Αλ. Σαμαράς: Πώς βρήκαμε «σπίτι» για τον Οδυσσέα Ελύτη

Η δημιουργία «σπιτιού» στην Πλάκα το οποίο θα στεγάζει την πνευματική κληρονομιά του νομπελίστα ποιητή Οδυσσέα Ελύτη, πρωτοβουλία της Ιουλίτας Ηλιοπούλου σε μελέτη του Αλέξανδρου Σαμαρά, μπαίνει επιτέλους στην τελική ευθεία από το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού και τη Λίνα Μενδώνη.

Το διατηρητέο κτήριο και τα δύο βοηθητικά κτίσματα ανήκουν στην περιουσία του υπουργείου και αποκαθίστανται από την αρμόδια υπηρεσία του. Ο προϋπολογισμός ανέρχεται σε 657.200 ευρώ και η δημοπράτησή του έχει προγραμματιστεί για το πρώτο τρίμηνο του 2021.

Στη λογική ίσως της μουσειακής οικίας του Χεμινγουέι στην Κούβα, αποκαθίσταται το γραφείο και τα προσωπικά αντικείμενα του Οδυσσέα Ελύτη. Το γραφείο του, από το σπίτι του στην αγαπημένη του οδό Σκουφά στο Κολωνάκι, θα μεταφερθεί αυτούσιο στη νέα του στέγη στη συμβολή των οδών Διοσκούρων και Πολυγνώτου. Βρίσκεται κοντά στη Ρωμαϊκή Αγορά και το σπίτι της Μελίνας Μερκούρη, όπως εξήγησε ο Αλέξανδρος Σαμαράς.

Με αφορμή την ανακοίνωση από το υπουργείο Πολιτισμού, ο γνωστός αρχιτέκτονας εμπιστεύτηκε τις αναμνήσεις του για τους σκοπούς της συγκεκριμένης δημοσίευσης. Θυμάται που περιδιάβαινε ο ίδιος τους δρόμους του κέντρου μαζί με την ποιήτρια, σύντροφο και διαχειρίστρια του έργου του Ελύτη Ιουλίτα Ηλιοπούλου, καθώς εκείνη πολλά χρόνια τώρα (και οπωσδήποτε από το μακρινό 2013) δικαίως αναζητούσε μια στέγη για να φυλαχτούν οι θησαυροί της κληρονομιάς του.

Μόλις βρέθηκε το κτήριο με θέα την Ακρόπολη και το Αστεροσκοπείο, ο Αλέξανδρος Σαμαράς και οι συνεργάτες του παραχώρησαν pro bono την αρχιτεκτονική μελέτη στον τότε αναπληρωτή υπουργό Παιδείας, Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού Κώστα Τζαβαρά. Ύστερα πέρασε στα χέρια του διαδόχου του Κωνσταντίνου Τασούλα για να παγώσει επί ΣΥΡΙΖΑ. Η αποκατάσταση άρχισε να δρομολογείται πριν από ένα χρόνο από τη Λίνα Μενδώνη και τώρα το έργο προβλέπεται στον προϋπολογισμό του 2021. Η στατική μελέτη αποτελεί προσφορά του γραφείου του Παναγιώτη Παναγιωτόπουλου.

Παναγιά Παντοχαρά

Ο Αλέξανδρος Σαμαράς με την Ιουλίτα Ηλιοπούλου εξάλλου είχαν συνεργαστεί και στο παρελθόν για να τιμήσουν την πνευματική κληρονομιά του κορυφαίου ποιητή. Έμπνευσή τους αποτέλεσε ο περίφημος στίχος «η Ίος η Σίκινος η Σέριφος η Μήλος/ “Κάθε λέξη κι από ‘να χελιδόνι/ για να σου φέρνει την άνοιξη μέσα στο θέρος» από το Άξιον Εστί.

Από όλες τις Κυκλάδες διάλεξαν τη Σίκινο παρότι δεν είχε πάει ο ίδιος ο Ελύτης. «Του άρεσε όμως η αγνότητα αυτών των νησιών συνολικά», διευκρινίζει ο αρχιτέκτονας. Η κοινότητα τους διέθεσε αμελλητί έναν κτήμα μεταξύ της χώρας και της μονής Ζωοδόχου Πηγής για να ανορθώσουν εκεί ένα μικρό ξωκκλήσι.

Όλα πραγματοποιήθηκαν με χρήματα της Ηλιοπούλου η οποία δεν δεχόταν από κανέναν την οποιαδήποτε συνεισφορά. Τα σχέδια του Αλέξανδρου Σαμαρά υλοποίησε ντόπιος χτίστης με απλό μπετόν B-165 υπό την επίβλεψη βέβαια του ίδιου του αρχιτέκτονα ο οποίος και πάλι βέβαια εργάστηκε αφιλοκερδώς.

Όλα πραγματοποιήθηκαν με «ταπεινοσύνη», όπως ίσως θα προτιμούσε και ο ποιητής. Έτσι δημιουργήθηκε από την Ιουλίτα και τον Αλέξανδρο εις μνήμην του Ελύτη η Παναγιά Παντοχαρά στη Σίκινο που κοιτάζει προς τη Σίφνο. Πρόκειται για ένα απολύτως λιτό σχέδιο, σαν χώρος διαλογισμού τον οποίο εσωτερικά κοσμεί απλός ξύλινος σταυρός. Ιδωμένο από μια προοπτική, μοιάζει να υπερβαίνει το χρόνο.

Όσον αφορά τη δημιουργία σπιτιού για τον Ελύτη ο ίδιος δημιουργός δήλωσε: «Η “Αλέξανδρος Κ. Σαμαράς και Συνεργάτες και εγώ προσωπικά συνεχίζουμε σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς να συμβάλλουμε pro bono στη δημιουργία ενός υποδειγματικού έργου πολιτισμού: του “ΑΕΡΤΟΝ-ΣΠΙΤΙ ΕΛΥΤΗ”, που θα στεγάσει Χώρο Έκθεσης και Φύλαξης του Αρχείου Οδυσσέα Ελύτη στην Πλάκα. Η υπουργός πολιτισμού και αθλητισμού Λίνα Μενδώνη μας τιμά με την ανάθεση της παρακολούθησης του έργου. Με τον τρόπο αυτό οι ευχές μας για τα Χριστούγεννα και τον καινούργιο χρόνο παίρνουν ένα ιδιαίτερο, πολύ ουσιαστικό νόημα».

Με τη σειρά της η Λίνα Μενδώνη δήλωσε: «Ο Οδυσσέας Ελύτης, με τον θησαυρό της ποίησής του, τίμησε την Ελλάδα και την ελληνική γλώσσα ταξιδεύοντας τες πάνω σε “λοξές  δελφινιών ράχες”, στα πέρατα του κόσμου. Η δημιουργία ενός χώρου μελέτης και προβολής του έργου του, είναι ο ελάχιστος φόρος τιμής στον σπουδαίο Ελληνα ποιητή. Ερευνητές,  αλλά και πολίτες, σύγχρονοι και επιγενόμενοι, θα μπορούν να γνωρίζουν την δύναμη του έργου του Ελύτη, να μελετούν την αξία της ποίησής του σ’ έναν χώρο αφιερωμένο στην προσωπικότητα, στη ζωή, στην πολύτιμη εθνική παρακαταθήκη, με την οποία πλούτισε την χώρα. Η ευγνωμοσύνη μας στην κυρία Ηλιοπούλου είναι βαθύτατη. Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού ολιγώρησε από το 2014 για την ολοκλήρωση του φακέλου των μελετών και την εξεύρεση των πόρων για την υλοποίηση του έργου. Οφείλομε να ολοκληρώσομε την αποκατάσταση του κτηρίου το συντομότερο. Το οφείλομε στον Ποιητή και στην πνευματική του παρακαταθήκη».

Διαμόρφωση των χώρων

Στο αναμορφωμένο κτήριο προβλέπονται εκθεσιακοί χώροι καθώς και η φύλαξη του ανεκτίμητου Αρχείου Ελύτη. Ταυτόχρονα, φωτογραφίες, κείμενα, ηχητικό και σημαντικό οπτικό υλικό θα συνθέτουν ανάγλυφα τη ζωή του κορυφαίου ποιητή.

Στο ισόγειο τοποθετείται ο χώρος υποδοχής του κοινού και ο χώρος έκθεσης. Ο τελευταίος περιλαμβάνει χρονολόγιο (συσχετισμό με γεγονότα του 20ού αιώνα), πρώτες εκδόσεις (52 βιβλία), χειρόγραφα, έργα ζωγραφικής, κολάζ του Ελύτη ή έργα που ο ίδιος αγαπούσε και στα οποία έχει αναφερθεί, ενδεικτικές μεταφράσεις, δυνατότητα ακρόασης ηχητικών ντοκουμέντων ή και προβολής κινηματογραφικού υλικού, μεταξύ άλλων.

Στον όροφο δημιουργείται χώρος πληροφοριών για το κοινό, αίθουσα πολλαπλών χρήσεων για διαλέξεις, συνέδρια, εκπαιδευτικά προγράμματα, αλλά και μουσικές  και ποιητικές εκδηλώσεις, και μικρό καφέ με θέα στην Ακρόπολη, το λόφο της Πνύκας και το Αστεροσκοπείο, το οποίο θα λειτουργεί και ως φουαγιέ της αίθουσας εκδηλώσεων.

Το υπόγειο χρησιμοποιείται ως βιβλιοθήκη – σπουδαστήριο, με βιβλία, περιοδικά (περίπου 1000 τίτλοι), δίσκους, φωτογραφικό, ηχητικό και κινηματογραφικό υλικό και θα διαθέτει υπολογιστές. Οι μελετητές θα έχουν πρόσβαση στο σύνολο των εκδόσεων (ελληνικών και ξένων), σε αφιερώματα και βιβλία για το έργο του ποιητή. Σε ειδικό χώρο θα φυλάσσεται αρχειακό υλικό, που δεν θα εκτίθεται, σημειωματάρια εργασίας, αποκόμματα τύπου, αρνητικά φωτογραφιών και έργων, αφίσες, προγράμματα μεταξύ άλλων.

Η συγχρονισμένες προσπάθειες της Ηλιοπούλου και της πολιτείας εγγυώνται έτσι μεγαλύτερη προβολή και σταθερότερη δημόσια επαφή του κοινού με το απαράμιλλο έργο του ποιητή της ελληνικότητας αλλά και του μοντερνισμού.