Οι επιχειρήσεις, η ρευστότητα και το “άγνωστο” αύριο

Το 1958 ο Ανδρέας Παπανδρέου έγραψε το βιβλίο «Τα οικονομικά ως επιστήμη», που θεωρείται ως ένα από τα πιο σημαντικά του κλάδου. 

Η ευρεία χρήση μαθηματικών εργαλείων είχε τότε οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι τα οικονομικά μπορούσαν να λύσουν σημαντικά προβλήματα (όπως π.χ. την άριστη κατανομή πόρων), και ο Παπανδρέου εξέφραζε τον σκεπτικισμό του. 

Σήμερα, θα ζούσε την δικαίωση του. Τα οικονομικά ως επιστήμη (αν ήταν ποτέ επιστήμη όπως π.χ. η φυσική) βρίσκονται σε αδιέξοδο. 

Είναι πολλοί οι πολιτικοί και οι οικονομολόγοι που άμεσα ή έμμεσα θεωρούν πως η μετά-covid 19 εποχή θα συνεπάγεται επιστροφή στην ομαλότητα που γνωρίζαμε. Δυστυχώς, οι εξελίξεις τείνουν να τους διαψεύσουν. 

ΟΙ δύο απανωτές κρίσεις, η χρηματοπιστωτική του 2008/9 και της πανδημίας σήμερα, έχουν δημιουργήσει πρωτόγνωρες συνθήκες. 

Η ανταπόκριση μας σ’ αυτές είναι όπως στον πόλεμο: κάνε σήμερα ότι μπορείς για να αντιμετωπίσεις τον εχθρό και για αύριο βλέπουμε. 

Αυτό, όμως, σημαίνει ότι το «αύριο» είναι αχαρτογράφητα νερά. 

Στο τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου όλες οι χώρες εκτός από τις ΗΠΑ ήταν χρεοκοπημένες. 

Το Σχέδιο Μάρσαλ πρόσφερε ρευστότητα, οι αμερικανικές τράπεζες με πολιτική καθοδήγηση δάνεια, και η παγκόσμια οικονομία άρχισε σταδιακά να ανακάμπτει. 

Τόσο, που σε λιγότερο από μία δεκαετία η έλλειψη δολαρίων είχε μετατραπεί σε υπερπροσφορά δολαρίων. 

Τότε λειτούργησαν μαζί ανοδικά η προσφορά και η ζήτηση. Σήμερα, αυτό δεν φαίνεται εφικτό σε ορίζοντα τουλάχιστον διετίας. 

Αλλά μέχρι τότε τα πράγματα θα έχουν αλλάξει. 

Στην περίοδο 2008-2016 οι τέσσερις μεγάλες κεντρικές τράπεζες (ΗΠΑ. Ιαπωνίας, Αγγλίας και Ε.Ε.) έριξαν στην οικονομία 13 τρις. δολάρια—το περίφημο quantitative easing  ή helicopter money. 

Το έπραξαν χωρίς συνέπειες διότι ο πληθωρισμός ήταν εξαιρετικά χαμηλός. Παρά ταύτα η ανάπτυξη ήταν αναιμική –με εξαίρεση την Κίνα, όπου ισχύουν άλλοι κανόνες.  

Στους περίπου 10 μήνες της πανδημίας οι ίδιες τέσσερις κεντρικές τράπεζες έχουν διοχετεύσει στην οικονομία 13,5 τρις. δολάρια και τέλος δεν φαίνεται να υπάρχει. 

Τα μηχανήματα απλά τυπώνουν χρήμα… «όσο χρειάζεται».

Στις ΗΠΑ η επέμβαση έχει προχωρήσει ακόμη περισσότερο. 

Η FED αγοράζει ιδιωτικά ομόλογα – ακόμη κι αν είναι σκουπίδια (junk). 

Ποια είναι τα επόμενα βήματα και ποιο θα είναι το οικονομικό τοπίο όταν θα σταματήσει η ακατάπαυστη ροή των «μαγικών λεφτών»;  

Τι ακριβώς κάνουμε σήμερα; Στην ουσία προσπαθούμε να αποφύγουμε τα χειρότερα. Δεν το κάνει μόνο η Ελλάδα. Όλοι το κάνουν. Επειδή είναι η μόνη λύση. 

Για παράδειγμα: επιδοτούμε την θέση εργασίας, χωρίς να γνωρίζουμε αν στην μετά-covid εποχή η θέση θα υπάρχει, διότι έτσι περιορίζουμε την άνοδο της ανεργίας. 

Λέμε ότι έτσι προστατεύουμε και τον παραγωγικό ιστό, αλλά αύριο αυτός ο παραγωγικός ιστός μπορεί να μην υπάρχει.

Στις ΗΠΑ όπου επικρατεί σκληρός ρεαλισμός η επιδότηση είναι στον άνεργο απευθείας.

Για παράδειγμα: μειώνουμε τα φορολογικά βάρη χωρίς να γνωρίζουμε αν αύριο τα φορολογικά έσοδα θα επανακάμψουν. 

Ρευστότητα, χωρις να ξέρουμε εαν θα υπάρχει αύριο

Προσφέρουμε ρευστότητα στις επιχειρήσεις με την επιστρεπτέα προκαταβολή, χωρίς να είμαστε βέβαιοι ότι στην μετά-covid εποχή η επιχείρηση αυτή θα είναι βιώσιμη και θα μπορεί να αποπληρώσει την προκαταβολή!

Υπάρχει σχέδιο για να αντιμετωπίσουμε αυτήν την προοπτική; 

Δεν υπάρχει –και ο λόγος είναι απλός: κανείς δεν γνωρίζει. 

Οι στρεβλώσεις που έχουν ήδη δημιουργηθεί είναι μεγάλες. 

Τα κράτη μπορούν να ακολουθήσουν επεκτατική δημοσιονομική και νομισματική πολιτική χωρίς να φοβούνται ότι οι κεντρικές τράπεζες θα αντιδράσουν αυξάνοντας τα επιτόκια. 

Η δραματική άνοδος της ανισότητας έχει συσσωρεύσει πλούτο στα χέρια ανθρώπων που δεν θα τον δαπανήσουν. 

Τα χαμηλά εισοδήματα προσπαθούν να αποταμιεύσουν διότι φοβούνται το αύριο. 

Η μείωση της κατανάλωσης έχει περιορίσει τον ανταγωνισμό, δημιουργώντας προϋποθέσεις για κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης αλλά και αντικίνητρα στην επένδυση και στην αύξηση των αμοιβών. 

Σήμερα, και η προσφορά και η ζήτηση έχουν καταρρεύσει. Αύριο, η ζήτηση σίγουρα δεν θα υπερβαίνει την προσφορά – κι αυτό συνεπάγεται παγίδευση σε αποπληθωρισμό, αυξημένα ελλείμματα και χρέη και χαμηλούς (στην καλύτερη περίπτωση) ρυθμούς ανάπτυξης. 

Αλλά, για ποια δομή οικονομίας μιλάμε;

Ο τουρισμός και οι μεταφορές θα έχουν υποστεί την πλήρη επίπτωση της πανδημίας. 

Μεγάλη θα είναι η επίπτωση στους αυτοαπασχολούμενους και στις περισσότερες υπηρεσίες. 

Μέτρια στην βιομηχανία και πολύ μικρή έως μηδενική στους τομείς των τροφίμων και της υγείας. 

Γεγονός που σημαίνει ότι στους δύο αυτούς τομείς μπορεί να υπάρξει αδυναμία ικανοποίησης της ζήτησης. 

Μία νέα οικονομία βρίσκεται ήδη στο στάδιο της δημιουργίας. 

Και όσο η αντιμετώπιση της πανδημίας καθυστερεί τόσο πιο επώδυνη θα είναι η επίπτωση της και τόσο πιο δύσκολη θα είναι η έξοδος από την κρίση που δημιούργησε. 

Το μεγαλύτερο λάθος που κάνουν, όμως, όσοι πιστεύουν στην επιστροφή στην ομαλότητα που γνωρίζαμε, αφορά το θέμα της ανισότητας – πάσης μορφής. 

Διότι, ή μεγαλύτερη πρόκληση που θα έχουν να αντιμετωπίσουν οι μετά- covid ελεύθερες κοινωνίες δεν θα είναι απλά η μείωση της φτώχιας. 

Το 1968, λίγο πριν δολοφονηθεί, ο Robert Kennedy το έθεσε με την ευγλωττία που χαρακτήριζε και τον αδελφό του: 

«Αν πράξουμε για να εξαφανίσουμε την υλική φτώχια, μας περιμένει ένας ακόμη πιο σημαντικός στόχος: να αντιμετωπίσουμε το έλλειμμα (προσωπικής) ολοκλήρωσης, στοχοθέτησης, αξιοπρέπειας. 

Για πολύ καιρό τώρα έχουμε παραδώσει τις ανθρώπινες και κοινωνικές αξίες στην συσσώρευση υλικών αγαθών».