Το τεράστιο ψέμα της «δημόσιας διαβούλευσης» στην Ελλάδα

Ορθός ο κυβερνητικός μεταρρυθμιστικός οίστρος. Παρά τα λάθη μακάρι να συνεχιστεί. Θα πρέπει κανείς να ανατρέξει στην διετία 1981-1982 για αντίστοιχη σε έκταση κυβερνητική παρέμβαση. Μόνο που τότε πληρώσαμε ακριβά τα λάθη της επιρροής του λαϊκισμού σε κρίσιμες και κατά τα άλλα αναγκαίες αλλαγές.

Ας ελπίσουμε ότι η σημερινή κυβέρνηση θα αφουγκραστεί τις επιθυμίες του κοινωνικού συνόλου, και δεν θα υπάρξουν λάθη λαϊκισμού. Η επιλογή της λέξης «αφουγκραστεί» είναι συνειδητή και σκόπιμο, διότι μόνο έτσι θα μπορεί η κυβέρνηση να αποφύγει την παγίδα του φτηνού λαϊκισμού. Μόνο έτσι διότι η περίφημη φράση «δόθηκε στην δημοσιότητα το νομοσχέδιο τάδε για δημόσια διαβούλευση» είναι ένα τεράστιο ψέμα.

Δημόσια διαβούλευση δεν υπάρχει στην Ελλάδα — στο εξωτερικό το ψήγματα της ουσιαστικής δημόσιας διαβούλευσης έχουν εμφανιστεί και δοκιμάζονται – σχεδόν πάντα με επιτυχία. Στην Ελλάδα, που πρωτοτύπησε στον τομέα αυτόν με την «Διαύγεια», είμαστε ακόμη σε…νεολιθική εποχή. Η Διαύγεια, όμως,  πληροφορεί τον πολίτη για τις πράξεις των συγκεκριμένων προσώπων δημοσίου δικαίου  που αναφέρονται στον σχετικό νόμο. Τίποτα περισσότερο.

Ας πούμε ότι στο νομοσχέδιο για τις παραθαλάσσιες περιοχές (για να είμαι σαφής προσωπικά δεν διαφωνώ με τις ρυθμίσεις του) 10,000 πολίτες θέλουν να καταθέσουν τις απόψεις τους.

Και ας υποθέσουμε ότι υπάρχει η σχετική πλατφόρμα για να το κάνουν. Για να υπάρχει, όμως, στην συνέχεια μετρήσιμο αποτέλεσμα θα πρέπει να γίνονται συνοπτικά τα εξής βήματα, πάντα με την διασφάλιση της ανωνυμίας: η «κάθαρση» των απόψεων από τις ύβρεις και τις θέσεις που δεν έχουν σχέση με το αντικείμενο, η ταξινόμηση τους ανάλογα με το αντικείμενο του σχολίου, η επισήμανση των αντιφάσεων, η επίλυση τους με τα σχετικά εργαλεία (conflict resolution) τα οποία στην ουσία αναδεικνύουν που η διαφωνία είναι ουσιαστική και που επιφανειακή, η αναγνώριση των πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών κριτηρίων που χαρακτηρίζουν την άποψη του πολίτη και η εκ νέου ταξινόμηση τους, τέλος, η εξαγωγή σαφών, εύκολα αναγνωρίσιμων και πρακτικών προτάσεων.

Αυτά, βέβαια, δεν γίνονται. Η «δημόσια διαβούλευση» εξαντλείται στην κομματική κοκορομαχία που ξεκινά από την δημοσίευση του νομοσχεδίου, διατηρείται σε κάθε στάδιο της νομοθετικής πορείας του και, συχνά, καταλήγει σε ακραίες πράξεις αντίδρασης. Μία καλόπιστη κυβέρνηση, όπως η σημερινή, προσπαθεί να ακούσει την αντιπολίτευση και να λάβει υπόψη της τις καλοπροαίρετες κριτικές και προτάσεις.

Το σημερινό ΠΑΣΟΚ δείχνει πως τείνει στην υιοθέτηση αυτής της πρακτικής. Παρά ταύτα, αυτή είναι μία συνεννόηση άλλων εποχών – όταν η κοινωνία πίστευε στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Σήμερα, η υιοθέτηση επώδυνων λύσεων στα παγκόσμια προβλήματα των καιρών μας, και η επιτακτική ανάγκη της διαφύλαξης της κοινωνικής συνοχής και της λειτουργίας της δημοκρατίας, απαιτούν την πιο ενεργή συμμετοχή των πολιτών στα τεκταινόμενα.

Η εξέλιξη δεν εκπλήσσει—τουλάχιστον τους μελετητές (ακαδημαϊκούς και μη) των δημοκρατικών θεσμών και των κινδύνων που αντιμετωπίζει η δημοκρατία. Στην Ελλάδα εξακολουθούμε να βλέπουμε τους κινδύνους από την σκοπιά των προηγούμενων εμπειριών (στρατιωτικά ή άλλα πραξικοπήματα, ελευθερία του Τύπου, αδικαιολόγητες φυλακίσεις) και παραγνωρίζουμε το βαθύτερο πρόβλημα της δημοκρατίας που συνοψίζεται στην αποχή του πολίτη από τις διαδικασίες της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Ένδειξη του προβλήματος  η αποχή στις εκλογές. Αμέσως επισημαίνεται το γεγονός, βέβαια, με πηχυαίους τίτλους, και… αμέσως ξεχνιέται.

 Οι γνωστοί κίνδυνοι για την δημοκρατία εξακολουθούν να υφίστανται. Οι νέοι κίνδυνοι συζητούνται – στην χώρα μας δεν θα έλεγα πως επιδεικνύουμε ιδιαίτερο ζήλο –με κύρια έμφαση στο θέμα της λεγόμενης misinformation & disinformation και της επιρροής στον εκλογικό κύκλο μέσω των στοχευμένων παρεμβάσεων από τα trolls  των …υπογείων. Οι κίνδυνοι, όμως, είναι πολύ μεγαλύτεροι – τους ζούμε καθημερινά όταν, π.χ., οι προσωπικά στοχευμένες διαφημίσεις σκάνε στην οθόνη μας ή όταν μας απασχολεί το γεγονός ότι τα εργαλεία προσωπικής αναγνώρισης μπορούν πανεύκολα να μετατραπούν σε αποτελεσματικό μέτρο ελέγχου της ατομικής μας ελευθερίας.

Σε πολλά από τα σύγχρονα αυτά προβλήματα, η απάντηση που δίδεται αφορά την συμμετοχή των πολιτών στην δημοκρατία. Η άμεση δημοκρατία της Αθήνας δεν είναι εφικτή. Ο θεσμός της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας ήταν η μεγάλη συνεισφορά της Αγγλίας στην δημοκρατία. Σήμερα, ακριβώς επειδή επικρατούν οι κομματικές κοκορομαχίες και επειδή έχει αυξηθεί σε υπερβολικό βαθμό η ισχύς της εκτελεστικής απέναντι στη νομοθετική εξουσία, η εισαγωγή του θεσμού της συμμετοχικής ή διαβουλευτικής δημοκρατίας ( deliberative democracy) αναγνωρίζεται διεθνώς ως η εξέλιξη που συμπληρώνει και ισχυροποιεί την αντιπροσωπευτική δημοκρατία.

Στο ερώτημα παλαιάς κοπής ως προς την δυνατότητα υλοποίηση των βημάτων που πολύ συνοπτικά αναφέρονται πιο πάνω ως στοιχεία που συνιστούν πραγματική δημόσια διαβούλευση, η απάντηση είναι απλή και, θεωρώ, σε πολλούς ήδη γνωστή: η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ)  το επιτρέπει, η δε Ευρωπαϊκή Ένωση ήδη χρηματοδοτεί ερευνητικά προγράμματα για την περαιτέρω ανάπτυξη των αλγορίθμων που ήδη υπάρχουν και χρησιμοποιούνται—όπως η πύλη Have your say.

Η ΤΝ δεν έχει δημιουργήσει κινδύνους, η δυνητική χρήση της έχει. Σε αντίθεση, έτσι, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την ΤΝ για να βοηθήσουμε τους πολίτες να συμμετάσχουν στην δημοκρατία και να δουν τα απτά αποτελέσματα της συμμετοχής τους. Η ψήφος κάθε τέσσερα δεν επαρκή, πλέον, από μόνη της.