Ο μύθος των λογικών ηγεσιών

Σε συζήτηση Κυριακή μεσημέρι, φίλος διόλου ευνοϊκά διακείμενος προς τη Ρωσία του Putin εξέφρασε την άποψη ότι «δεν μπορεί να μην είχε εκτιμήσει ο Ρώσος ηγέτης ότι θα υπήρχαν προβλήματα – οπότε πρέπει να έχει ένα plan B που θα το δούμε σταδιακά να ξεδιπλώνεται».

Αυτόματα σκέφτηκα πόσο πολύ ενδόμυχα πιστεύουμε, αν όχι στο αλάθητο του Πάπα (δηλαδή της σχεδόν της όποιας ηγεσίας), στο γεγονός ότι η κάθε ηγετική απόφαση έχει προηγουμένως αναλυθεί διεξοδικά, έχει συγκριθεί με εναλλακτικά σενάρια και έχει προετοιμαστεί για περίπου κάθε πιθανή έκβαση.

Αυτός ο απόλυτος ρασιοναλισμός παραπέμπει στην ίδια λαθεμένη υπόθεση πάνω στην οποία βασίστηκε ο σχεδιασμός της οικονομικής πολιτικής στα τελευταία 30-40 χρόνια. Σ’ αυτό που ο Justin Fox αποκαλεί στο θαυμάσιο βιβλίο του «The Myth of the rational market» (Ο μύθος της λογικής της αγοράς) που με την σειρά του οδήγησε στις οικονομικές πολιτικές της λιτότητας. Εκτός από την εμπειρία που τις έχει καταδικάσει, στην διανοητικά αιχμάλωτη ακαδημαϊκή κοινότητα του τελευταίου μισού αιώνα, τόλμησαν και υψώθηκαν αιρετικές (!) φωνές όπως του του Mark Blythe με το βιβλίο του «Austerity: the history of a dangerous idea¬ (Λιτότητα: η ιστορία μίας επικίνδυνης ιδέας).

Αυτή η τρέλα των οικονομολόγων διαπέρασε την πολιτική και αποτέλεσε βάση ανάλυσης και πρόβλεψης. Δεν υπάρχει, όμως, τίποτα που να εγγυάται την πρωτοκαθεδρία της λογικής στην λήψη αποφάσεων – ούτε καν τώρα με την νέα μόδα των data driven policies (πολιτικές που βασίζονται στην ανάλυση των δεδομένων). Στα δημοκρατικά πολιτεύματα αυτό το «έλλειμμα» καλύπτεται ως ένα βαθμό από την ταυτόχρονη λειτουργία διαφορετικών κέντρων αποφάσεων και την θεσμική ισορροπία ανάμεσα σ’ αυτά τα διαφορετικά κέντρα εξουσίας.

Στην περίπτωση δικτατοριών, όμως, αυτοί οι «έλεγχοι και ισορροπίες» όχι δεν λειτουργούν, απλά δεν υπάρχουν. Το εκπληκτικό βίντεο όπου ο δικτάτορας Putin καταρρακώνει δημόσια και ρεζιλεύει τον επικεφαλής των δικών του μυστικών υπηρεσιών «τα λέει όλα». Η έπαρση συνδυάζεται με την ματαιοδοξία και ο απολυταρχισμός με την μοναξιά.

Παρακολουθούμε με έκπληξη την αντίσταση της Ουκρανίας. Η γενική εντύπωση ήταν ο Ρωσικός στρατός θα έκανε ένα περίπατο 2 – 4 ημερών. Βρισκόμαστε στην 3η εβδομάδα ήδη και η Ρωσία καταλαμβάνει πόλεις μόνο καταστρέφοντάς τες, μόνο βομβαρδίζοντας αμάχους, μόνο στερώντας νερό και φαγητό από πολίτες. Αυτό που συμβαίνει είναι κόντρα στην λογική της ηγεσίας που τόσο θαυμάζουμε στους σύγχρονους καιρούς μας!

Για ποια λογική ηγεσίας μιλάμε όταν οι… μεγάλες αμυντικές δαπάνες της Ρωσίας ανέρχονται σε 60 δισ. ευρώ τον χρόνο και της Γερμανίας – που δεν είναι κάτι το τόσο αξιόλογο—σε 50 δισ.;

Για ποια λογική μιλάμε όταν, όπως παρατηρεί ο Daniel Gros σε πρόσφατο άρθρο του στο Project Syndicate, το συνδυασμένο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι 10 φορές μεγαλύτερο από της Ρωσίας; Ή, όταν η βιομηχανική παραγωγή της Ρωσίας είναι το μισό της Γερμανίας και περίπου στο ίδιο ύψος με αυτό της Ιταλίας;

Πριν κυριαρχήσει στο τέλος του 20ου και στις αρχές του 21ου αιώνα,  η λογική της…λογικής, ακόμη και ο ρασιοναλισμός του Διαφωτισμού αποδεχόταν τις καθοριστικές αδυναμίες της ανθρώπινης φύσης – πολύ περισσότερο μάλιστα της ηγεσίας. Για τον Spinoza, δεν υπάρχει κανένας θεόσταλτος νόμος ή θεσμός, μόνο το προσωπικό συμφέρον προσφέρει νομιμότητα στην εξουσία.

Εκατό χρόνια νωρίτερα, ο Nicolo Machiavelli έγραψε το “The Prince” όχι για δικαιολογήσει την χρήση ανήθικων μέσων στην επίτευξη του στόχου (όπως πολλοί που δεν τον έχουν διαβάσει πιστεύουν)  αλλά ως οδηγό στον ηγεμόνα. Έχοντας πλήρη επίγνωση των προβλημάτων της ηγεσίας γενικά και της μοναξιάς των ηγεμόνων ειδικά, θέλησε να προσφέρει έναν οδηγό αρχών και λειτουργιών—κι αυτό από την εξορία!

Είναι σαφές ότι ο Putin αν διάβασε πάντως δεν πρόσεξε την 2η βασική αρχή που θέτει ο Machiavelli: “«μάθαινε από τους άλλους». Ούτε την υπόδειξη πως ο ηγεμόνας που δεν έχει την στήριξη του λαού του δεν μπορεί να επιβιώσει.

Λέγεται ότι ο Putin φέρνει τώρα 60.000 σκληροτράχηλους στρατιώτες από την Σιβηρία. Αν αυτό ήταν το Plan B. τρομάζω να σκεφτώ ποιο θα είναι το plan C. Διότι θα είμαι τότε υποχρεωμένος και πάρω ακόμη πιο σοβαρό υπόψη μου τους όχι τελείως αβάσιμους φόβους του George Sorros ότι η Ουκρανία σηματοδοτεί την αρχή του Γ΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Διαβάστε επίσης

Κρίσιμα σταυροδρόμια, γκρεμοί και ρέματα