Στήβεν Αντωνάκος και Ρωσική Πρωτοπορία: Μια εικαστική συνομιλία

«Υπάρχουν μεγάλοι δρόμοι, που μπορούν να εξερευνηθούν και να φέρουν καρπούς από τη μελέτη της σχέσης, ανάμεσα στα έργα των Ρώσων πρωτοπόρων και της αφηρημένης γεωμετρίας που χρησιμοποιώ κι εγώ, στα δικά μου έργα».

Αυτά είχε γράψει ο Στήβεν Αντωνάκος σε επιστολή του στο τότε Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Θεσσαλονίκης το 2012, δωρίζοντας 67 έργα-τυπώματά του προς το μουσείο. Οκτώ χρόνια μετά και αφού ο ίδιος έχει φύγει πλέον από τη ζωή, αυτή η δυνατότητα παράλληλης αναζήτησης με έργα του διάσημου Έλληνα εικαστικού, που έζησε και εργάσθηκε κυρίως στης Ηνωμένες Πολιτείες και ορισμένων από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του σπουδαίου εικαστικού κινήματος στη Ρωσία των αρχών του 20ού αιώνα υλοποιείται στην Αθήνα σε μια έκθεση του MOMus- Μουσείου Άλεξ Μυλωνά.

Με τίτλο «Στήβεν Αντωνάκος: Φως. Ο Στήβεν Αντωνάκος και η ρωσική πρωτοπορία» η έκθεση, που εγκαινιάζεται στις 5 Μαρτίου, περιλαμβάνει όλη αυτή τη σειρά των τυπωμάτων, που πλέον ανήκουν στις ενοποιημένες συλλογές του MOMus-Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην Αθήνα. Και μαζί τους έργα της συλλογής Κωστάκη και συγκεκριμένα των Καζιμίρ Μαλέβιτς, Ιβάν Κλιούν, Αλεξάντρ Ρότσενκο, Ιβάν Κουντριασόφ, Ναντιέζντα Ουνταλτσόβα και Ξένια Έντερ, καθώς επίσης και δύο συνθέσεις του Αντωνάκου με νέον από τη Συλλογή της Alpha Bank.

Πρόκειται για έναν συσχετισμό ιδιαίτερα ενδιαφέροντα, όπως εξηγεί η διευθύντρια του MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη, κυρία Μαρία Τσαντσάνογλου. «H καθαρή γεωμετρία του κονστρουκτιβισμού, σε συνδυασμό με τον μυστικισμό της σουπρεματιστικής σύνθεσης φόρμας και χρώματος ήταν τα στοιχεία που ώθησαν τον Αντωνάκο να στρέψει το βλέμμα του –κάπως αργά, όπως ο ίδιος εξομολογείται– προς την ρωσική πρωτοπορία», λέει η ίδια.

«Το μέσον του ήταν το φως, τα υλικά του περιελάμβαναν γυαλί, ηλεκτρικό φορτίο και το στοιχείο αριθ. 10 στον περιοδικό πίνακα. Το αποτέλεσμα ήταν μια σειρά από αφηρημένα γλυπτά, που φωτίζουν εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους σε πόλεις σε όλο τον κόσμο, άμεσα αναγνωρίσιμα για τα ζωντανά τους χρώματα και τις ελικοειδείς γραμμές τους». Αυτά έγραφαν το 2013, χρονολογία του θανάτου του οι New York Times, σε άρθρο τους με τίτλο «Ο γλύπτης του νέον».Τονίζοντας, ότι ο Αντωνάκος υπήρξε ένας από τους πρώτους καλλιτέχνες που έβαλαν το νέον στη σφαίρα των καλών τεχνών. Και προσθέτοντας πως «Χρησιμοποίησε το νέον, όπως ο ζωγράφος που χρησιμοποιεί το χρώμα, δημιουργώντας έργα μινιμαλιστικά, με ρευστές γραμμές και κορεσμένα χρώματα, που θυμίζουν Ματίς».

Και, πράγματι, ο Στήβεν Αντωνάκος (Άγιος Νικόλαος Γυθείου, 1926 – Νέα Υόρκη, 2013), ανακαλύπτοντας, στις αρχές της δεκαετίας του 1960, τη χρήση του νέον ως πρωταρχικού υλικού του πειραματισμού του, ορίζει το φως στον πυρήνα της τέχνης του. Δημιουργεί, έτσι, έργα άλλοτε αυστηρά, αφαιρετικά και μινιμαλιστικά με τόξα, ελλείψεις και γωνίες και άλλοτε ποιητικές αντιπαραθέσεις τεχνητού και ζωγραφικού φωτός. Από τα μέσα της δεκαετίας του ΄80, εξάλλου, επηρεασμένος και από τις συχνές επισκέψεις του στην Ελλάδα, οδηγείται στη σειρά «Παρεκκλήσια», με αναφορές στη βυζαντινή παράδοση, ενώ πραγματοποιεί μεγάλης κλίμακας παρεμβάσεις στον δημόσιο χώρο, όπως στα αεροδρόμια της Ατλάντας, του Μιλγουόκι και του Μπάρι της Ιταλίας, σε σταθμούς μετρό στη Βοστώνη, τη Βαλτιμόρη, το Ντιτρόιτ και την Αθήνα, στο σταθμό ηλεκτροπαραγωγής στο Τελ Αβίβ, ακόμη και σε ένα αστυνομικό τμήμα στο Σικάγο.

Πρωτίστως, βέβαια, έργα του παρουσιάσθηκαν σε αμερικανικές γκαλερί και μουσεία, όπως στο San Francisco Museum of Art, στο Fort Worth Art Museum, ακόμη στο Hampsire College της Μασαχουσέτης, αλλά και στο Federal Building στο Ντέιτον του Οχάιο, ενώ επίσης πραγματοποίησε πολλές παραγγελίες για δημόσιους χώρους στην Ευρώπη και στην Ιαπωνία.

Στα τυπώματα που παρουσιάζονται τώρα στην Αθήνα εμφανείς είναι οι παραπομπές του στο μορφολογικό λεξιλόγιο κινημάτων της ρωσικής πρωτοπορίας, όπως ο σουπρεματισμός και ο κονστρουκτιβισμός. «Βλέποντας σήμερα ξανά αυτή τη σχέση, διαπιστώνουμε πόσο δίκιο είχε ο Αντωνάκος, όταν μας παρακίνησε να εξερευνήσουμε αυτή τη διάσταση της δουλειάς του», λέει η κυρία Τσαντσάνογλου.

Και, όπως σημειώνει ο επιμελητής της έκθεσης, ιστορικός της τέχνης, κ. Γιάννης Μπόλης «Στα τυπώματα του Αντωνάκου κυριαρχούν οι έντονες αντιθέσεις λαμπερών χρωμάτων, γραμμές που υποβάλλουν την κίνηση και τη μεταβλητότητα, αντανακλάσεις πάνω σε γυαλιστερές επιφάνειες ασημένιου χαρτιού, επικαλυπτόμενα επίπεδα, ζωγραφικές παρεμβάσεις, τομές και σχισίματα, καψίματα και κολάζ, συνδυασμοί διαφορετικών τεχνικών, εκτυπώσεις σε διάφανες ακρυλικές μεμβράνες, επαναλήψεις και μεταπλάσεις ημιτελών γεωμετρικών σχημάτων».

Ένα σύνολο που αναπτύσσεται στην έκθεση, με την αίσθηση του ρυθμού να διαμορφώνει ένα ενιαίο εικαστικό περιβάλλον, ανοιχτό στη φαντασία.

Info

MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά: Πλ. Αγίων Ασωμάτων 5, Θησείο
«Στήβεν Αντωνάκος: Φως. Ο Στήβεν Αντωνάκος και η ρωσική πρωτοπορία»
Διάρκεια: 5 Μαρτίου έως 24 Μαΐου