ΔΕΗ – Μεσοχώρα: Ένα εθνικό έργο «ξυπνάει» -Το χρονοδιάγραμμα ως τη λειτουργία του

Ένα από τα πιο εμβληματικά ενεργειακά έργα της χώρας, το Υδροηλεκτρικό Έργο Μεσοχώρας στα Τρίκαλα, μπαίνει επιτέλους σε τροχιά ολοκλήρωσης, έπειτα από 24 χρόνια ακινησίας και δικαστικών εμπλοκών. Η πρόσφατη προγραμματική σύμβαση που υπεγράφη μεταξύ του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας και της ΔΕΗ σηματοδοτεί την εκκίνηση μιας νέας φάσης για το έργο, το οποίο έχει χαρακτηριστεί από Πράξη Υπουργικού Συμβουλίου ως έργο γενικότερης σημασίας για την ελληνική οικονομία.

Στο επίκεντρο βρίσκεται η ολοκλήρωση των αναγκαίων μελετών και η υλοποίηση των τελευταίων εργασιών που θα επιτρέψουν την πλήρη ενεργοποίηση ενός έργου ισχύος 161,6 MW, ικανού να παράγει περίπου 360 GWh καθαρής ενέργειας ετησίως. Το ΥΗΕ Μεσοχώρας, το οποίο βρίσκεται στον άνω ρου του Αχελώου, στη θέση «Ρομωσέικα», αποτελεί έργο ταμίευσης και υδροηλεκτρικής αξιοποίησης, ιδιαίτερα κρίσιμο για την επίτευξη των στόχων του αναθεωρημένου Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα.

Η επένδυση, η οποία ξεκίνησε το 1986 και έχει ολοκληρωθεί κατά 90% ήδη από το 2001, έχει κοστίσει πάνω από 300 εκατ. ευρώ – ποσό που αντιστοιχεί σε περίπου 500 εκατ. ευρώ σε σημερινές αξίες. Παρ’ όλα αυτά, η λειτουργία του έργου εκκρεμούσε επί δεκαετίες λόγω συνεχών προσφυγών στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Η καθυστέρηση αυτή έχει στερήσει από τη χώρα σημαντικά ενεργειακά, υδρολογικά και οικονομικά οφέλη, καθώς η μη λειτουργία του οδηγεί σε ετήσια απώλεια εσόδων που εκτιμάται στα 25-30 εκατ. ευρώ.

Η λειτουργία του υδροηλεκτρικού έργου θα ενισχύσει καθοριστικά το ενεργειακό ισοζύγιο της χώρας με καθαρή και αξιόπιστη ενέργεια, μειώνοντας παράλληλα τις εκπομπές κατά περίπου 300.000 τόνους CO₂ ετησίως. Σε μια εποχή που η στάθμη νερού στα υδροηλεκτρικά υποχωρεί και αυτά μειώνουν τη λειτουργία τους,   η Μεσοχώρα αποτελεί στρατηγικό σύμμαχο, καθώς προσφέρει ενέργεια ευέλικτη, απαραίτητη για τη σταθερότητα του ηλεκτρικού συστήματος και μη εξαρτώμενη από διεθνείς γεωπολιτικές ή τιμολογιακές αναταράξεις.

Το χρονοδιάγραμμα ως τη λειτουργία του

Το Υδροηλεκτρικό Έργο (ΥΗΕ) Μεσοχώρας αποτελείται από επιμέρους έργα, με κυριότερα, μεταξύ άλλων, λιθόρριπτο φράγμα ύψους 150 m, ταμιευτήρα επιφάνειας 7,8 km, σήραγγα εκτροπής μήκους 645 m και ανάντη πρόφραγμα, εκχειλιστή με δύο θυροφράγματα, μικρό υδροηλεκτρικό σταθμό στον πόδα του φράγματος, σήραγγα προσαγωγής μήκους 7,4 km περίπου, σταθμό παραγωγής στη Γλίστρα, έργα αποκατάστασης τμημάτων οδικών δικτύων, σταθεροποιητικό επίχωμα στο Αρματωλικό.

Χθες υπεγράφη σύμβαση παραχώρησης του έργου μεταξύ του ΥΠΕΝ και της Δημόσιας Επιχείρησης Ηλεκτρισμού Α.Ε. Ο χρόνος υλοποίησης ανέρχεται συνολικά στους 18 μήνες από την υπογραφή. Οι ενέργειες που απαιτούνται στο εξής είναι:

1) Η υλοποίηση του αντικειμένου της προγραμματικής σύμβασης, η οποία προβλέπει τρεις φάσεις:

Ι. Α Φάση – Σημειακή τροποποίηση του Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. Δ.Ε. Πινδέων, Δήμου Πύλης και του Γ.Π.Σ. Δ.Ε. Πύλης, Δήμου Πύλης.

IΙ. Β Φάση – Σύνταξη Ρυμοτομικού Σχεδίου Εφαρμογής (Ρ.Σ.Ε.), η οποία ολοκληρώνεται με την αποδοχή του Ρ.Σ.Ε. από το ΚΕΣΥΠΟΘΑ και την προώθησή του για έγκριση Αρμοδίως.

IΙΙ Γ Φάση – Εκπόνηση οριστικών μελετών έργων υποδομής, η οποία ολοκληρώνεται με την έγκριση των μελετών.

Με την ολοκλήρωση των παραπάνω ενεργειών αποτυπώνεται ρητά η βούληση της Πολιτείας για την προστασία των κατοίκων, αλλά και όσων διαθέτουν οικόπεδα ή σπίτια στον οικισμό της Μεσοχώρας και θίγονται από την κατασκευή και λειτουργία του ΥΗΕ της Μεσοχώρας.

2) Υποβολή νέας Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, μετά την υποβολή των φακέλων για τη σημειακή τροποποίηση του Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. Δ.Ε. Πινδέων του Δ. Πύλης και του Γ.Π.Σ. Δ.Ε. Πύλης του Δ. Πύλης, τη γνωμοδότηση του ΚΕ.ΣΥ.ΠΟ.Θ.Α. επ’ αυτών και τη διαβίβαση των φακέλων Περιβαλλοντικού Προελέγχου στη ΔΙΠΑ/ΥΠΕΝ. Έκδοση Απόφασης Τροποποίησης της ισχύουσας Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων υπό τους όρους ολοκλήρωσης του αντικειμένου της προγραμματικής σύμβασης και έγκρισης των οριστικών μελετών των έργων υποδομής της περιοχής μετεγκαταστάσης.

3) Έκδοση Τελικής Άδειας Εγκατάστασης μετά τη συντέλεση της απαλλοτρίωσης Α’ φάσης.

4) Η υλοποίηση των έργων υποδομής και της πολεοδόμησης θα πρέπει να εκκινήσει όταν και εφόσον διαπιστωθεί ο ακριβής αριθμός των κατοίκων που θα μετεγκατασταθούν ή και αυτών που διαθέτουν οικόπεδα ή σπίτια στον οικισμό της Μεσοχώρας που θίγονται.

5) Παρόλ’ αυτά, με την έγκριση των οριστικών μελετών των έργων υποδομής στην περιοχή μετεγκατάστασης, την έκδοση της Απόφασης Τροποποίησης Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων και την εκτέλεση όλων των υπολειπόμενων εργασιών για την ολοκλήρωση της κατασκευής του Υδροηλεκτρικού Σταθμού θα είναι δυνατή η έμφραξη της σήραγγας εκτροπής και η πλήρωση του ταμιευτήρα που είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την εκκίνηση της δοκιμαστικής λειτουργία του ΥΗΕ.

6) Με την περάτωση της δοκιμαστικής λειτουργίας μπορεί να υποβληθεί αίτημα χορήγησης Άδειας Λειτουργίας του Σταθμού, ώστε αυτός να μπορεί να ξεκινήσει νόμιμα την εμπορική του λειτουργία.

Η δικαστική δικαίωση και οι αποφάσεις που ξεμπλόκαραν το έργο

Το έργο ΥΗΣ Μεσοχώρας εγκατεστημένης ισχύος 2 x 80MW + 1,6MW = 161,6 MW και προβλεπόμενης παραγωγής : 362 GWh/έτος, είναι πρακτικά κατασκευασμένο στο σύνολό του την περίοδο 1986-2011. Μέχρι και σήμερα δεν έχει τεθεί σε λειτουργία λόγω των επαναλαμβανόμενων προσφυγών φορέων και κατοίκων έναντι της ΑΕΠΟ στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Με την απόφαση ΣτΕ Ε’ 144/2024 (01/02/2024), η ΑΕΠΟ φέρει αλώβητο το τεκμήριο νομιμότητας και θεωρητικά μπορεί να συνεχιστεί η ολοκλήρωση του έργου.

Κατόπιν της θετικής για την ισχύ της ΑΕΠΟ/2021 Απόφασης του ΣτΕ, εκδόθηκε η Πράξη Υπουργικού Συμβουλίου (ΠΥΣ) 36 της 30.07.2024 (ΦΕΚ 521 Δ΄/09.08.2024), όπου -σύμφωνα με το άρθρο 1 αυτής- το έργο χαρακτηρίστηκε ως έργο γενικότερης σημασίας για την οικονομία της χώρας και εξουσιοδοτήθηκε ο Υπουργός ΠΕΝ ή το αρμόδιο για την κήρυξη των απαλλοτριώσεων όργανο, να προβεί στην κήρυξη των απαλλοτριώσεων ακινήτων που αφορούν στην εκτέλεση του έργου, καθώς και στην κήρυξη των τυχόν συμπληρωματικών απαλλοτριώσεων, που θα απαιτηθούν για αυτό, με τη διαδικασία της παραγράφου 7Α του Κώδικα Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων Ακινήτων (Ν.2882/2001).

Ουσιαστικά η απόφαση 144/2024 του ΣτΕ σηματοδότησε την αρχή της αλλαγής πορείας. Απέρριψε την αίτηση ακύρωσης κατά της τελευταίας έγκρισης των Περιβαλλοντικών Όρων, ανοίγοντας τον δρόμο για την προώθηση του έργου. Ακολούθησε η Πράξη Υπουργικού Συμβουλίου 36/2024, η οποία όχι μόνο επιβεβαίωσε την εθνική σημασία του αλλά και έδωσε εξουσιοδότηση για την κήρυξη των απαλλοτριώσεων που απαιτούνται για τη δημιουργία και ασφαλή λειτουργία του ταμιευτήρα.

Η ΔΕΗ έχει ήδη προχωρήσει σε επικαιροποίηση των αδειοδοτήσεων, σε νέες τεχνικές μελέτες και σε ελέγχους της στατικής επάρκειας των κατασκευών, ενώ έχει επεξεργαστεί προμελέτες που αφορούν τις διαδικασίες μετεγκατάστασης του οικισμού της Μεσοχώρας. Με βάση τον σχεδιασμό, εντός του 2025 αναμένεται η ολοκλήρωση του φακέλου απαλλοτριώσεων από το ΥΠΕΝ, ώστε στη συνέχεια να ξεκινήσουν οι εργασίες κλεισίματος του φράγματος και πλήρωσης του ταμιευτήρα.

Ωστόσο, παρά το ξεμπλοκάρισμα του έργου, νέες προσφυγές κατατέθηκαν στο ΣτΕ από φορείς και περιβαλλοντικές οργανώσεις που ζητούν την ακύρωση των Σχεδίων Διαχείρισης Υδάτων (ΣΔΛΑΠ) Θεσσαλίας και Δυτικής Στερεάς. Η εξέλιξη αυτή δείχνει ότι, ακόμη και σήμερα, οι διαδικασίες δεν είναι απαλλαγμένες από εμπόδια. Μέσα σε αυτό το κλίμα, η κυβέρνηση επισημαίνει την ανάγκη για ταχεία αντιμετώπιση των υδατικών προκλήσεων.

Μετεγκατάσταση με πλήρη προστασία και αποζημίωση

Η προγραμματική σύμβαση που υπεγράφη προβλέπει την εκπόνηση όλων των απαραίτητων μελετών για τη μετεγκατάσταση των κατοίκων που επηρεάζονται από τη λειτουργία του ταμιευτήρα. Η Πολιτεία και η ΔΕΗ διαβεβαιώνουν ότι οι διαδικασίες θα γίνουν με βάση την αρχή της πλήρους αποζημίωσης και της απόλυτης ασφάλειας. Για τον σκοπό αυτό έχει δημιουργηθεί ειδική ομάδα εργασίας (task force), η οποία αναλαμβάνει το έργο της ολοκλήρωσης της τελικής ωρίμανσης του έργου έως το τέλος του 2026.

Η τεχνητή λίμνη που θα δημιουργηθεί από το φράγμα, με ωφέλιμο όγκο 228 εκατ. κυβικών μέτρων, μπορεί να αποτελέσει ζωτικό αποθεματικό ύδατος για τον Θεσσαλικό Κάμπο – έναν από τους σημαντικότερους αγροτικούς πυλώνες της χώρας, ο οποίος πλήττεται δραματικά από τη λειψυδρία και τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Η αξιοποίηση του υδάτινου δυναμικού της Μεσοχώρας μπορεί να στηρίξει την αγροτική παραγωγή, να προστατεύσει τον πρωτογενή τομέα και να ενισχύσει τη μακροπρόθεσμη επισιτιστική ασφάλεια της Ελλάδας.

Σε πρόσφατη σύσκεψη για τη λειψυδρία, ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Κωστής Χατζηδάκης τόνισε ότι η χώρα δεν έχει την πολυτέλεια της αδράνειας: «Η πραγματικότητα επιβάλλει άμεσες, μελετημένες και αποτελεσματικές παρεμβάσεις. Τυχόν καθυστέρηση θα αποτελούσε τεράστιο πρόβλημα για την οικονομία, τον τουρισμό, τη γεωργία και την ποιότητα ζωής μας».

 Το έργο της Μεσοχώρας είναι πολλά παραπάνω από παραγωγή ενέργειας. Είναι ένα πολυδιάστατο έργο που αγγίζει την ενεργειακή ασφάλεια, τη διαχείριση υδάτων, την αγροτική ανάπτυξη, την αντιπλημμυρική προστασία και την περιφερειακή ανασυγκρότηση.