ίδιας, καθώς και του μικρότερου αδελφού της Πατσέκο. Μερικά χρόνια αργότερα, το 1621, σε ηλικία 19 ετών, η Ντε Ρόζα εντάχθηκε στο εργαστήριο του Γκασπάρε Ντελ Πόπολο, όπου και γνώρισε τον μετέπειτα σύζυγό της, ζωγράφο Αγκοστίνο Μπελτράνο.

Στο μεταξύ το ταλέντο της τράβηξε την προσοχή του Μάσιμο Σταντσιόνε, επικεφαλής του πιο πολυσύχναστου στούντιο της Νάπολης εκείνη την εποχή, ο οποίος την στρατολόγησε στο δικό του εργαστήριο και έγινε σημαντικός μέντορας και υποστηρικτής της. Ακόμη και επίδομα μητρότητας της παρείχε, όταν χρειαζόταν διαλείμματα από την εργασία για να γεννήσει τα επτά παιδιά της, προκειμένου να την κρατήσει στο πρόγραμμα του εργαστηρίου του.

Οι φιλοδοξίες

Μετά από κάποια χρόνια όμως, όπως αναφέρει ο βιογράφος της, ο ιταλός ιστορικός τέχνης του 18ου αιώνα Μπερνάντο ντε Ντομίνιτσι η καλλιτέχνιδα κουράστηκε να δημιουργεί έργα για τον Σταντσιόνε, που είχαν προορισμό να μπουν μόνον σε ιδιωτικούς χώρους. Εκείνη είχε μεγαλύτερες φιλοδοξίες, να αφήσει με το έργο της το στίγμα της στη δημόσια σφαίρα, εν μέρει «για να δείξει, ότι και οι γυναίκες μπορούσαν να επιτύχουν την αριστεία στην τέχνη», όπως γράφει ο Ντομίνιτσι. Επίσης, γαλούχησε γύρω της νεαρές καλλιτέχνιδες, που ακολούθησαν τον δρόμο της.

Η ντε Ρόζα συνέβαλε έτσι στην εικονογράφηση των οροφών της εκκλησίας Πιετά ντε Τουρκίνι, όπου ζωγράφισε σκηνές από τη ζωή της Παναγίας, που δυστυχώς καταστράφηκαν όταν κατέρρευσε η στέγη, το 1638. Δύο ακόμη σκηνές όμως, που ζωγράφισε η Ντε ρόζα για την εκκλησία του Σαν Τζιοβάνι Ματζόρε της Νάπολης φυλάσσονται στο Επισκοπικό Μουσείο της πόλης.

Δολοφονία ή όχι;

Η καλλιτέχνιδα πέθανε εύπορη το 1643, σε ηλικία 41 ετών και ο θάνατός της έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών εικασιών χάρη στην αφήγηση του Ντε Ντομίνιτσι, ότι δολοφονήθηκε από τον σύζυγό της, λόγω της ψευδούς φήμης, που ξεκίνησε μια υπηρέτρια διαδίδοντας, ότι είχε σχέση με τον Σταντσιόνε.

Εξ αιτίας αυτής της ιστορίας μάλιστα, και του ενδιαφέροντος των Ρομαντικών του 19ου αιώνα για τα εγκλήματα πάθους με την δραματική γοητεία που ασκούσαν πάνω τους, αρκετά μυθιστορήματα και θεατρικά έργα γράφτηκαν για την ντε Ρόζα, συμπεριλαμβανομένου του ανώνυμου «Anna de Rosa ossia una folle gelosia» του 1841 ( Άννα ντε Ρόζα ή μία παράφορη ζήλεια).
Από την άλλη ωστόσο, η φερόμενη δολοφονία της δεν τεκμηριώνεται από το πιστοποιητικό θανάτου της, καθώς ορισμένοι μελετητές πιστεύουν ότι μπορεί να πέθανε από ασθένεια.

Προκαταλήψεις και αναβίωση

Παρά τη σύντομη αναβίωση του έργου της Ντε Ρόζα από τους Ρομαντικούς πάντως, σε μεγάλο βαθμό παρέμεινε απαρατήρητη κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Σύμφωνα με μια εκτίμηση, περίπου 28 έργα αποδίδονται στην ίδια και σ΄ αυτά, μπορεί κανείς να δει την επιρροή του Καραβάτζιο στις δραματοποιημένες συνθέσεις της και την αριστοτεχνική χρήση του κιαροσκούρο. Ωστόσο, το στυλ της ξεχωρίζει για την φινέτσα του, η οποία παράγει μια πιο διακριτική συναισθηματική ένταση.

Η «Σαλώμη με την Κεφαλή του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή», που βρισκόταν στην ίδια ιδιωτική ιταλική συλλογή από το 1950 δεν είχε ποτέ δημοσιευτεί. Στην δημοπρασία του οίκου Sotheby’s προσέλκυσε την προσοχή τεσσάρων πλειοδοτών, συμπεριλαμβανομένου ενός ιδιώτη συλλέκτη στην Ασία, οι οποίοι αγωνίστηκαν για την διεκδίκηση του έργου, πριν τελικά όμως, αυτό κατακυρωθεί σε έναν αγοραστή στην αίθουσα.

Σε κάθε περίπτωση η Ντε Ρόζα φαίνεται να ακολουθεί τα χνάρια της Τζεντιλέσκι και της Λαβίνια Φοντάνα, καθώς το ενδιαφέρον της αγοράς έχει στραφεί τα τελευταία χρόνια σε γυναίκες καλλιτέχνιδες, που οι προκαταλήψεις της εποχής τους, λόγω φύλου, όχι μόνο περιόρισαν τις ευκαιρίες τους να ακολουθήσουν καλλιτεχνικές σταδιοδρομίες, αλλά και είδαν τους ιστορικούς τέχνης να μειώνουν ή να παραλείπουν αναδρομικά, τα επιτεύγματα όσων ήταν επιτυχημένες στη ζωή τους.