Το γοβάκι της βασίλισσας – Μια έκθεση για την Μαρία Αντουανέτα ως είδωλο του στυλ

Πολύ πριν από την Τζάκι Κένεντι και την πριγκίπισσα Νταϊάνα, ένα ήταν το είδωλο του στυλ. Η Μαρία Αντουανέτα, τελευταία βασίλισσα της Γαλλίας φημισμένη για το ταλέντο της στη μόδα και την τεράστια επιρροή της στις διακοσμητικές τέχνες και τα είδη πολυτελείας. Ο αντίκτυπός της ήταν τεράστιος στο ευρωπαϊκό γούστο και τη μόδα στην εποχή της ενώ το ξεχωριστό στυλ που δημιούργησε έχει ως τώρα παγκόσμια απήχηση και εφαρμογή. Γιατί όλοι συμφωνούν, ότι υπήρξε η πιο μοντέρνα αλλά και αμφιλεγόμενη φυσικά, βασίλισσα της ιστορίας με κάθε αναφορά του ονόματός της να ανακαλεί εικόνες υπερβολής όσο και απαράμιλλης ομορφιάς των αντικειμένων και των χώρων που την περιέβαλαν.

Η ιστορία της Μαρίας Αντουανέτας έχει ειπωθεί, ξαναειπωθεί και επαναπροσδιοριστεί από κάθε γενιά απαντώντας κάθε φορά στα δικά της ερωτήματα και εξυπηρετώντας τους δικούς της σκοπούς. Ο σπάνιος συνδυασμός ιστορίας, γοητείας και τραγωδίας που συναντώνται στο πρόσωπό της παραμένει τόσο μεθυστικός σήμερα όσο ήταν και τον 18ο αιώνα και όλα αυτά εξερευνά η έκθεση για το «Στυλ της Μαρίας Αντουανέτας» στο Μουσείο Victoria and Albert του Λονδίνου, όπου παρουσιάζονται η προέλευση και οι αμέτρητες αναβιώσεις του στυλ που διαμόρφωσε η πιο μοντέρνα βασίλισσα στην ιστορία, με διαρκή επιρροή σε πάνω από 250 χρόνια σχεδιασμού, μόδας, κινηματογράφου και διακοσμητικών τεχνών.

Η έμπνευση

Πλούσια διακοσμημένα κομμάτια της ενδυμασίας της, τα μεταξωτά της παπούτσια και κοσμήματα από την ιδιωτική της συλλογή περιλαμβάνονται στην έκθεση, όπως επίσης το σερβίτσιο δείπνου από το Petit Trianon, τα αξεσουάρ της και άλλα προσωπικά της είδη από τη θήκη της τουαλέτας της, που εκτίθενται για πρώτη φορά εκτός Βερσαλλιών.

Παράλληλα όμως, η έκθεση παρακολουθεί τον πολιτιστικό αντίκτυπο του στυλ της Μαρίας Αντουανέτας και τη συνεχή της έμπνευση για κορυφαίους σχεδιαστές και δημιουργούς όπως τον Ντιορ, την Σανέλ, τον Μοσκίνο και τη Βιβιέν Γουέστγουντ. Μαζί με κοστούμια φτιαγμένα για την οθόνη, όπως αυτά για την βραβευμένη με Όσκαρ ταινία «Μαρία Αντουανέτα» της Σοφίας Κόπολα με πρωταγωνίστρια την Κίρστεν Ντανστ, καθώς και παπούτσια που σχεδιάστηκαν για την ταινία από τον Μανόλο Μπλάνικ. Ο τελευταίος μάλιστα είναι χορηγός της έκθεσης, καθώς έχει εμπνευστεί σε βάθος χρόνου από την άτυχη βασίλισσα.

Η έκθεση άλλωστε, που είναι η πρώτη αφιερωμένη στην Μαρία Αντουανέτα στο Ηνωμένο Βασίλειο συγκεντρώνει περί τα 250 αντικείμενα, αρκετά από τα οποία δάνεια, που δεν είχαν ταξιδέψει ποτέ ως τώρα έξω από τη Γαλλία.

Προστάτιδα καλλιτεχνών

«Δεν συμμερίζομαι τα γούστα του Βασιλιά», εμπιστεύτηκε κάποτε η Μαρία Αντουανέτα σε έναν οικογενειακό φίλο για τη ζωή της με τον Λουδοβίκο ΙΣΤ΄, τον οποίο είχε παντρευτεί όταν ήταν μόλις 14 ετών. «Ενδιαφέρεται μόνο για το κυνήγι και τις μηχανικές εργασίες». Και έτσι ήταν.

Μεγάλο μέρος όμως, της έλλειψης επικοινωνίας του ζευγαριού οφειλόταν και στην υπερβολική όρεξη της βασίλισσας για διασκεδάσεις. Διαρκή πάρτι, χαρτοπαίγνια, ρούχα, πολυτελείς εσωτερικούς χώρους και τέχνες. Έτσι όμως έγινε σημαντική προστάτιδα καλλιτεχνών, αναθέτοντας, μεταξύ άλλων, στον Jean-Démostène Dugourc να επανασχεδιάσει και να επιπλώσει το Petit Trianon, το ιδιωτικό της κάστρο στους χώρους των Βερσαλλιών.

Γεγονός, που ωθεί το V&A να θέσει στην έκθεση το ερώτημα, γιατί σήμερα εξακολουθούμε να αναφερόμαστε στην πολυτέλεια της εποχής της χρησιμοποιώντας το όνομα του συζύγου της. Αντί για «στυλ Λουδοβίκου ΙΔ΄», θεωρεί έτσι, ότι θα μπορούσαμε να περιγράψουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια τα πιο λαμπρά αντικείμενα ως «στυλ Μαρίας Αντουανέτας».

Τα χαμένα παπούτσια

Την εποχή, που η μικρή αρχιδούκισσα Μαρία Αντουανέτα έφθασε στις Βερσαλλίες και παντρεύτηκε τον Λουδοβίκο διάδοχο του θρόνου, τα παπούτσια και οι αστράγαλοι ήταν μια εμμονή στη Γαλλία. Η Μαρία Αντουανέτα δεν αποτέλεσε εξαίρεση. Λάτρεψε τα παπούτσια, είχε τέσσερα νέα ζευγάρια την εβδομάδα αλλά ελάχιστα έχουν διασωθεί, πιθανώς επειδή δωρίθηκαν σε φίλους ή υπηρέτες, που τα διατήρησαν ως πολύτιμα κειμήλια. Στενά και μυτερά με λεπτή σόλα, ήταν φτιαγμένα από ολοκέντητο μετάξι και μπροκάρ, διακοσμημένα με πόρπες, κορδέλες, ακόμη και πολύτιμους λίθους. Όπως πολλοί από τους συνομηλίκους της εξάλλου, η βασίλισσα τελειοποίησε την λεγόμενη «ολίσθηση των Βερσαλλιών», έναν ιδιαίτερα χαριτωμένο τρόπο περπατήματος, που δίνει την εντύπωση, ότι τα πόδια μόλις που ακουμπούν στο έδαφος.

Διόλου άνετα όμως, τα παπούτσια καθιστούσαν το περπάτημα δύσκολο κι ήταν μια αγωνία να κρατηθεί το πόδι μέσα σ΄αυτά. Όπως λέγεται έτσι, ένα παπούτσι της χάθηκε μέσα στην λάσπη την στιγμή που κατέβαινε από μία άμαξα ενώ ένα άλλο φημολογείται ότι έφυγε από το πόδι της, όταν ανέβηκε στο ικρίωμα την τελευταία ημέρα της ζωής της. Εκείνο όμως που χάθηκε όταν ο όχλος εισέβαλε στο παλάτι των Βερσαλλιών και τώρα φυλάσσεται στο Musée Carnavalet, έρχεται πιο κοντά στο να είναι αυτό, που θα μπορούσε να ονομασθεί ένα «κανονικό» παπούτσι.

Οι λαμπεροί θησαυροί

Γενικότερα πολύ λίγα αντικείμενα από την γκαρνταρόμπα της Μαρίας Αντουανέτας έχουν διασωθεί. Περισσότερα όμως είναι τα κοσμήματα, τα οποία στην πλειοψηφία τους διοχετεύθηκαν εκτός της χώρας. Η Μαρία Αντουανέτα είχε μια εκτεταμένη συλλογή κοσμημάτων από την αρχή της βασιλείας της. Μερικά είχαν αποκτηθεί με χρήματα της μητέρας της, της αυτοκράτειρας των Αψβούργων Μαρίας Θηρεσίας και άλλα που της δώρισε ο Λουδοβίκος ΙΕ΄ κατά τον γάμο της με τον γιο του.

Μέχρι την εποχή που έγινε βασίλισσα το 1774, η Μαρία Αντουανέτα είχε μια ιδιωτική συλλογή από διαμάντια και πολύτιμους λίθους, αξίας περίπου 2,5 εκατομμυρίων λιρών, ξεπερνώντας έτσι τον πλούτο, ακόμη και των περισσότερων ευρωπαίων βασιλισσών. Φυσικά, κατά τη διάρκεια της ζωής της ο πλούτος των λαμπερών θησαυρών της Μαρίας Αντουανέτας μόνο αυξήθηκε ενώ μία από τις μεγαλύτερες αλλαγές στις συλλεκτικές της συνήθειες ήρθε με την άνοδο του νεοκλασικισμού, ο οποίος έφερε στη μόδα απλούστερα στυλ ενδυμασίας και αξεσουάρ.

Εν μέσω επαναστατικών εξεγέρσεων ωστόσο, ο προκλητικά πλούσιος τρόπος ζωής της Μαρίας Αντουανέτας έγινε σύμβολο των υπερβολών ενός παλιού, εχθρικού καθεστώτος και η γοητεία που εξέπεμπε στο κοινό σύντομα μετατράπηκε σε οργή. Τελικά δεν μπόρεσε να ξεφύγει από τη γκιλοτίνα αλλά και μετά τον θάνατό της δυσφημίστηκε και το όνομά της έγινε συνώνυμο για την εγκληματικη, όπως κατηγορήθηκε αδιαφορία της για τον λαό της. Αιώνες αργότερα, όλα αυτά έχουν μπει στη σωστή τους θέση και η κληρονομιά της έχει αποκτήσει τη δική της υπόσταση.