Ένας αρχαίος ναός αναζητείται – Έρευνες για την Αμαρυσία Αρτέμιδα κοντά στην Ερέτρια

Είναι η θεά που έδωσε τον όνομά της σε έναν σύγχρονο δήμο της Αττικής. Εκείνη που λατρευόταν με πολλές υποστάσεις.

Και στη γιορτή της γίνονταν μεγάλοι αθλητικοί, μουσικοί και δραματικοί αγώνες, πομπές και θυσίες. Παρ’ όλα αυτά, ο ναός της ακόμη αναζητείται. Πρόκειται για την Αμαρυσία Αρτέμιδα, θεότητα που λατρευόταν στην Αμάρυνθο της Ερέτριας, στην Εύβοια και από εκεί η γιορτή της, τα Αμαρύσια, μεταφέρθηκαν στον αττικό Δήμο του Άθμονος, που, με το χρόνο, η ονομασία του μετατράπηκε στο γνωστό Αμαρούσιον (Μαρούσι).

Με ιστορία, που αρχίζει από την Νεολιθική, ήδη, εποχή και με διαρκή κατοίκηση μέσα στους αιώνες  -το όνομά στης αναφέρεται και σε πινακίδα της Γραμμικής Β από την Θήβα- η αρχαία Αμάρυθνος φημιζόταν γι’ αυτό το ιερό, που καταγράφεται μάλιστα από τους περιηγητές από τον 17ο αιώνα ως και τον 19ο αιώνα, αλλά σήμερα έχει «εξαφανιστεί».

Ανάμεσά τους ο Βιντσέντζο Μαρία Κορονέλλι, διάσημος γεωγράφος, κοσμογράφος και χαρτογράφος στα μέσα του 17ου αιώνα αναφέρει, στο έργο του L’ Isolario, ότι στην πεδιάδα της Αμαρύνθου βρισκόταν μεγαλοπρεπής ναός της Αρτέμιδος με ογδόντα (!) κίονες. Και, παρ’ ότι είναι εμφανής η υπερβολή, δύο αιώνες αργότερα ο Γάλλος ιστορικός Jules Girard επιβεβαιώνει ότι ναός πράγματι υπήρχε και στην εποχή του, ορατός μάλιστα από το όρος Κοτύλαιο.

Όπως λέει, όμως, η αρχαιολόγος δρ. Έφη Σαπουνά – Σακελλαράκη, επ. Έφορος Αρχαιοτήτων Εύβοιας, ούτε οι ανασκαφές της Ελβετικής Αρχαιολογικής Σχολής, που είναι σε εξέλιξη, μπορούν να παρουσιάσουν πειστικά ευρήματα για τον εντοπισμό της θέσης του. Παρά την διαβεβαίωσή τους για το αντίθετο.

«Η διασπορά πολλών αρχαιολογικών ευρημάτων στην ευρύτερη περιοχή της Αμαρύνθου, μεταξύ Άνω και Κάτω Βάθειας (οι δύο νεότεροι οικισμοί), όπως επιγραφές, αρχιτεκτονικά μέλη, ένας «ομφαλός» και ένα ανάγλυφο με την τριάδα Απόλλων, Λητώ, Άρτεμη, που βρίσκεται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, έχουν οδηγήσει τους μελετητές του 19ου και του 20ου αιώνα σε λάθος κατεύθυνση», λέει η κυρία Σαπουνά – Σακελλαράκη, η οποία κατέθεσε την άποψή της στο πρόσφατο διήμερο συνέδριο «Εύβοια Γη των Αβάντων», που διεξήχθη στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χαλκίδας (όπου Άβαντες, προϊστορικός ελλαδικός λαός).

Συγκεκριμένα, ο λόφος Γεράνι (Παλαιοχώρα) και η γύρω περιοχή κέντριζαν πάντα το ενδιαφέρον όσων αναζητούσαν την θέση του ναού της Αμαρυσίας Αρτέμιδος. Όπως ο ιστορικός Willamovitz, ο αρχαιολόγος Δημήτριος Σταυρόπουλος (1895), Αμερικανοί αρχαιολόγοι, ο Κωνσταντίνος Κουρουνιώτης (1897-1900), ο Γεώργιος Παπαβασιλείου το 1902, αργότερα το 1957 ο John Boardman και, στην δεκαετία του ’80, ο Denis Knoepfler, ο οποίος, σε μελέτη του, εντόπισε λανθασμένες καταγραφές στον Στράβωνα ως προς την απόσταση μεταξύ Ερέτριας και Αμαρύνθου, κάτι που προκαλούσε παρανοήσεις για τις τοποθεσίες.

«Κατά τη δική μου εκτίμηση, που έχω διατυπώσει ήδη από το 1992, ο ναός πρέπει να βρισκόταν μεταξύ της εκκλησίας της Αγίας Κυριακής, κοντά στον ποταμό
Σαρανταπόταμο (αρχαίο Ερασίνο) και του λιμανιού», δηλώνει η αρχαιολόγος. Η ίδια, άλλωστε, έχει εντοπίσει τον αποθέτη του ιερού στην περιοχή της Αγίας Κυριακής, κάτι που σημαίνει ότι εκεί γύρω πρέπει να βρίσκεται ο ναός.

Όπως ανέφερε στο συνέδριο «Μία λαθρανασκαφή το 1987 σε οικόπεδο μας έδωσε την ευκαιρία να βρούμε τον μεγάλο αποθέτη, που περιείχε εκατοντάδες πολύτιμα ευρήματα, που χρονολογούνται από την αρχαϊκή περίοδο ως τους πρώτους βυζαντινούς χρόνους και δεν μπορεί παρά να προέρχονται από ένα σημαντικότατο ιερό».

Πρόκειται κυρίως για ειδώλια, γυναικεία και παιδικά ως επί το πλείστον, αλλά και ζώων (όπως πουλιά, χοίροι, τζιτζίκια κ.ά.), μεταλλικά αντικείμενα, όπως τμήμα μικρογραφικού μολύβδινου θρόνου, δύο μολύβδινα ελάσματα, πόρπες, χάλκινα δαχτυλίδια και αντικείμενα γυναικείας δραστηριότητας, όπως ενσφράγιστα υφαντικά βάρη και σφονδύλια, λυχνάρια, μαρμάρινα πώματα πυξίδων, καθώς και γυάλινες οινοχόες, φοινικικής προέλευσης, με γαλάζιο και κίτρινο χρώμα. Ακόμη, δύο επίνητρα (χρήσιμα για το ξάσιμο του μαλλιού), το ένα με σκηνή σε γυναικωνίτη και το άλλο με ερωτική σκηνή σε ανάκλιντρο, πολλά αγγεία, πήλινα πλακίδια με ανάγλυφες παραστάσεις κ.ά.

«Παρ’ ότι είμαι ευτυχής που η Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή έχει εντοπίσει νέα στοιχεία για τον ναό της Αμαρυσίας Αρτέμιδος, θα πρέπει να επισημάνω ότι δεν
είναι αρκετά για την ταύτισή του. Γιατί, όπως πιστεύω, μέχρι στιγμής έχουν βρεθεί στοιχεία του ιερού, όχι όμως ο ίδιος ο ναός. Πόσω μάλλον που οι επιγραφές, που ήρθαν στο φως, είναι μικρό μόνον μέρος απ’ όσες έχουν βρεθεί στην περιοχή σε βάθος χρόνου», καταλήγει η κυρία Σαπουνά –Σακελλαράκη.

Η Αμάρυνθος (από τη λέξη αμαρύσσω, που σημαίνει λάμπω, ακτινοβολώ) εξακολουθεί ακόμη να κρατά τα μυστικά της.