Νίκος Παναγιωτόπουλος: Αναλύοντας το φαινόμενο του ελληνικού #MeToo

Προτού ακόμη καταλαγιάσει η σκόνη που ξεσήκωσε η Σοφία Μπεκατώρου, ο καθηγητής Κοινωνιολογίας Νίκος Παναγιωτόπουλος αναλύει το ελληνικό φαινόμενο #metoo: Κατά πόσο παραμένουν ζωντανές οι πάλαι ποτέ ανδροκρατούμενες κοινωνίες.

Η μελέτη «Η δε γυνή ίνα…  #MeToo και Me and You» (εκδ. Πατάκη) του καθηγητή Νίκου Παναγιωτόπουλου αναπτύχθηκε σύγκαιρα με το ξέσπασμα των απανωτών καταγγελιών προσβολής στη γυναικεία φύση. Με αυτό το βιβλίο, άνοιξε ουσιαστικά ένα ιδιότυπο «πειραµατικό κοινωνιολογικό εργαστήρι». Μόλις κυκλοφόρησε στα βιβλιοπωλεία της χώρας.

Με αυτό προκαλεί ουσιαστικά το δηµόσιο διάλογο προκειµένου να «πνεύσει ορµητικός άνεµος» αλλαγής στον τρόπο µε τον οποίο οι γυναίκες αντιµετωπίζουν την κακοποίησή τους.

«Οι καταγγελίες των γυναικών µού δίνουν την αφορµή να επιχειρήσω να υπενθυµίσω ορισµένα βασικά κοινωνιολογικά στοιχεία σχετικά µε τις αιτίες και τα αντίστοιχα αποτελέσματα ενός µείζονος σηµασίας κοινωνιολογικού φαινοµένου, αυτού της συµβολικής κυριαρχίας», σημειώνει ο Νίκος Παναγιωτόπουλος.

Εκείνος επιθυμεί να προσφέρει τη φωνή της αποστασιοποιημένης παρατήρησης και της λογικής: «να συµβάλω κι εγώ –παράλληλα µε τις πολύ εύστοχες και ενθαρρυµένες από το φεµινιστικό κίνηµα παρεµβάσεις που βλέπουν αυτές τις µέρες το φως της δηµοσιότητας– σε µια πιο ορθολογική δηµόσια συζήτηση σχετικά µε τις σχέσεις µεταξύ των φύλων, τις συγκρούσεις και την κατανόησή τους, καθώς και τη δράση που θα µπορούσε να τις µετασχηµατίσει».

Χρειάζεται κατά τη γνώμη του να επιβληθεί ριζοσπαστικός μετασχηματισμός των συνθηκών παραγωγής των διαθέσεων και αντιλήψεων των κυριαρχούμενων (των γυναικών). Μόνο έτσι γίνεται να πάψουν να ερμηνεύουν τον εαυτό τους μέσα από το πρίσμα του βλέμματος των κυρίαρχων.

Όλοι βλέπουν τον κόσμο και αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους από την πολύ ειδική θέση στην οποία βρίσκονται.

Όμως, στις σύγχρονες κοινωνίες επικρατεί μεγάλο μπέρδεμα.

Ορισμένοι άνδρες έχουν φτάσει στο σημείο να πιστεύουν πως ήρθε η ώρα να συγκροτηθεί κίνημα υπεράσπισης των ανδρικών δικαιωμάτων τους.

Και από την άλλη, υπάρχουν γυναίκες που ακούν αυτές τις απελπισμένες ανδρικές φωνές.

Έτσι σταδιακά στήνεται η «νεοφαλλοκρατική ρητορική στρατηγικής αντίστασης και υπεράσπισης της κυριαρχίας των ανδρών». Πρόκειται κατά τη γνώμη του Νίκου Παναγιωτόπουλου για «υπερεκτίμηση» της θέσης της γυναίκας στη σημερινή κοινωνία.

Η ανδρική κυριαρχία βέβαια δεν υφίσταται πλέον με την ίδια σφοδρότητα. Ακόμη και στις πιο προσωπικές, καθημερινές στιγμές, ο άνδρας καλείται να τη διεκδικήσει, να την υπερασπιστεί, να την αιτιολογήσει.

Οπωσδήποτε η εξασθένισή της αποτελεί απόρροια σε συλλογικό επίπεδο της σεξουαλικής και επαγγελματικής απελευθέρωσης των γυναικών.

Από την ώρα που η γυναίκα μορφώνεται και έχει πρόσβαση στη δημόσια σφαίρα, υποβαθμίζεται ο γενετήσιος προορισμός της. Ακυρώνεται ο περιορισμός του ρόλου της ως όργανο αναπαραγωγής.

Ωστόσο, παρότι η παρουσία της έξω από το σπίτι διογκώθηκε και η ηλικία αναπαραγωγής επεκτάθηκε, οι αντιλήψεις ως προς τη φύση της δεν άλλαξαν. Ούτε επί του πρακτέου ούτε στο επίπεδο των πεποιθήσεων.

Ακόμη και οι ίδιες οι γυναίκες δεν πίστεψαν ούτε διεκδίκησαν πλήρως την ισότιμη πρόσβασή τους στη δημόσια σφαίρα αφού κόπασαν οι πρώτες σφοδρές συγκρούσεις μεταξύ των φύλων.

Ακόμη και σήμερα, τα κορίτσια δεν επιλέγουν όσο τα αγόρια τους τεχνολογικούς ή θετικούς τομείς όταν έρχεται η ώρα να διαλέξουν τις κατευθύνσεις στο λύκειο που θα τις οδηγήσουν στην αντίστοιχη επαγγελματική καριέρα.

Επίσης, όσο ανεβαίνει κανείς στη σκάλα της ιεραρχίας τόσο λιγότερες γυναίκες βρίσκει. Σε ορισμένες ειδικότητες παραμένουν εντελώς αποκλεισμένες.

Ακολουθώντας τη σκέψη του σημαντικού Γάλλου κοινωνιολόγου και φιλόσοφου Πιερ Μπουρντιέ, ο Νίκος Παναγιωτόπουλος υποθέτει ότι «οι διάφορες λειτουργίες παραμένουν αρκετά αυστηρά κατανεμημένες ανάλογα με το φύλο», όπως πρόσφατα σημείωσε στον ελληνικό Τύπο.

Λειτουργίες που έχουν καθοριστεί από ατομικούς και συλλογικούς φορείς, γονείς, φίλους, συντρόφους, συνεργάτες…

Επικρατεί ένα πλέγμα σχημάτων αντίληψης και αποτίμησης βαθιά ενσωματωμένο (στο ασυνείδητο), που διαιωνίζει την «κυρίαρχη αρχή διαίρεσης του κόσμου». Ωθεί τις γυναίκες να θεωρούν φυσική και κανονική την καθεστηκυία τάξη των πραγμάτων.

Με άλλα λόγια, η επανάσταση πήγε να γίνει αλλά δεν ολοκληρώθηκε;

Η σκέψη οδηγεί συνειρμικά στον Φρόιντ. Υποστήριξε αλληγορικά ότι ο άνδρας φοβάται τη σπηλιά της γυναίκας που θα τον απορροφήσει. Τιμώντας τη μητρική, στοργική της φύση, όμως, η γυναίκα τελικά ποτέ δεν τον καταβρόχθισε…

Πιερ Μπουρντιέ και Νίκος Παναγιωτόπουλος

Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος υπήρξε µαθητής και στη συνέχεια στενός συνεργάτης του Πιέρ Μπουρντιέ (Pierre Bourdieu, 1930-2002). Στο φερώνυμο ίδρυµά του τώρα σήµερα Αντιπρόεδρος.

Φιλοσοφικά, ο Μπουρντιέ κινήθηκε στη σφαίρα του υπαρξισμού και αμφισβήτησε τις έννοιες του υποκειμενισμού (ιδιαίτερα τη φαινομενολογία) και του αντικειμενισμού στην κοινωνιολογία.

Στον πυρήνα της αναστοχαστικής θεωρίας του Μπουρντιέ βρίσκεται η έννοια του habitus, που παραπέμπει στην αριστοτελική χρήση του όρου «έξις».

Πρόκειται για το σύνολο των προδιαθέσεων με βάση τις οποίες τα άτομα ενεργούν και αντιδρούν στις κοινωνικές περιστάσεις. Οι προδιαθέσεις αυτές δημιουργούνται στην παιδική ηλικία. Οδηγούν σε αντιλήψεις και συμπεριφορές που κρίνονται «κανονικές», χωρίς ωστόσο να ρυθμίζονται συνειδητά από κάποιον κανόνα.

«Αυτά που υπερασπίζομαι είναι η δυνατότητα και η αναγκαιότητα ύπαρξης της κριτικής. Δεν μπορεί να υπάρξει πραγματική δημοκρατία χωρίς κριτική», είχε δηλώσει ο Μπουρντιέ.

Ο πνευματικός του διάδοχος Νίκος Παναγιωτόπουλος χρίστηκε Ιππότης των Γραµµάτων και των Τεχνών της Γαλλικής Δηµοκρατίας.

Διδάσκει Κοινωνιολογία στο Tµήµας Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών. Σπούδασε Κοινωνιολογία και Εθνολογία στη Γαλλία.

Δίδαξε σε πολλά πανεπιστήµια του εξωτερικού και διετέλεσε γενικός διευθυντής του Κέντρου Ερευνών για τα Θέµατα Ισότητας (ΚΕΘΙ).

Πληροφορίες:

Νίκος Παναγιωτόπουλος

Η δε γυνή ίνα…  #MeToo και Me and You

σελ. 104

τιμή 4.95 ευρώ

Εκδόσεις Πατάκη, 2021