Χάρης Παμπούκης: Ο καθηγητής που πήγε τη Νομική στην καρδιά της Χάγης – Το ταξίδι από την Αθήνα στο παγκόσμιο βάθρο του Δικαίου

Με μια συγκινητική αναφορά στο αντικείμενο που θέλει να τον χαρακτηρίζει -την «αξιακή διάσταση του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου»- ο καθηγητής Χάρης Παμπούκης ολοκλήρωσε την ακαδημαϊκή του διαδρομή στη Νομική Σχολή Αθηνών και αξίζει να θυμηθούμε την αξιοσημείωτη διαδρομή του.

Σε μια αίθουσα γεμάτη από ανερχόμενους νομικούς, καθηγητές και έμπειρους διπλωμάτες, κάτω από τις στοές της Ακαδημίας Διεθνούς Δικαίου της Χάγης, ένας Έλληνας ξεκινά να διδάσκει. Η σιωπή δεν είναι από αμηχανία, είναι από σεβασμό. Με το κύρος του Χάρη Παμπούκη, η Ελλάδα δίνει το παρών στην καρδιά του ευρωπαϊκού δικαίου, σε ένα θεσμικό κέντρο με ιστορία 101 ετών που μέχρι πρότινος δεν είχε φιλοξενήσει ποτέ Έλληνα καθηγητή για το γενικό μάθημα του Ιδιωτικού Διεθνούς Δικαίου.

Και όμως, ο Χάρης Παμπούκης το πέτυχε. Όχι ως απλώς ένα δημόσιο πρόσωπο, αλλά ως αυτό που υπήρξε πάντα: Νομικός με όραμα, επιστήμονας με στιβαρότητα και άνθρωπος που γνωρίζει πως η θεωρία αποκτά νόημα μόνο όταν συναντά την πράξη.

Από την έδρα της Νομικής στην παγκόσμια «σκακιέρα» του δικαίου

Η ιστορία του Χάρη Παμπούκη στην ελληνική νομική εκπαίδευση είναι μια ιστορία επιστημονικής συνέπειας και διεθνούς ακτινοβολίας. Δεν είναι τυχαίο ότι το Πανεπιστήμιο Αθηνών τον εξέλεξε ομόφωνα Λέκτορα το 1991 και στη συνέχεια Καθηγητή το 2009, σε μια πορεία που σημάδεψε το τμήμα Ιδιωτικού Διεθνούς Δικαίου της Νομικής Αθηνών.

Ο Παμπούκης, όμως, δεν περιορίστηκε μόνο σε αυτό το πεδίο. Η διδασκαλία του επεκτάθηκε στο Δίκαιο Διεθνών Συναλλαγών, ενώ η νομική του σκέψη διαμορφώθηκε στα μεγάλα πανεπιστήμια της Ευρώπης. Με σπουδές στη Σορβόννη και διδακτορική διατριβή με αντικείμενο τη νομική μεταχείριση της αλλοδαπής δημόσιας πράξης στο Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο, ο Παμπούκης έστρεψε από νωρίς στην καριέρα του το βλέμμα προς μια διεθνική προσέγγιση.

Πολυπράγμων, υπήρξε αρχισυντάκτης της Revue Hellénique de Droit International για έξι χρόνια, συμβάλλοντας στην εδραίωση της ελληνικής νομικής σκέψης στο διεθνές επιστημονικό περιβάλλον. Αλλά και στον νομικό βίο της χώρας, η παρουσία του είναι πολυεπίπεδη: δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, δικαστικός εκπρόσωπος ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διαιτητής και διαμεσολαβητής σε πληθώρα θεσμικών και ad hoc διαδικασιών, επιστημονικός επιβλέπων στην επιτροπή του ΔΣΑ για τον εκσυγχρονισμό του επαγγέλματος, τακτικό μέλος του Ειδικού Δικαστηρίου, είναι όλα σταθμοί μιας πολυσχιδούς διαδρομής.

Το ακαδημαϊκό του αποτύπωμα ξεπερνά τα ελληνικά σύνορα: το 2003 δίδαξε στην Ακαδημία Διεθνούς Δικαίου της Χάγης το μάθημα με θέμα «Ενότητα ή ετερότητα ως προς τη διεθνή δικαιική ρύθμιση – διεθνές ομοιόμορφο δίκαιο», το οποίο εκδόθηκε στη συλλογή της Ακαδημίας το 2008. Το 2017 δίδαξε το ειδικό μάθημα στην Arbitration Academy of International Law, με τίτλο «Η ακυρωθείσα διαιτητική απόφαση», αναδεικνύοντας την εξειδίκευσή του στο πεδίο της διεθνούς διαιτησίας.

Το 2024, ο κύκλος ολοκληρώθηκε, για να ξανανοίξει σε ανώτερο επίπεδο: η Ακαδημία της Χάγης του ανέθεσε το γενικό μάθημα, με τίτλο «Οι μεταμορφώσεις του Ιδιωτικού Διεθνούς Δικαίου», μια σύνθεση που συνοψίζει δεκαετίες επιστημονικής ενασχόλησης, εμπειρίας, και διδασκαλίας.

Ο ακαδημαϊκός με την πρακτική σκέψη του δικηγόρου

Όμως, ο Χάρης Παμπούκης δεν είναι μόνο ένας άνθρωπος των βιβλιοθηκών και των πανεπιστημιακών εδράνων. Είναι και ο νομικός που γνωρίζει από μέσα τις ανάγκες της αγοράς και των επιχειρήσεων. Ιδρυτής εταίρος δικηγορικής εταιρείας υψηλών προδιαγραφών, με πεδίο δράσης από τις διεθνείς συναλλαγές και τη διαιτησία μέχρι το φορολογικό δίκαιο και τις ιδιωτικοποιήσεις, αλλά και διαιτητής και διαμεσολαβητής εδώ και 25 χρόνια, γνωρίζει το επιχειρείν όσο ελάχιστοι.

Με τέτοιο υπόβαθρο, δεν είναι έκπληξη που βρίσκεται στα διοικητικά συμβούλια κορυφαίων εταιρειών, όπως ο Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών, η Intrakat και η Alter Ego. Σε αυτά τα συμβούλια δεν κάθεται απλώς ως νομικός. Κάθεται ως ο άνθρωπος που εντοπίζει τις νομικές ευκαιρίες και τις μετατρέπει σε ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα.

Από τη Σόλωνος στο Μαξίμου

Η είσοδος του Χάρη Παμπούκη στην πολιτική σκηνή δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία για όσους γνώριζαν το εύρος των ενδιαφερόντων του. Από το 1996 έως το 1997 διετέλεσε ειδικός σύμβουλος και στη συνέχεια (1999–2000) γενικός γραμματέας στο Υπουργείο Εξωτερικών, υπό τον Γιώργο Παπανδρέου, θέσεις που τον έφεραν στο επίκεντρο σημαντικών ευρωπαϊκών αποφάσεων, όπως της συνόδου της Κοπεγχάγης και της εισόδου της Κύπρου στην ΕΕ.

Το 2009, με την εκλογή του Γ. Παπανδρέου, ο Χάρης Παμπούκης αναλαμβάνει Υπουργός Επικρατείας, συντονίζοντας γεωπολιτικές πρωτοβουλίες και σχέδια προσέλκυσης ξένων επενδύσεων, με στρατηγικό προσανατολισμό προς χώρες BRICS, τον αραβικό κόσμο και το Ισραήλ. Το καλοκαίρι του 2011 υπηρετεί ως Αναπληρωτής Υπουργός Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας, με κύριους άξονες των δράσεών του τις στρατηγικές επενδύσεις και την επανασύσταση του υπουργείου Ναυτιλίας

Ως Υπουργός Επικρατείας και εν συνεχεία Αναπληρωτής Υπουργός Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας, ο Παμπούκης ανέλαβε καίρια χαρτοφυλάκια που αφορούσαν τη διαχείριση της οικονομικής κρίσης και τον εκσυγχρονισμό του αναπτυξιακού πλαισίου της χώρας. Εμπνεύστηκε και εισηγήθηκε τον περίφημο νόμο για το fast track, με στόχο τον περιορισμό της γραφειοκρατίας και τη δημιουργία ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος για τις στρατηγικές επενδύσεις, με τον συγκεκριμένο νόμο να αποτελεί τομή για τα δεδομένα της ελληνικής δημόσιας διοίκησης.

Στην εξωτερική οικονομική πολιτική, υπέγραψε μνημόνιο συνεργασίας με το Κατάρ, ύψους 5 δισ. ευρώ, για κοινές επενδυτικές πρωτοβουλίες. Παράλληλα, ανέλαβε την προετοιμασία της αξιοποίησης του πρώην αεροδρομίου Ελληνικού, διαμορφώνοντας το πλαίσιο ανάπτυξης και δημιουργώντας την εταιρεία «Ελληνικό Α.Ε.» ως όχημα υλοποίησης του έργου. Είχε επίσης καθοριστικό ρόλο στη μορφοποίηση της αποζημίωσης που κατέβαλε η Siemens προς το ελληνικό δημόσιο για την ηθική βλάβη που είχε προκληθεί από το σκάνδαλο των παράνομων πληρωμών.

Η συμβολή του δεν περιορίστηκε στις επενδύσεις. Υπήρξε ο εμπνευστής και συντονιστής της νομοθετικής πρωτοβουλίας για τη διαφάνεια, αλλά και της μεταρρύθμισης του πτωχευτικού κώδικα, συγκεκριμένα του περιβόητου τότε άρθρου 99. Επρόκειτο για κρίσιμες παρεμβάσεις που στόχευαν στην επαναδιαμόρφωση του θεσμικού πλαισίου με γνώμονα τη χρηστή διοίκηση και την εξυγίανση των οικονομικών σχέσεων.

Η παραίτησή του το 2011 ήρθε μετά από διαφωνίες για τη δομή της κυβέρνησης και την ισοδύναμη μεταχείριση κρίσιμων τομέων όπως η ναυτιλία, με τον ίδιο να δηλώνει ότι δεν έχει σχέση εξάρτησης με την καρέκλα. Η κίνησή του θεωρήθηκε ως παραδειγματική ένδειξη ότι η πολιτική επιλογή δεν ήταν αυτοσκοπός του, αλλά μέσο υπεράσπισης συγκεκριμένων πολιτικών αρχών.

Το αποτύπωμά του στην επιστήμη: Κοσμοπολιτισμός με ελληνικές ρίζες

Όταν η Ακαδημία της Χάγης απηύθυνε πρόσκληση στον καθηγητή Παμπούκη για το γενικό μάθημα του Ιδιωτικού Διεθνούς Δικαίου, δεν αναγνώριζε απλώς έναν ακόμα καλό επιστήμονα. Τιμούσε το σύνολο του έργου του, την ακαδημαϊκή επιμονή, την πρακτική εμπειρία, το κύρος του στο ευρωπαϊκό νομικό οικοσύστημα.

Η παρουσία του στην αίθουσα της Χάγης σηματοδότησε μια ιστορική στιγμή για την ελληνική νομική επιστήμη. Για πρώτη φορά, η ελληνική νομική σκέψη δεν ήταν απλώς μέλος του διεθνούς διαλόγου, ήταν στο βήμα, ως διδάσκουσα.

Ο Χάρης Παμπούκης ανήκει σε εκείνη τη σπάνια κατηγορία επιστημόνων που είναι και εθνικοί και διεθνείς ταυτόχρονα. Μπορεί να μιλά τη γλώσσα του Παρισιού, της Χάγης, της Νέας Υόρκης, αλλά διατηρεί το ήθος και το μέτρο μιας νομικής παράδοσης που γαλούχησε γενιές επιστημόνων στην Αθήνα.

Και ίσως εκεί ακριβώς βρίσκεται το μυστικό της επιδραστικότητάς του: στην ισορροπία μεταξύ νομικού πολιτισμού και σύγχρονης αντίληψης. Με τον ίδιο να αποτελεί γέφυρα ανάμεσα στα δύο, χωρίς ποτέ να χάνει την ευκρίνεια του λόγου του και το κύρος του.