Πάνος Τόμπρας: Η Αρχιτεκτονική της Ελευθερίας και η Επιστροφή στο Μέλλον

Πάνος Τόμπρας

Περιεχόμενα

Η αρχιτεκτονική πράξη δεν συντελείται εν κενώ. Εγγράφεται σε μια ιστορική διάρκεια, εντάσσεται σε ένα κοινωνικό, πολιτισμικό και διανοητικό περιβάλλον, μορφοποιείται σε έναν κατασκευαστικό κώδικα. Και, κατά τον Νίκο Σιδέρη, αντλεί την έμπνευσή της, πρώτα και κύρια, από την ψυχή του αρχιτέκτονα. Είναι η φαντασίωση και το πάθος του αρχιτέκτονα, διατυπωμένα στη γλώσσα της κατασκευής – ένα έργο γνώσης και αγάπης που συχνά αγγίζει, ενίοτε και ξεπερνά, τα όρια της τέχνης.

Ίσως αυτό να εξηγεί το φαινόμενο των αρχιτεκτόνων – ροκ σταρ. Και την ανάγκη ημών των υπολοίπων, να τους γνωρίσουμε καλύτερα, να μάθουμε τι πρεσβεύουν.

Γεννήθηκε στη Σπάρτη, με καταγωγή από το Ναύπλιο και σπούδασε Αρχιτεκτονική στη Βενετία. Η προηγούμενη πρόταση ίσως τελικά να αρκεί για να γνωρίσει κανείς τον Πάνο Τόμπρα, τον άντρα που τέλεσε διευθυντής σε κάποια από τα μεγαλύτερα διεθνή έργα των τελευταίων ετών, από το μοναδικής αισθητικής Μουσείο Μέλλοντος και την «Expo 2020» του Ντουμπάι, μέχρι το Μουσείο του Καΐρου, το ξενοδοχείο «Sheraton» στο Κατάρ και το ξενοδοχείο «Pegasus» στην Αυστραλία.

Εξαιρετικά παρατηρητικός, επίμονος, αλλά όχι εμμονικός, ευγενής, αλλά με αστείρευτο χιούμορ. Θυμώνει με την ασυνέπεια, ο ίδιος ακολουθεί τους δείκτες του ελβετικού ρολογιού ευλαβικά, δίνοντας την αίσθηση πως για εκείνον ο χρόνος συστέλλεται και διαστέλλεται διαφορετικά.

Προσέχει την παραμικρή λεπτομέρεια, «γιατί καμία λεπτομέρεια δεν είναι απλώς μια λεπτομέρεια», όπως πρέσβευε και ο Charles Eames. Προτιμάει να μιλάει το έργο του για εκείνον, παρά να αναλώνεται σε μακροσκελείς θεωρίες.

Όμως το αργότερο τώρα με την επιστροφή του στην Ελλάδα (και την ανακαίνιση του ξενοδοχείου Levendi Complex, όπως και την μετατροπή ενός κτιρίου στον Πειραιά σε luxury boutique hotel με μια πρωτοφανή πρόταση facade, αλλά και την διοργάνωση της Building of the Future No2 στις 26 Σεπτεμβρίου στον πολυχώρο Anassa City Events), ήρθε η ώρα όλοι να μιλούν και πάλι για εκείνον και όσα έπονται στη χώρα που αγαπάει όσο τίποτε και αποκαλεί «σπίτι του».

PERSONAL:

Αγαπημένος αρχιτέκτονας;

Αγαπημένοι αρχιτέκτονες παραμένουν από τους παλιούς οι Ludwig Mies van der Rohe και Frank Loyd Wright και από την μοντέρνα περίοδο της αρχιτεκτονικής οι Zaha Hadid, Jean Nouvel, Daniel Libeskind.

Αγαπημένο χρώμα & αγαπημένο υλικό;

Μου αρέσει πολύ να παίζω με συνδυασμό υλικών πιο πολύ από τον συνδυασμό χρωμάτων. Το σίδερο με μπετό, το ξύλο και η πέτρα μπορούν να συνσδυαστούν ποικιλοτρόπως μεταξύ τους, όπως και όλα μαζί. Αγαπημένα μου είναι τα γήινα χρώματα, όσο και το λευκό, το μαύρο και όλες οι αποχρώσεις του μπλε.

Πώς θα περιγράφατε ο ίδιος τον εαυτό σας με 3 λέξεις;

Όραμα, πάθος, επιμονή.

Με ποιον architect / designer θα ήταν ένα όνειρο που πραγματοποιείται, αν συνεργαζόσασταν κάποια στιγμή στο μέλλον;

Μου αρέσει να συνεργάζομαι με ανθρώπους δημιουργικούς – με πάθος. Έχω ήδη συνεργαστεί με μεγάλα διεθνή γραφεία (κατευθείαν με τους ίδιους τους αρχιτέκτονες ή με τις ομάδες τους), όπως αυτά των Zaha Hadid, Foster & Partners, Santiago Kalatrava, Kenzo Kuma, Shaun Killa, Hopkins Architects.
Θα επιθυμούσα να συνεργαστώ πάλι με τον Shaun Killa, όπως κάναμε στο Μουσείο του Μέλλοντος, αλλά σε ένα έργο εντός Ελλάδος αυτή τη φορά.

Ποιο είναι το αγαπημένο σας motto;

Vision, passion and willing to succeed.

Για ποιο σχέδιό σας είστε ιδιαίτερα υπερήφανος (ίσως επειδή φέρει ατόφιο το DNA της σχεδιαστικής σας ηθικής/φιλοσοφίας και ταυτότητας) και γιατί;

Αναμφισβήτητα το Μουσείο του Μέλλοντος. Ήταν μια εμπειρία ζωής, άλλωστε είχα την τιμή να είμαι υπεύθυνος σχεδιασμού και κατασκευής, εργαζόμενος για την εταιρία του Sheikh Mohamed Al Maktoun, διευθύνοντας κορυφαίες σχεδιαστικές και κατασκευαστικές ομάδες παγκοσμίου επιπέδου.

WORK RELATED:

Μέσα από μια ομολογουμένως επική καριέρα στο εξωτερικό (και στο εσωτερικό, σαφώς), από την πρώτη μέρα έως σήμερα, από πού αντλείτε έμπνευση για κάθε νέο σχέδιο;

Από τα πάντα, σχεδόν. Αντλώ έμπνευση μέσα από την καθημερινότητα μου, τα μέρη που επισκέπτομαι, τις εμπειρίες ζωής και την εκάστοτε τοπική αρχιτεκτονική και θεματολογία ενός έργου. Έχω δουλέψει και στις πέντε ηπείρους με πάνω από σαράντα διαφορετικές εθνικότητες. Αυτό από μόνο του είναι μια ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης και ενέργειας.

Η ελληνική σας ταυτότητα πώς μεταφράζεται στα σχέδια;

Λατρεύω τη χώρα μου, όσο και τη Μεσόγειο. Οι κλιματολογικές συνθήκες επηρεάζουν πολύ τα χαρακτηριστικά ενός λαού, όπως και την αρχιτεκτονική του. Λατρεύω τους μεγάλους ανοιχτούς χώρους με θέα. Θέλω ο περιβάλλοντας χώρος να εισέρχεται στο εσωτερικό οριζοντίως, αλλά και με κάθετα στοιχεία. Θέλω να δημιουργώ τόσο εσωτερικούς όσο και εξωτερικούς χώρους συνάθροισης και επικοινωνίας των ανθρώπων με διαφορετικές θεματικές, αλλά όλες να έχουν έναν κοινό στόχο – να φέρνουν τον κόσμο πιο κοντά με την έννοια της παρέας, της συνάθροισης. Η φιλοξενία εκφράζεται μέσα από την αρχιτεκτονική σε ένα σπίτι, ένα ξενοδοχείο, ένα εστιατόριο έναν κήπο.

Μελβούρνη, κατασκευή κόμπλεζ 120 διαμερισμάτων

Πόσο σημαντική είναι η τελική επιλογή των υλικών σήμερα; Και, τελικά, what constitutes true luxury, όταν μιλάμε για αρχιτεκτονική το 2023;

Μου αρέσει να χρησιμοποιώ (και να πειραματίζομαι) με το κάθε υλικό. Σαφέστατα η αισθητική καθορίζει την επιλογή – εξίσου αναγκαίο όμως, αν όχι και περισσότερο σήμερα, είναι και το ερώτημα πόσο φιλικό και χρήσιμο στο περιβάλλον είναι το εκάστοτε υλικό. Έχοντας εμπειρίες εργασίας στην Αυστραλία, στο Ντουμπάι, το Μεξικό, την Αίγυπτο και το Μπαλί, μεταξύ άλλων, γνώρισα την εκάστοτε τοπική αρχιτεκτονική και χρήση υλικών σύμφωνα με τις ανάγκες της κάθε χώρας και των πελατών.

True luxury για μένα είναι μέσα από την δημιουργία ενός χώρου να αισθάνεσαι χαρά, να χαμογελάς ακόμα και αν είσαι μόνος μέσα σε αυτόν – είτε απλώς τον παρατηρείς από έξω.

Ποια είναι η ευθύνη του εκάστοτε αρχιτέκτονα σε όρους sustainability / οικολογικής συνείδησης;

Τεράστια, όπως και του εκάστοτε επενδυτή- πελάτη. Πλέον το 2023 σχεδιάζουμε όλοι, έχοντας υπόψιν ευλαβικά τη βιωσιμότητα, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και τα ανακυκλώσιμα υλικά. Πλέον τα περισσότερα κτίρια σχεδιάζονται ως leed certified.

Τι θα είναι διαφορετικό και τι θα είναι ίδιο στο μέλλον; Πώς εκτιμάτε πως θα διαμορφωθεί το τοπίο στην αρχιτεκτονική; Με ποια υλικά φτιάχνεται το μέλλον;

Δεν γνωρίζω, μπορώ όμως να πω τι θα επιθυμούσα να αλλάξει. Η επιστροφή στην απλότητα είναι το σημαντικότερο εξ αυτών – το πως οι πρόγονοι μας βασιζόμενοι στην πολυπλοκότητα της απλότητας δημιούργησαν άχρονα, πολύτιμα έργα.

Επιστροφή στις οικογενειακές, συναισθηματικές και φιλικές αξίες. Θα ήθελα να ζήσω μια αλλαγή τρόπου σκέψης και προτύπων στη χώρα μου – τη νιώθω αναγκαία. Το μέλλον μας βρίσκεται ριζωμένο στο παρελθόν μας. Με τη θετική έννοια, της αιώνιας, ανεξάντλητης έμπνευσης.

Πού θα θέλατε να βρίσκεστε, επαγγελματικά πάντα μιλώντας, σε 20 χρόνια από σήμερα;

Δεν σκέφτομαι ποτέ τόσο μακριά. Ξέρω μόνο πως θέλω όσο τίποτε να δημιουργήσω ένα αρχιτεκτονικό γραφείο – πρότυπο. Σε ό,τι αφορά τα πλαίσια της λειτουργίας του, της οργάνωσης και της δημιουργικότητας. Ένα hub, όπου όλοι εργάζονται με πάθος, αγάπη και επιδιώκουν το άριστο.

Ποια θέλετε να είναι η αρχιτεκτονική παρακαταθήκη σας για τις επόμενες γενιές;

Για μένα προσωπικά, η αρχιτεκτονική είναι δημιουργία, είναι το μέσο και κέντρο βάρους της αισθητικής. Θα επιθυμούσα να μείνω στην ιστορία της, ως ένας αρχιτέκτονας που εμπνεύστηκε από τα πάντα, επέδειξε σεβασμό στο περιβάλλον, σεβόμενος τον υπάρχοντα εκάστοτε ιστορικό πλούτο και αρχιτεκτονική. Θα επιθυμούσα να μείνω στην ιστορία της για τη δημιουργικότητα, αποφασιστικότητα και το πάθος να καλυτερεύσω την οπτική μας – είτε πρόκειται για έναν όμορφο κήπο, ένα δωμάτιο, ένα μπαλκόνι, μια κατοικία, ένα γραφείο ή ένα Μουσείο.

Μουσείο Καιρού, Πάνος Τόμπρας — Μουσείο Καΐρου, Πάνος Τόμπρας

Μέσα από τη ζωή στην Ιταλία (για σπουδές), την Αυστραλία, τα Αραβικά Εμιράτα, την Αίγυπτο, το Μεξικό και το Κατάρ (για επιμέρους πρότζεκτ), ποιο θα λέγατε πως ήταν το σπουδαιότερο μάθημα που διδαχτήκατε; Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες δυσκολίες;
Κοιτάζοντας κάποιος το Μουσείο του Μέλλοντος, δε μπορεί παρά αυτόματα και ασυναίσθητα να αναρωτηθεί για ποιο λόγο επιστρέψατε στην Ελλάδα; Σύμφωνοι, οι επενδύσεις και η ανάπτυξη μεταμορφώνουν και αναβαθμίζουν το επαγγελματικό πλαίσιο, επομένως χρονικά είναι το “τέλειο timing”. Αλλά ήταν μήπως, απλούστερα, το γεγονός πως σας έλειψε η Ελλάδα και οι άνθρωποι της;

Απαντώ, ξεκινώντας από το τέλος. Βεβαίως και μου έλειψε η Ελλάδα από την πρώτη στιγμή – δεν θα ξεχάσω ποτέ εκείνη την πτήση Αθήνα – Μελβούρνη, ένιωθα να πετάω προς το άγνωστο, την περίοδο της κρίσης.

Πλέον νιώθω γεμάτος από τις επαγγελματικές εμπειρίες στο εξωτερικό. Δούλεψα και στις πέντε ηπείρους, συνεργάστηκα με μερικά από τα μεγαλύτερα αρχιτεκτονικά γραφεία του πλανήτη. Είχα την ευθύνη σχεδιασμού και κατασκευής των μεγαλύτερων έργων στη Μέση Ανατολή.

Γνώρισα μεγάλες προσωπικότητες προσωπικά, όπως τον Πρίγκιπα της Σαουδικής Αραβίας, Mohammed Βin Salman, συζητώντας επί ώρες μαζί του για το όραμα του, ως υποψήφιος να το αναλάβω.

Έχω ολοκληρώσει και παραδώσει έργα, χωρίς ούτε μια ημέρα καθυστέρηση.

Αυτή τη διεθνή μου εμπειρία θέλω να μοιραστώ με τους συνεργάτες και πελάτες μου στην Ελλάδα. Η ποιότητα ζωής στη χώρα μας είναι μια από τις ανώτερες σε επίπεδο παγκόσμιο. Είναι μια χώρα που συνδυάζει (και «γαργαλάει») και τις πέντε αισθήσεις.

Αυτό που μπορώ με απόλυτη βεβαιότητα να πω, είναι πως το πιο δύσκολο κομμάτι παραμένει η διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού και υλικού και όχι τα ίδια τα έργα (και η εκτέλεση).

Το σπουδαιότερο μάθημα που πήρα νωρίς στην πορεία μου (ήμουν τότε ακόμη φοιτητής της Αρχιτεκτονικής στην Ιταλία) ήταν πως για να πετύχεις έναν στόχο, χρειάζεται απόλυτη προσήλωση σε αυτόν, πίστη στον εαυτό σου (αλλά όχι έπαρση), επιμονή και, κυρίως, υπομονή – το τελευταίο είναι η αρετή που πρόσφατα ανακάλυψα τη σημαντικότητά της και σε προσωπικό επίπεδο.

Πρέπει να είμαστε οι αρχιτέκτονες (σχεδιαστές) της ζωής μας και όχι θεατές. The doer, not the watcher. Πάντα κυνηγώντας την ομορφιά. Αυτό από μόνο του εμπεριέχει ευγενείς κώδικες συμπεριφοράς και ηθικής.