Ζωρζ Σαρή: Επέτειος, εορτασμοί και «ο άνθρωπος είσαι εσύ»

«Κρατούσα το σήμερα μέσα στη χούφτα μου, το αύριο ας το φρόντιζαν άλλοι», γράφει η Ζωρζ Σαρή στην Κόκκινη κλωστή δεμένη. Φέτος συμπληρώνονται εκατό χρόνια από τη γέννηση της κορυφαίας ελληνίδας συγγραφέως παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας (αν και έχει γράψει και καταπληκτικά βιβλία για ενήλικες). Οι εκδόσεις Πατάκη διοργανώνουν εκπαιδευτικά προγράμματα. Το πιο δημοφιλές βιβλίο της Ο θησαυρός της Βαγίας εκδόθηκε σε μορφή graphic novel.

Μια ήσυχη επανάσταση

Η Ζωρζ Σαρή, αντλώντας έμπνευση από τα δικά της βιώματα, έγραψε βιβλία που αποκρυσταλλώνουν το κύτταρο της νεανικής ψυχής μέσα στις περιπέτειες της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Με την ιδιοφυία της έδινε μορφή σε ό,τι πλανιόταν μέχρι τότε με ασάφεια στον αέρα. Κάθε βιβλίο της αποτελούσε μία ήσυχη επανάσταση, που εκφραζόταν με εκπληκτική λογοτεχνική ωριμότητα, ειδικά σε σύγκριση με τα δεδομένα της εποχής.

Το ψέμα (1970), Όταν ο Ήλιος (1971), Κόκκινη κλωστή δεμένη (1974), Τα γενέθλια (1977), Τα στενά παπούτσια (1979), Τα χέγια (1987)... Το έργο της αρδεύεται από τις πηγές της ιστορίας και της ζωής. Πιστεύει στις βασικές ανθρώπινες αξίες. Ο άνθρωπος παλεύει να δαμάσει τη μοίρα του και η Ζωρζ Σαρή συγκινείται με τα δεινά του. Αλλά σαν ήρεμος παραμυθάς, ξαναθυμίζει τις πρώτες ανθρώπινες ανάγκες: Πώς να εκφράζεται κανείς απλά, πεινάω, χαίρομαι, ερωτεύομαι.

Η Αλήθεια, η Ελευθερία…

Παρότι συνήθως απευθυνόταν σε νέους, δεν υπήρξε ποτέ διδακτική ή μελοδραματική. Αντιθέτως, υπέβαλλε το δρόμο για να συμπληρώσει ο αναγνώστης αυτό που αναζητούσε έκφραση. Η πλαστικότητα των εικόνων και των σύνθετων χαρακτήρων της παρέμεινε απαράμιλλη.

Ενώ μίλησε απερίφραστα για τα μεγάλα δράματα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, τα βιβλία της δεν περιέχουν τίποτα σκληρό ή πένθιμο. Συνθέτουν εικόνες μεγάλης ομορφιάς, φωτεινής και διάφανης. Διότι η Ζωρζ Σαρή προσπαθούσε πάντα να προσεγγίσει αυτήν την απροσδιοριστία της ανθρώπινης ύπαρξης, που η ίδια ονόμασε Αλήθεια. Την ενδιέφερε επίσης η Ελευθερία, η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η ευθύνη, υψιπετείς αρχές που υπηρέτησε και η ίδια στην πολυτάραχη ζωή της.

Έφερε στη ζωή ήρωες και ηρωίδες μπροστά από την εποχή τους. Που το ελληνικό έθνος κάθε γενιάς δεν χορταίνει να ζωντανεύει στο φαντασιακό του.

Η Ζωή επανέρχεται σε διάφορα μυθιστορήματά της και παραμένει πολυαγαπημένη της πρωταγωνίστρια. Αλλά η Ζωρζ Σαρή ενσαρκώνεται ξανά και ως Χριστίνα, ως Λέα, ως Βίργω, ως Άννα (η ηρωίδα στα Γενέθλια βασίζεται στην κόρη της Μελίνα σε ηλικία επτά ετών), ακόμη και ως Ζωρζ.

Ο Θησαυρός της Βαγίας

Η συγγραφική της καριέρα ξεκίνησε το 1969, με ένα μεγάλο άλμα, το μυθιστόρημα Ο θησαυρός της Βαγίας. Θεωρείται σήμερα ένα από τα κλασικά αναγνώσματα της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας.

Αποτελεί την πρώτη ίσως νεανική, ελληνική περιπέτεια: Όταν μια παρέα φίλων που παραθερίζει στην Αίγινα ένα καλοκαίρι αποφασίζει να βρει τη μικρή χαμένη περιουσία μιας οικογένειας από τη Βαγία. Ένας θησαυρός καλά κρυμμένος ανάμεσα στα αρχαία μνημεία, που είχε χαθεί στον Πόλεμο.

Η ανεμελιά, η φιλία, η τιμή, τα μυστικά, οι αταξίες, το άρωμα του ελληνικού καλοκαιριού διαγράφονται μέσα από το μυστήριο του χαμένου θησαυρού. Πίσω από την λυρική περιπέτεια αναδύεται και η ιστορία του Πολέμου, με το πιο ανθρώπινο πρόσωπό του, η αρχαιογνωσία, αλλά και η ενηλικίωση μέσα από τα μάτια της Ζωής.

Τα στενά παπούτσια

Δέκα χρόνια αργότερα, με Τα στένα παπούτσια επιστρέφει στο περιβάλλον των καλοκαιρινών διακοπών στην Αίγινα, στις αναμνήσεις, όταν η Ζωή δεν είναι ακόμη μητέρα με παιδιά αλλά παιδί και η ίδια. Η αφήγηση οργανώνεται γύρω από το πρόσωπο του πενηντάχρονου πλέον Παναγιώτη Χαλδαίου, που αναπολεί το τέλος μιας εποχής που εμπιστευόταν. Αναπλάθει το παρελθόν του δωδεκάχρονου, ξυπόλυτου εαυτού του, με τα γρατζουνισμένα γόνατα, καταγοητευμένου από την έντονη και ανυπόμονη Ζωή.

Όταν ο ήλιος…

Η συναρπαστική αυτή πρωταγωνίστρια επανέρχεται και στο τρίτο της μυθιστόρημα με τίτλο Όταν ο ήλιος. Η Ζωρζ Σαρή αναφέρεται αυτοβιογραφικά στην τετραετία 1940-44, στην κατοχή και στην αντίσταση που θα την απασχολήσουν και στα επόμενα βιβλία της. Στο επικεντρο της μεγάλης Ιστορίας, βρίσκεται πάντα μια ιστορία αγάπης. Η ίδια περιγράφει την Ζωή που κατοικεί στην οδό Ιπποκράτους ως εξής: «Κανέναν δε φοβόταν. Τίποτα δεν την τρόμαζε. Όλα ήθελε να τ’ αγγίξει, να τα φτάσει. Πατούσε στις μύτες των ποδιών της για να τα καταφέρει…».

Η Ζωή θέλει να την αγαπάνε

Και στο Όταν ο ήλιος, η Ζωρζ Σαρή γράφει: «Η Ζωή θέλει να την αγαπάνε. Να την αγαπάνε χωρίς παζαρέματα, πολύ και αλογάριαστα. Μικρή κατάλαβε πως για να τα καταφέρει, έπρεπε πρώτα ν΄ αγαπήσει αυτή τους ανθρώπους ή τουλάχιστον να κάνει πως τους αγαπά… Αγαπούσε όπως πεινούσε, όπως διψούσε, όπως πονούσε, όπως γελούσε. Το δίχτυ της Ζωής ήταν σοφά πλεγμένο. Είχε κι άλλες κλωστές πολύ γερές. Άνοιγε τις χούφτες της και σκόρπιζε το παιδικό της βιος. Χάριζε τα βιβλία της, τα μολύβια της, τις πέννες της, τις ζωγραφιές της, τα παιχνίδια της. Κρυφά από τους δικούς της χάρισε το χρυσό σταυρό της, το δαχτυλιδάκια της, μια παλιά καρφίτσα της γιαγιάς. Έψαχνε στα συρτάρια, κάτι να βρει ακόμα, να το χαρίσει κι αυτό, να γίνει ένας παραπανίσιος κρίκος στην αλυσίδα που θα την έδενε με τους ανθρώπους. Αγωνιζόταν. Η λαχτάρα της γινόταν ορμητικό ποτάμι και παράσερνε τα εμπόδια. Όχι, όχι δεν ήτανε παιχνίδι. Ήταν αγωνία. Παιδιάστικη αγωνία. Η μητέρα το ‘χε καταλάβει και της παραστεκότανε χωρίς πολλά λόγια. Ένιωθε τη μοναξιά που τρόμαζε το παιδί της, ίσως γιατί την ήξερε, τη φοβόταν. Έλεγε στη Ζωή: “Να εμπιστεύεσαι τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος είσαι ‘συ».

Η αντιπαροχή

Με την ευκαιρία της επανέκδοσης της συλλογής διηγημάτων Η αντιπαροχή (1989), η Μάρω Δούκα παρατήρησε «Η Ζωρζ Σαρή δεν χρειάζεται συστάσεις. Από τα χρόνια της εφηβείας δυναμική, μαχόμενη, ευφάνταστη. Σταθμός στη σύγχρονη παιδική και νεανική λογοτεχνία. Με το γλαφυρό ύφος, τον πειστικό, άμεσο, στοχαστικό λόγο της. Γενιές και γενιές γαλουχήθηκαν με τα μυθιστορήματά της. Χιλιάδες μαθητές στερέωσαν μέσα από τα βιβλία της, μαζί με τα πρώτα τους γράμματα, τη σχέση τους με την ιστορία και τον κόσμο. Έμαθαν ποιος είναι ο πόλεμος, ποια η ειρήνη. Πώς εννοείται ο αγώνας για την ελευθερία, τη δημοκρατία, τη χαρά της ζωής. Τι σημαίνει πίστη στον άνθρωπο και τις διαχρονικές αξίες του. Από το πρώτο της μυθιστόρημα “Ο Θησαυρός της Βαγίας” (1969) και έως το “Γράμμα από την Οδησσό” (2005), αυτοβιογραφούμενη πάντα η Ζωρζ Σαρή μεταποιεί τις εμπειρίες και τα βιώματά της σε μυθοπλαστικές αφηγήσεις ικανές να συναρπάσουν μικρούς και μεγάλους. Με την ειλικρίνεια, το χιούμορ, την ευθύτητα απέναντι στη ζωή, παιδαγωγός χωρίς διδακτισμό, στην υπηρεσία του πραγματικού, του καθημερινού, του ανθρώπινου».

Και πολλά άλλα

Η Κόκκινη κλωστή δεμένη αποτέλεσε συμπλήρωμα του Όταν ο ήλιος. Στον πρόλογο του βιβλίου η συγγραφέας διευκρινίζει ως αφετηρία του έργου τα ίδια τα βιώματά της. «Κατοχή, πείνα, Αντίσταση… αληθινές ιστορίες, που τις έζησα, τα πρόσωπα υπήρξανε, δε χρειάστηκε να τα φανταστώ…».

Στο Οι νικητές (1983) επανέρχεται στα χρόνια του εμφύλιου πολέμου και των Δεκεμβριανών.

Η Νινέτ

Η αυτοβιογραφική Νινέτ (1993) αποτελεί «ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματα της νεοελληνικής λογοτεχνίας», σύμφωνα με τη μελέτη της Κατσίκη-Γκίβαλου.

Αναφέρεται στο οικογενειακό της παρελθόν. Ηρωίδα η πρώτη από τις δύο κόρες της Έμμας και του Σωκράτη. Η δράση παρακολουθεί την διαδρομή της οικογένειας από την Κωνσταντινούπολη, στην Οδησσό, στην Αθήνα, στο Παρίσι, στο Σαιν Λουί και πάλι πίσω στην Αθήνα. Κατά βάθος αποτελεί το επίπονο ταξίδι αναζήτησης της πραγματικής μητρικής μορφής…

Οι γοητευμένοι ενήλικες

Η Ζωρζ Σαρή έγραφε για τους ανήλικους αναγνώστες αλλά οι πιο φανατικοί της φίλοι παρέμειναν για πάντα οι ενήλικες για τον τρόπο με τον οποίο συνύφαινε την αυτοβιογραφία με την αντικειμενική αφήγηση, τη μνήμη με τη φαντασία.

Καταργεί κανόνες

Το πεζογραφικό της έργο αποτελεί συνολικό σύστημα σαφές και αναγνωρίσιμο αλλά και απόλυτα ιδιότυπο. Η Ζωρζ Σαρή κατήργησε τους κανόνες του είδους της νεανικής λογοτεχνίας, δεν ενδιαφέρθηκε για τη γραμμική αφήγηση και τη χρονικότητα.

Πολλές φορές το αφήγημά της κινείται σε δύο επίπεδα. Στο παρόν του αφηγητή και σε εκείνο του πρωταγωνιστή, που δρα σε άλλο χρόνο παρουσιάζοντας έτσι πολυπρισματικές πραγματικότητες. Όπως σημειώνει η Βίκυ Πάτσιου, «η συγγραφέας παραβιάζει συστηματικά και με ευστοχία το λογοτεχνικό κανόνα που ρυθμίζει με τρόπο ασφυκτικό την ποιητική της παιδικής λογοτεχνίας».

Τα πρώτα χρόνια στο σανίδι

Η Ζωρζ Σαρή γεννήθηκε στις 22 Αυγούστου 1923 στην Αθήνα από Γαλλίδα μητέρα και Έλληνα πατέρα.

Το 1946 άρχισε να φοιτά στη Δραματική Σχολή του Δημήτρη Ροντήρη, με τον ίδιο ως δάσκαλο. Υπήρξε σύγχρονη με την Ασπασία Παπαθανασίου (με την οποία συμπρωταγωνίστησε και στην Ηλέκτρα), με την Αλέκα Παΐζη, τον Τίτο Βανδή μεταξύ άλλων. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής συνδέθηκε επίσης με τον σημαντικό σκηνοθέτη Γιώργο Σεβαστίκογλου, σύζυγο της Άλκης Ζέη, με την οποία υπήρξαν πάντα στενές φίλες.

«Διαλέξαμε τον δρόμο της ζωής»

Η Ζωρζ Σαρή συμμετείχε στην Αντίσταση και στην ΕΠΟΝ. Έχει σημειώσει: «Τα χρόνια της Κατοχής ήταν χρόνια χαράς και ελευθερίας. Από δυστυχισμένοι γίναμε ευτυχισμένοι. Και αυτό γιατί διαλέξαμε τον δρόμο της ζωής και ας υπήρχε θάνατος μέσα. Θρηνούσαμε και χαιρόμασταν όλοι μαζί. Δεν φοβόμασταν… Υπήρχε ένας στόχος, η απελευθέρωση».

Ανάμεσα στους πρωταγωνιστές

Κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου, η Ζωρζ Σαρή έφυγε με το περίφημο Ματαρόα για τη Μασσαλία. Στο ίδιο ιστορικό πλοίο επέβαινε όλη η πεφωτισμένη Αριστερά της εποχής. Με την καθοριστική βοήθεια του διευθυντού του Γαλλικού Ινστιτούτου Οκτάβιου Μερλιέ και του Ροζέ Μιλλιέξ που τους φυγάδευσαν. Με το Ματαρόα διέφυγε και ο Σεβαστίκογλου, μεταξύ πολλών άλλων. Αλλά όπως γράφει και η Ζωρζ Σαρή, χωρίς την Άλκη, «που δεν κατάφερε να ξεγλιστρήσει κι ήταν εξορία στη Χίο».

Στο Παρίσι συνέχισε να παρακολουθεί μαθήματα υποκριτικής στη σχολή του Σαρλ Νιτλέν και συνδέθηκε με την Μελίνα Μερκούρη μεταξύ άλλων διανοούμενων της εξορίας. Εκεί γνώρισε και τον καθηγητή ιατρικής, ορθοπεδικό Μαρσέλ Καρακώστα (και διευθυντή κλινικής στο Παρίσι). Μαζί του απέκτησε τα δύο της παιδιά Αλέξη και Μελίνα Καρακώστα, επίσης συγγραφέα.

Το 1962 επέστρεψαν στην Ελλάδα. Συνέχισε να παίζει στο θέατρο και στον κινηματογράφο. Μάλιστα έχει συμπρωταγωνιστήσει σε διάφορα έργα με τον Δημήτρη Χορν.

Βρήκα αυτό που μπορώ να κάνω

Μετά την επιτυχία του βιβλίου Ο θησαυρός της Βαγίας, η Ζωρζ Σαρρή αφιερώνεται αποκλειστικά στη λογοτεχνία.

«Στο γράψιμο βρήκα ό,τι δεν μπορούσα να βρω στο θέατρο, ίσως γιατί δεν ήμουν πρωταγωνίστρια και ίσως γιατί δεν ήμουν σε θέση να διαλέξω τους ρόλους που ο θιασάρχης ή ο σκηνοθέτης διάλεγαν για μένα. Τώρα φέρω ακέραιη την ευθύνη των βιβλίων μου. Κάνω αυτό που θέλω, αυτό που μπορώ».

Έγραψε μυθιστορήματα για παιδιά και εφήβους, νουβέλες, θεατρικά παιδικά έργα και ιστορίες για μικρά παιδιά. Ολοκλήρωσε δεκατέσσερις μεταφράσεις μυθιστορημάτων από τα γαλλικά.

Το 1994 βραβεύτηκε με το Κρατικό Βραβείο Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου. Το 1994 και το 1999 βραβεύτηκε από τον Κύκλο Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου.

Έφυγε από τη ζωή το 2012 στα 87 της χρόνια.

«Κλείνω τα μάτια. Σαν ίσκιοι οι αναμνήσεις πλησιάζουν γοργά… Απρόσμενος τρελός χορός. Είναι ο χορός της ζωής»…

Για περισσότερες πληροφορίες: patakis.gr.

Διαβάστε επίσης:

Στέλλα ΜακΚάρτνεϊ: 200 εκατ. δολάρια, επαναστατικό φυτικό δέρμα

Ίδρυμα Αικ. Λασκαρίδη: Ο Κωνσταντίνος Βολανάκης επιστρέφει

Λένα Κωνσταντάκου: Από το Λονδίνο στη Ραφήνα, εικόνες ζωής