ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Η φετινή Art Athina 2025 έμοιαζε με γιορτή. Το Ζάππειο Μέγαρο γέμισε φωνές, χρώματα, έργα που έπαιρναν μορφή μπροστά στα μάτια σου, κι εκεί, ανάμεσα σε συλλέκτες, καλλιτέχνες, επιμελητές και θεατές, συναντήθηκα με μια γυναίκα που η παρουσία της έχει γράψει ιστορία στη σύγχρονη ελληνική τέχνη: την Ιλεάνα Τούντα.
Δεν ήταν απλώς μια συνάντηση. Ήταν μια συνάντηση με την ίδια την ψυχή της γκαλερί που φέρει το όνομά της, με μια γυναίκα που από τη δεκαετία του ’80 έως σήμερα κατάφερε να ορίσει, να εμπνεύσει και να ανατρέψει. Η Ιλεάνα Τούντα δεν μιλάει σαν γκαλερίστα· μιλάει σαν άνθρωπος που έχει ταυτίσει τη ζωή του με την τέχνη. Όπως μου είπε η ίδια:
«Για μένα δεν είναι δουλειά. Για μένα είναι η ζωή μου». Για το Art Athina 2025, είπε χαρακτηριστικά: «Ήμουν ιδρυτικό στέλεχος στο Art Athina όταν ξεκίνησε το 1993, για 14 χρόνια περίπου. Αυτό το έργο του Νάκης Παναγιωτίδης το έβαλα γιατί του είχα κάνει έκθεση το 1989-1990, και φέτος είχε το Μουσείο Γουλανδρή για 5-6 μήνες έκθεσή του».
Από την πρώτη στιγμή που καθίσαμε σε μια γωνιά του Ζαππείου, με τα έργα να μας περιβάλλουν, ένιωσα πως συνομιλώ με μια γυναίκα που βλέπει το φως εκεί που άλλοι βλέπουν το σκοτάδι.
Οι ρίζες μιας διαδρομής
Η κουβέντα μας γύρισε πίσω, στις αρχές της πορείας της. Τη δεκαετία του 1980, όταν ίδρυσε την ομώνυμη γκαλερί στην Αθήνα, δημιούργησε ιδιαίτερη αίσθηση, ταράζοντας αναμφίβολα τα εφησυχασμένα νερά – τόσο για τους φιλότεχνους όσο και για τους συλλέκτες και τους επιμελητές- είπε με εκείνη την ήρεμη αυτοπεποίθηση που δείχνει πως ξέρει πολύ καλά τι έχει καταφέρει.
Τότε η ελληνική αγορά ήταν μικρή, σχεδόν εσωστρεφής. Η Ελένη Τούντα δεν δέχτηκε αυτόν τον περιορισμό. Αντίθετα, θέλησε να φέρει στην Ελλάδα έργα που μιλούσαν τη γλώσσα της εποχής, δίνοντας χώρο σε καλλιτέχνες που δεν χωρούσαν αλλού. Δεν ήταν απλώς το άνοιγμα μιας γκαλερί. Ήταν μια πρόταση ζωής, ένα πείραμα που έμελλε να φέρει την ανατροπή και μια νέα πνοή στην τέχνη της Αθήνας.
Η ίδρυση του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης
Το 1988 στάθηκε χρονιά-σταθμός στην πορεία της Ιλεάνας Τούντα. Έχοντας ήδη τολμήσει να ανοίξει τον δικό της χώρο τέχνης στην Αθήνα, αποφάσισε να κάνει ένα βήμα που για πολλούς φάνταζε αδιανόητο. Σε έναν παλιό βιομηχανικό χώρο, εκεί όπου άλλοτε επικρατούσε ο θόρυβος των μηχανών, οραματίστηκε ένα νέο κέντρο που δεν θα έμοιαζε σε τίποτα με τις συμβατικές αίθουσες εκθέσεων της εποχής. Έτσι γεννήθηκε το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνα Τούντα.
Δεν ήταν απλώς μια γκαλερί· ήταν ένας τόπος ανοιχτός, που ανέπνεε ελευθερία. Σχεδιάστηκε εξαρχής για να φιλοξενεί ό,τι πιο τολμηρό και πειραματικό μπορούσε να φέρει η σύγχρονη τέχνη: performances, μεγάλης κλίμακας εγκαταστάσεις, projects που μέχρι τότε στην Ελλάδα θα θεωρούνταν ουτοπικά. Οι επισκέπτες δεν έμπαιναν σε έναν χώρο για να «δουν» απλώς έργα. Έμπαιναν σε ένα περιβάλλον που τους παρέσυρε, που τους ανάγκαζε να ζήσουν μια εμπειρία.
Αυτή η τόλμη έδωσε στο Κέντρο έναν ξεχωριστό χαρακτήρα. Δεν έκλεινε τον εαυτό του στην ελληνική πραγματικότητα, αλλά λειτουργούσε σαν παράθυρο προς τον κόσμο. Οι εκθέσεις που φιλοξενούνταν εκεί δεν έμεναν μόνο στα αθηναϊκά σύνορα· έβρισκαν αντίκρισμα στο εξωτερικό, άνοιγαν δρόμους επικοινωνίας και έβαζαν την Αθήνα στον χάρτη του διεθνούς εικαστικού διαλόγου.
Θυμάμαι πόσο έντονα περιέγραφε η ίδια εκείνη την εποχή: τον ενθουσιασμό, τη δυσπιστία που συνάντησε, τις αντιδράσεις ανθρώπων που δεν μπορούσαν να καταλάβουν τι σημαίνει να μετατρέπεις έναν ψυχρό βιομηχανικό χώρο σε εστία πολιτισμού. Και όμως, αυτή η απόφαση αποδείχθηκε καταλυτική. Άνοιξε μια νέα σελίδα για τη σύγχρονη τέχνη στην Ελλάδα, προσφέροντας σε νέους καλλιτέχνες το έδαφος να αναπτυχθούν και να ακουστούν.
Σιγά-σιγά, ο χώρος αυτός έγινε συνώνυμος με το καινούριο, με το ριζοσπαστικό, με το φως που έμπαινε στη ζωή της πόλης. Έγινε σημείο αναφοράς, όχι μόνο για τους καλλιτέχνες, αλλά και για το κοινό που έμαθε να βλέπει την τέχνη με μια διαφορετική ματιά. Όχι σαν ένα απομονωμένο αντικείμενο στον τοίχο, αλλά σαν μια εμπειρία που σε αγγίζει, σε συγκλονίζει, σε μεταμορφώνε και σου ανοίγει νέους ορίζοντες.
Οι καλλιτέχνες και η χημεία
Στην ερώτησή μου για το πώς επιλέγει τους καλλιτέχνες της, η απάντηση της Ιλεάνας Τούντα ήταν αφοπλιστικά απλή:
«Οι καλλιτέχνες, τους βλέπετε, τους επιλέγω γιατί είναι καλλιτέχνες που παρακολουθώ και τους έχω κάνει εκθέσεις».
Μιλήσαμε για εκείνη τη λεπτή ισορροπία ανάμεσα στην επαγγελματική σχέση και την ανθρώπινη χημεία. Εκείνη δεν δίστασε να μου πει:
«Πολύ σημαντικό να λειτουργεί και η χημεία μεταξύ των συνεργατών. Έχω μεγάλο σεβασμό και έχω συνεργαστεί με τους πιο δύσκολους καλλιτέχνες. Δεν μπορώ τους ανθρώπους που έχουν δεύτερες σκέψεις. Δηλαδή, ανθρώπους που δεν είναι καθαροί».
Αυτή η φράση συνοψίζει την ακεραιότητα της. Για την Ιλεάνα Τούντα, η ειλικρίνεια είναι η προϋπόθεση κάθε σχέσης, επαγγελματικής ή προσωπικής:
«Αυτό που εκτιμώ σε έναν καλλιτέχνη και σε έναν άνθρωπο είναι η ειλικρίνεια. Αλήθεια. Είναι το πιο σημαντικό, πραγματικά».
Η τέχνη ως τρόπος ζωής
Δεν άργησε να μου αποκαλύψει πόσο απόλυτα ταυτισμένη είναι με αυτό που κάνει. «Για μένα δεν είναι δουλειά. Για μένα είναι η ζωή μου», είπε ξανά, και το βλέμμα της φωτίστηκε. Δεν είναι υπερβολή. Όταν μιλάει για την τέχνη, δεν μιλάει σαν επαγγελματίας. Μιλάει σαν άνθρωπος που δεν μπορεί να ζήσει χωρίς αυτήν.
Τη ρώτησα ποια έκθεση ξεχωρίζει στα τόσα χρόνια πορείας. Χαμογέλασε:
«Είναι πάρα πολλά. Είναι πολλά τα χρόνια. Γιατί άνοιξα την καλλιέργειά μου από παιδί. Δεν μπορώ να ξεχωρίσω μία. Είναι η ζωή μου».
Η απάντησή της δεν ήταν διπλωματική· ήταν ειλικρινής. Γιατί πράγματι, η ζωή της είναι μια αλυσίδα εκθέσεων, συναντήσεων, συνεργασιών. Δεν ξεχωρίζει μία γιατί όλες μαζί συνθέτουν τον ιστό της ύπαρξής της.
Χρώματα αισιοδοξίας
Η συζήτηση πήρε μια πιο προσωπική τροπή όταν μιλήσαμε για τα χρώματα. Εκείνη μου είπε:
«Πάντα φορώ κάτι κόκκινο. Ενώ δεν έχω πάρει ποτέ κόκκινο ρούχο όπως φοράτε εσείς κόκκινο φόρεμα. Αλλά έχω πάντα κάτι κόκκινο στο σπίτι μου. Μου αρέσει και το κίτρινο. Γενικά, όμως, επιλέγω αισιόδοξα χρώματα».
Δεν ήταν τυχαία αυτή η εξομολόγηση. Η Ιλεάνα Τούντα είναι μια γυναίκα που πιστεύει στο φως:
«Δεν έχω σχέση με σκοτάδι. Έχω σχέση με φως. Οπότε πάντα βλέπω το ποτήρι γεμάτο. Όχι μισό γεμάτο».
Κι εκεί κατάλαβα ότι δεν είναι μόνο οι τοίχοι της γκαλερί της που γεμίζουν με φως από τα έργα. Είναι η ίδια που το μεταδίδει, που το ζει και το αναπνέει.
View this post on Instagram
Μαθήματα από τις εμπειρίες
Η Τούντα δεν φοβάται να παραδεχτεί πως τα χρόνια τής έδωσαν σοφία. Μου είπε με ειλικρίνεια:
«Μεγαλώνοντας απέκτησα εμπειρία. Όταν ήμουν πιο νέα, την είχα πατήσει πολλές φορές. Τώρα καταλαβαίνω αμέσως».
Στην τέχνη, όπως και στη ζωή, οι εμπειρίες είναι οι πιο αληθινοί δάσκαλοι. Κι εκείνη έμαθε να αναγνωρίζει από νωρίς ποιοι άνθρωποι αξίζουν και ποιοι όχι. Δεν ωραιοποιεί τα πράγματα· τα βλέπει όπως είναι.
Η στιγμή της Art Athina 2025
Στη φετινή Art Athina, η παρουσία της Ιλεάνας Τούντα έδειξε ξανά τη δύναμη της συνέπειας. Ανάμεσα σε νέες γκαλερί, σε φρέσκες προτάσεις, σε διεθνείς παρουσίες, η γκαλερί Τούντα εξακολουθεί να στέκεται με σεβασμό και κύρος. Οι άνθρωποι περνούσαν, σταματούσαν, ρωτούσαν. Κι εκείνη, παρούσα, με το ίδιο πάθος όπως πριν από δεκαετίες.
Η εικόνα της, ανάμεσα στα έργα, ήταν μια εικόνα συνέχειας. Μιας γυναίκας που δεν έπαψε ποτέ να πιστεύει ότι η τέχνη είναι το πιο ζωντανό κομμάτι της ύπαρξής μας.
Το ιδιαίτερο έργο της Εύας Μίταλα εμπνευσμένο από πρόσωπα που κουβαλούν έντονη ταυτότητα
«Στην τελευταία έκθεση της Εύας Μίταλα, αυτό που πραγματικά μας εντυπωσίασε ήταν η χρήση ενός χονδρού αλουμινόχαρτου, που η ίδια έφερε από την Αμερική», σημειώνει η Ιλεάνα Τούντα. «Το βρήκε σε μια αποθήκη, ήταν υλικό που χρησιμοποιούσαν παλιά και ως μονωτικό, κι εκείνη το μετέτρεψε σε καμβά. Έχοντας ζήσει χρόνια στην Ιαπωνία, όπου έμαθε από κοντά τις τεχνικές της παραδοσιακής μεταξοτυπίας, κατάφερε να συνδυάσει αυτή τη λεπτότητα με τη σκληρότητα του βιομηχανικού υλικού. Έτσι δημιουργείται ένας διάλογος ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση, στο παραδοσιακό και το σύγχρονο».
Στα έργα της, συνεχίζει η γκαλερίστα, «η Εύα δεν μένει μόνο στην τεχνική. Εμπνέεται από πρόσωπα που κουβαλούν έντονη ταυτότητα, όπως η Honey Mahogany – μια εμβληματική τρανς γυναίκα στην Αμερική, γνωστή τόσο για την παρουσία της στη σκηνή όσο και για την πολιτική της δράση. Μέσα από τέτοιες περσόνες, η δουλειά της αποκτά μια κοινωνική διάσταση, φέρνοντας στο προσκήνιο ζητήματα ορατότητας και διαφορετικότητας».
Ο Καβάφης και το φως της ποίησης
Πριν φύγουμε, η κουβέντα μας έφτασε στην ποίηση. Μου είπε πως το αγαπημένο της ποίημα είναι το «Όσο μπορείς» του Καβάφη.
«Είναι καταπληκτικό. Όσο μπορείς λοιπόν», είπε, κι έμεινε για λίγο σιωπηλή.
Ήταν η πιο όμορφη στιγμή της συνέντευξης. Γιατί μέσα σε αυτές τις λίγες λέξεις φάνηκε η βαθύτερη φιλοσοφία της: να ζεις με αλήθεια, με φως, με ειλικρίνεια· να κάνεις ό,τι μπορείς, όσο μπορείς, και να το κάνεις με πάθος.
Η συνάντησή μου με την Ιλεάνα Τούντα στην Art Athina 2025 ήταν κάτι παραπάνω από δημοσιογραφική στιγμή. Ήταν ένα μάθημα ζωής. Συνειδητοποίησα ότι μιλούσα με μια γυναίκα που κατάφερε να μετατρέψει την τέχνη σε τρόπο ύπαρξης, σε ανάσα, σε φως.
Κλείνοντας το σημειωματάριό μου, κράτησα τρεις λέξεις που εκείνη επαναλάμβανε συχνά: εμπιστοσύνη, ειλικρίνεια, φως. Αυτές είναι οι λέξεις που την ορίζουν. Αυτές είναι και οι λέξεις που την κάνουν μοναδική.
Η Ιλεάνα Τούντα δεν είναι απλώς μια γκαλερίστα. Είναι η γυναίκα που έφερε το φως στη σύγχρονη τέχνη.
Διαβάστε επίσης:
Ελένη Κορωναίου: Η γυναίκα που έκανε την τέχνη τρόπο ζωής
Art Athina 2025: Η Αθήνα ξαναγράφει τον χάρτη της σύγχρονης τέχνης στο Ζάππειο Μέγαρο
Οι «Νύχτες» της Λήδας Κοντογιαννοπούλου: Η ζωγράφος που κάνει το σκοτάδι ποίηση και κατακτά τις αίθουσες τέχνης
ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΣΗΜΕΡΑ
