Στην πρόσφατη ατομική της παρουσίαση στην Γκαλερί Ζουμπουλάκη, η Πέγκυ Κλιάφα προσεγγίζει δύο άξονες -σε πνευματικό και υλικό επίπεδο: Τη Θεραπεία και το Πλέγμα. Με τις εντυπωσιακές συνθέσεις της στην έκθεση με τίτλο Θεραπεύοντας το πλέγμα (Healing the Grid), η πολυσχιδής δημιουργός δεν επιδιώκει «απόδραση από την πραγματικότητα, αλλά μια επαναδιαπραγμάτευση και ανανοηματοδότηση της πραγματικότητας», όπως επισημαίνει.

Το πλέγμα (grid), όπως το εννοεί η Πέγκυ Κλιάφα, «είναι ταυτόχρονα φυσικό και συμβολικό, μεταφορικό. Είναι το πολεοδομικό πλέγμα, η ίδια η πόλη, τα κοινωνικά δίκτυα και το διαδίκτυο, η ψηφιακή παρακολούθηση, αλλά και το ανθρώπινο σώμα –ένα σύστημα που μας διευκολύνει αφενός αλλά και μας περιορίζει αφετέρου.

1

Το grid υπό μια έννοια περιλαμβάνει όλα όσα συγκροτούν το σύγχρονο δυτικό απαιτητικό τρόπο ζωής, ειδικά στις μεγαλουπόλεις».

Το πλέγμα ως δομική και συμβολική μονάδα

Η δουλειά της πάντα συνδεόταν με το πλέγμα μορφολογικά και εννοιολογικά. Με αρχιτεκτονικά στοιχεία και με θέματα πρακτικής υγείας, υπαρξιακού αναστοχασμού.

Ωστόσο, εν προκειμένω, «το πάντρεμά τους προέκυψε ως ιδέα, διότι έβλεπα το φάρμακο και την υπερκατανάλωσή του ως συνέπεια της πίεσης της ζωής στην πόλη και ιδιαίτερα στη μεγαλούπολη, που είναι “συνώνυμη” του “grid”.

Και μάλιστα, όχι μόνο της πόλης, αλλά και εν γένει του δυτικού μοντέλου ζωής και της υπερσυνδεσιμότητας, που αντιπροσωπεύει μια άλλη ομάδα πλεγμάτων και δικτύων στην καθημερινότητά μας.

Αυτό που κυρίως με προβληματίζει είναι το πως αντιδρούμε στην εμφανή ή υποδόρια πίεση που ασκούν αυτά τα ποικίλα πλέγματα.

Πως αντιμετωπίζουμε τα σωματικά και ψυχικά θέματα υγείας, που προκύπτουν από αυτή την ταχύτητα και την πίεση, γιατί πολύ συχνά καταφεύγουμε στο φάρμακο αποφεύγοντας την αναζήτηση της αιτίας των προβλημάτων και τις επίπονες αλλαγές στον εαυτό μας και στις συνήθειές μας;

Το πλέγμα ως δομική και συμβολική μονάδα, από τη μία πλευρά αντιπροσωπεύει την τάξη, τον έλεγχο, τον ορθολογισμό της σύγχρονης αστικής ζωής – είναι σχεδόν μια μορφή καταναγκασμού.

Από την άλλη, στην ιατρική συναντούμε πλέγματα διαφορετικής φύσης: δίκτυα νευρώνων, κυκλοφορικά ή λεμφικά συστήματα – δομές που υπαινίσσονται ζωή, ροή, μεταβολή. Η ιδέα της θεραπείας του πλέγματος γεννήθηκε μέσα από αυτή τη δυαδικότητα επίσης».

Η αδιαπραγμάτευτη αξία του φαρμάκου

Η Πέγκυ Κλιάφα όμως δεν εκφράζει απλοϊκές γενικεύσεις ή στρατευμένες απόψεις. Αντιθέτως, με επίπονο τρόπο ζουμάρει στην ανθρώπινη συνθήκη, προσεγγίζει τη σύγχρονη ύπαρξη με φιλοσοφική, κοινωνική και αισθητική θεώρηση.

«Δεν ακυρώνω την αδιαπραγμάτευτη σημασία της ιατρικής επιστήμης και του φαρμάκου. Τα φάρμακα κάνουν θαύματα. Χάρη σε αυτά πολλοί άνθρωποι ζουν, σηκώνονται κάθε μέρα από το κρεβάτι τους και λειτουργούν, αλλά χρειάζονται μέτρο.

Διερωτώμαι αν κάποια από τα θέματα υγείας, που οφείλονται στον τρόπο ζωής και τις επιλογές μας, δεν θα υπήρχαν καν εάν αλλάζαμε ή εάν, εφόσον υπάρχουν, μπορούμε να τα αντιμετωπίσουμε διαφορετικά.

Σε προσωπικό επίπεδο η Ίαση θεωρώ πως δεν έρχεται μόνο μέσω των φαρμάκων και της ιατρικής οδού, αλλά απαιτεί προσωπική και εσωτερική επανατοποθέτηση και αλλαγή τρόπου σκέψης και ζωής σε πολλές περιπτώσεις.

Σε κοινωνικό και ουμανιστικό επίπεδο θέτω με τα έργα μου ερωτήματα για το πώς οργανώνουμε την καθημερινότητά μας, πώς βιώνουμε την πόλη, ποια είναι η σχέση μας με το σώμα και την κοινότητα. Πρόκειται για μια πνευματική, ολιστική προσπάθεια να επανασυνδέσουμε το σώμα, την ψυχή, το περιβάλλον και την κοινωνία μέσω συμβόλων και μορφών που υπερβαίνουν το καθημερινό και το χρηστικό. Προτείνω ανα-σχεδιασμό της ίδιας μας της ύπαρξης, με επίκεντρο την ευαλωτότητα, την κοινωνική ευθύνη, την πολιτική και ηθική διάσταση της υγείας και της ζωής.

 

Ένα σημείο ρωγμής

Επίσης, βλέπω την Ίαση όχι μόνο ως προορισμό (ένα εμβόλιο, ένα χάπι, μια θεραπεία), αλλά και ως διαδικασία – προσωπική και συλλογική – στην οποία η τέχνη, η κριτική, η συνείδηση και η φροντίδα έχουν ρόλο. Ταυτόχρονα, η διάθεση να παίρνουμε μια απόσταση από την κεκτημένη ταχύτητα της ζωής μας, ο προβληματισμός, οι παύσεις και οι μικρές ή μεγαλύτερες αλλαγές του εαυτού μας και των συνηθειών μας μπορούν να βοηθήσουν».

Η Πέγκυ Κλιάφα λοιπόν τόσο αισθητικά όσο και συμβολικά, με τον καθεαυτό μόχθο της πνευματικής, καλλιτεχνικής δημιουργίας, προτείνει έναν τρίτο δρόμο. Αντί για τις επιφανειακές λύσεις με το μαγικό ραβδάκι, μια μακροσκοπική θεώρηση, μια επίπονη, αργή διαδικασία «αλλαγής του εαυτού και της στάσης ζωής μας».

Και όπως διευκρινίζει, «η τέχνη σε αυτό το πλαίσιο και η έκθεση “Healing the Grid” ήθελα να δράσουν ως μια παρεμβολή: Ένα σημείο ρωγμής μέσα στην κανονικότητα της πόλης και της ταχύτητας, μια παύση και αναθεώρηση, η αναζήτηση της ρίζας των προβλημάτων».

Καλλιτέχνης, όπως επιχειρηματίας

Η Πέγκυ Κλιάφα εφόρμησε στον κόσμο της τέχνης μέσα από μια αρχική δοκιμή στον κόσμο των επιχειρήσεων (εξάλλου σύζυγός της παραμένει ο σημαντικός εκδότης Παναγιώτης Σάκκουλας).

«Ο χώρος της τέχνης, ειδικά για τους δημιουργούς προϋποθέτει μεγάλα διαστήματα εσωστρέφειας, ενδοσκόπησης, εσωτερικής αναζήτησης. Ωστόσο, δεν είμαι σίγουρη ότι διαφέρει πολύ από τον “κόσμο των επιχειρήσεων” και για να κινηθεί κανείς επαγγελματικά σε αυτόν χρειάζεται και αρκετή εξωστρέφεια», εξηγεί ευθύβολα.

Και αναπτύσσει περαιτέρω τη σκέψη της:

«Η πρότερη επαγγελματική εμπειρία μου στο χώρο των επιχειρήσεων με βοηθάει πολύ ως επαγγελματία εικαστικό και ίσως λιγότερο στο κομμάτι της δημιουργίας έργων.

Ενδεχομένως, δεν είναι τόσο γνωστό ή αναμενόμενο, αλλά ένας εικαστικός, από τη στιγμή που δραστηριοποιείται επαγγελματικά, υποχρεούται να διευθετεί καθημερινά διάφορα πρακτικά θέματα.

Στις επικοινωνίες, στο marketing, στα logistics και γενικά σε διάφορες οργανωτικές λεπτομέρειες είναι πολύ σημαντική η γνώση και εμπειρία αυτή.

Η ενασχόλησή μου επίσης με το έπιπλο με έχει βοηθήσει λόγω της εξοικείωσής μου με ποικιλία υλικών και η ενασχόλησή μου με τις εκδόσεις στην δημιουργία των καταλόγων μου και στην οργάνωση των εκθέσεων.

Στη δημιουργία έργων τέχνης, πιστεύω πως εκτός από τις σπουδές μου στη Σχολή Καλών Τεχνών, με βοηθούν γνώσεις μαθηματικών και γεωμετρίας, γενικές γνώσεις και διαβάσματα, οι επισκέψεις σε εκθέσεις τέχνης, η καθημερινότητα, η επικαιρότητα και φυσικά οι προσωπικές εμπειρίες και συναισθήματα».

Το φάρμακο ως εννοιολογικός καμβάς

Το έναυσμα για την καταβύθιση στο θέμα της Ίασης δόθηκε όταν η Πέγκυ Κλιάφα ακόμη φοιτούσε στην ΑΣΚΤ και τυχαία παρατήρησε σε ένα περιοδικό μια διαφήμιση χαπιού.

«Ξεκίνησα να το ζωγραφίζω και να αναρωτιέμαι αν είναι απαραίτητο να διαφημίζονται τα φάρμακα ή αυτονόητο πως αν τα χρειάζεται κάποιος, θα τα αναζητήσει».

Ύστερα η ίδια η εμπειρία έστρεφε την προσοχή της στο ίδιο θέμα: «να πάρω άλλο ένα χάπι για τον πονοκέφαλο;», «να δώσω πάλι αντιβιοτικά στα παιδιά μου».

«Η έννοια του φαρμάκου λειτουργεί ως “ομπρέλα” για τη συνολική μου εικαστική δημιουργία -ένα θεμελιώδες θέμα πάνω στο οποίο αναπτύσσω τη δουλειά μου-, αλλά συχνά γίνεται απλά το όχημα για να θίξω άλλα θέματα, που σχετίζονται με την ανθρώπινη ύπαρξη».

Η Πέγκυ Κλιάφα βέβαια από τότε έχει συμμετάσχει σε πλήθος ομαδικών εκθέσεων και σε τρεις ατομικές.

Έργα της συγκαταλέγονται σε αξιοσημείωτες ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Αυτή συνομιλία τη βρίσκει σε μία φάση καίρια, όπου το έργο της μετατοπίζεται από τον προσωπικό στον συλλογικό προβληματισμό, με φιλοσοφικά και κοινωνικά ερωτήματα πέρα από το ατομικό σώμα.

Το Ζιγκουράτ ως άξονας αναζήτησης

Στο κέντρο του εκθεσιακού χώρου στη Γκαλερί Ζουμπουλάκη δέσποζε ένας μεγάλος πολυέλαιος με τη μορφή ανεστραμμένου Ζιγκουράτ. Η μεγάλη αυτή σύνθεση απαρτιζόταν από διαφανείς κάψουλες-χάπια και από άδειες καρτέλες χαπιών (blister) και αναρτήθηκε σε ικρίωμα (τρία επί τρία μέτρα). Το ζιγκουράτ, ως αρχέτυπο της ανόδου και της σύνδεσης ουρανού και γης, φέρει μέσα του την έννοια της ιεραρχίας.

Όπως σημείωσε η επιμελήτρια της συγκεκριμένης έκθεσης Σωζήτα Γκουντούνα, «η έκθεση δεν παρουσιάζει απλώς μια αισθητική αντίθεση μεταξύ δύο μορφών (του άκαμπτου πλέγματος και του ανοδικού ζιγκουράτ), αλλά σκηνοθετεί μια φιλοσοφική και ιστορική αντιπαράθεση».

Όπως πρόσθεσε η γνωστή επιμελήτρια, «το ζιγκουράτ, μια ιερή κατασκευή από τη Μεσοποταμία, αντιπροσωπεύει έναν διαφορετικό τρόπο κατανόησης του χώρου, της υγείας και της κοινωνίας – έναν τρόπο που ήταν ολιστικός, στρωματοποιημένος και πνευματικά εμπλεκόμενος.

Εν τω μεταξύ, το μοντερνιστικό πλέγμα, με την ψυχρή του αποτελεσματικότητα, αντανακλά τη σύγχρονη κατάσταση: έναν κόσμο όπου οι συστημικές κρίσεις υγείας – ρύπανση, αστική αποξένωση, επιδημίες ψυχικής υγείας – δεν αντιμετωπίζονται με δομικές αλλαγές αλλά με χάπια, γρήγορες λύσεις, που καλύπτουν αντί να διορθώνουν».

Η Πέγκυ Κλιάφα συμπλήρωσε έτσι ότι «με ενδιέφερε η κάθετη διάστασή του, σε αντίθεση με την οριζόντια ψυχρότητα του μοντερνιστικού grid. Το ζιγκουράτ ενεργοποιεί μια σωματική και πνευματική διαδρομή – έναν άξονα αναζήτησης, προσφοράς και ίασης.

Ο Αριστοτέλης, πάλι

Η συζήτηση μοιραία οδηγήθηκε σε θέματα ταύτισης και αριστοτελικής κάθαρσης. Αφενός για τον ίδιο τον δημιουργό πώς η τέχνη οδηγεί στην ίαση ως πνευματική διαδικασία και εμπλοκή με την ύλη και ύστερα πώς η αντανάκλαση αυτής της μεταφυσικής και πρακτικής εμπειρίας μεταλαμπαδεύεται στο θεατή.

«Η σχέση του θεατή με τα έργα μεγάλης κλίμακας και ειδικά με εκείνα που ενσωματώνουν φως, αποκτά μια αίσθηση συμμετοχής και αναμέτρησης.

Ενεργοποιείται ο θεατής με τρόπους που ξεπερνούν την παραδοσιακή εμπειρία θέασης. «Δεν κοιτάς απλώς το έργο – βρίσκεσαι μέσα του». Το σώμα γίνεται συνδημιουργός της εμπειρίας και επιδρά στον χώρο, στο φως και στα υλικά, προκαλώντας μια φυσική αναμέτρηση με το έργο, πέρα από την απλή οπτική παρατήρηση.

Με τον τρόπο αυτό η σωματική παρουσία και η αλληλεπίδραση παίζουν ρόλο στη μεταφορά του νοήματος. Η ίδια η δομή των έργων – μεγάλα γλυπτά, φωτεινές κολώνες από κάψουλες, μεγάλα επιτοίχια collages – δημιουργεί ένα περιβάλλον όπου ο θεατής δεν είναι απλώς παρατηρητής, αλλά βιώνοντας τον χώρο, συμμετέχει και στα θέματα που τίθενται, αναρωτιέται για την έννοια του πλέγματος, της τάξης, του ελέγχου και της θεραπείας, ειδικά στην τελευταία μου ατομική έκθεση. Η θεραπεία θα επιθυμούσα να είναι και σωματική, όχι αφηρημένη.

Σε εγκαταστάσεις μεγάλης κλίμακας η αναμέτρηση του θεατή με το έργο είναι συχνά σωματική (συμμετοχή στον χώρο), αισθητηριακή (χρήση φωτός, μεγάλων όγκων, υλικών), εννοιολογική (στοχασμός πάνω στα θέματα που θίγονται).

Δεν είναι απλώς θέαση, αλλά διάλογος και εμπλοκή, που ζητούν από τον θεατή να βιώσει, να στοχαστεί και να αναμετρηθεί με τα θέματα και τις δομές που οι εγκαταστάσεις θίγουν.

Όλα τα έργα μου προκαλούν ένα αίσθημα λύτρωσης όταν τελειώνουν και νιώθω ότι έχουν εκπληρώσει το στόχο τους».

Αφηγηματικότητα

Και έτσι κατά αυτόν τον τρόπο θα μπορούσε κανείς να διακρίνει ομοιότητες ανάμεσα στην πλάση ενός έργου τέχνης και τη σχέση με τον Άλλον.

«Δεν το είχα σκεφτεί, αλλά πράγματι υπάρχουν. Και στις δυο περιπτώσεις όλα ξεκινούν από ένα ενδιαφέρον, περιέργεια, μια σπίθα, απαιτούν χρόνο για την ωρίμανση μέσα από φάσεις αμφιβολίας και κρίσης, απαιτούν “πολλή δουλειά”, ειλικρίνεια, δέσμευση και τελικά μας μεταμορφώνουν σε κάποιο βαθμό», αναλογίζεται η Πέγκυ Κλιάφα.

Τα έργα που παρουσίασε στην Γκαλερί Ζουμπουλάκη παρότι αφαιρετικά, αισθάνεται κανείς ότι εμποτίζονται με ανθρώπινες ιστορίες, με την πατροπαράδοτη αφηγηματικότητα τρόπο τινά.

Της άρεσε η παρατήρηση, και θυμήθηκε τη συμμετοχή της στην ομαδική έκθεση Η ύλη ως αφήγηση σε επιμέλεια της Δρς Λίνας Τσίκουτα.

«Το υλικό της δημιουργίας και η μορφή του μπορεί να είναι φορτισμένα με τέτοιο τρόπο που να δημιουργούν μια αφήγηση, να παραπέμπουν σε μνήμες και ιστορίες», επισημαίνει.

 

«Το φάρμακο και η συσκευασία του αποτελούν χαρακτηριστικά τέτοια παραδείγματα. Κάψουλες-χάπια, αναβράζοντα δισκία, καρτέλες χαπιών, σύριγγες, φιαλίδια, σακούλες φαρμακείου … χρησιμοποιώ αυτά τα υλικά τόσο για την αισθητική τους αξία, όσο και γιατί αποτελούν φορείς νοημάτων και συνειρμών.

Τα χάπια με τα διάφορα χρώματα και σχήματά τους, οι κάψουλες και οι καρτέλες χαπιών με τη διαφάνεια και τη γυαλάδα τους ή οι καρτέλες αλουμινίου που είναι από μόνες τους μικρά γλυπτά, δημιουργούν μια πληθώρα υλικών και ιδεών, που συνθέτουν τα έργα μου, όπως κάποιος άλλος καλλιτέχνης θα λειτουργούσε με τα χρώματα, τον πηλό, τις ψηφίδες, μεταξύ άλλων.

Από την άλλη μεριά, φέρουν και ένα μεγάλο φορτίο εννοιών, συχνά στο κατώφλι ανάμεσα στο θεραπευτικό και το τοξικό. Ένα χάπι μπορεί να είναι φάρμακο ή εξάρτηση· μια σακούλα φαρμακείου μπορεί να φέρει ανακούφιση ή και την υπενθύμιση μιας μακροχρόνιας ασθένειας.

Είναι φυσικό να εμπεριέχουν και μια αφήγηση και να μετατρέπουν το έργο σε αφηγηματικό επίσης», καταλήγει η ίδια.