Οι μοναδικής σημασίας Δεσμώτες του Φαλήρου σε έκθεση: Κατάδυση στην ιστορία

Ένα ιστορικό γεγονός, που οδήγησε, μεταξύ άλλων στην γένεση της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Μια πορεία δύσκολη, με εμφύλιους, στάσεις και ανατροπές στην εξουσία και με ένα «επεισόδιο», μεταξύ όλων αυτών, να καταγράφεται στην ιστορία με ιδιαίτερη ονομασία: Κυλώνειον Άγος. Έκφραση, που ακόμη και σήμερα χρησιμοποιείται για πράξεις που επισύρουν την ντροπή για ένα κράτος ή μία πόλη. Με αυτό ακριβώς το ιστορικό πλαίσιο οργανώνεται η έκθεση των «Δεσμωτών», που έχουν αποκαλυφθεί στο Φάληρο εντός του περιβόλου του Κέντρου Πολιτισμού ΄Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος.

Πρόκειται για τους σκελετούς 79 ανθρώπων του 7ου π.Χ. αιώνα, που βρέθηκαν δεμένοι με σιδερένια δεσμά και παραταγμένοι σε σειρές έχοντας υποστεί βίαιο θάνατο κατά την διάρκεια πολιτικών αναταραχών στην Αθήνα.

Μία εικόνα δυσάρεστη ασφαλώς, έστω και χιλιετίες μετά, που όμως η έκθεση, που προγραμματίζεται στο μικρό επιτόπιο μουσείο της Εσπλανάδας του Φαλήρου επιχειρεί να ξεπεράσει με βάση την μουσειολογική και μουσειογραφική μελέτη, οι οποίες εγκρίθηκαν από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Έτσι ώστε ο επισκέπτης να αντιληφθεί την εκτέλεση των Δεσμωτών ως ιστορικό γεγονός , χωρίς να εγκλωβιστεί στην εικόνα του βιαιοθανάτου τους.

Με αυτό το σκεπτικό και καθώς ο αρχαιολογικός χώρος αντιμετωπίζεται ως ιστορικός τόπος στον οποίο εντοπίσθηκε αυτό το μοναδικό εύρημα η εκθεσιακή προσέγγιση κινείται γύρω από τέσσερεις άξονες: Τον χρόνο, τον χώρο, την ιστορία του τόπου και ασφαλώς την σπουδαιότητα των Δεσμωτών. Επικουρικά στην όλη συλλογιστική θα λειτουργεί και το κτηριακό κέλυφος, το οποίο βρίσκεται σε φάση υλοποίησης με ορίζοντα ολοκλήρωσης τον Απρίλιο του 2016 ενώ το μουσείο θα είναι έτοιμο να λειτουργήσει έναν χρόνο αργότερα.

Η ομαδική ταφή

Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός του μουσείου, με τη διαδικασία της βύθισης από την επιφάνεια του εδάφους, της καθοδικής πορείας, που καλείται να ακολουθήσει ο επισκέπτης μέσω μιας κυκλοτερούς ράμπας και της εναλλαγής από ημιυπαίθριο σε στεγασμένο υπόγειο χώρο στοχεύει να τον προετοιμάσει πνευματικά και ψυχολογικά για την ορθή ανάγνωση αυτής της κατά χώραν ομαδικής ταφής.

Η επίσκεψη αρχίζει με την ενημέρωση σχετικά με το έκθεμα, που περιλαμβάνει σύντομη εισαγωγή καθώς και ένα προειδοποιητικό κείμενο για την έκθεση ανθρώπινων καταλοίπων για να ακολουθήσει η κατάβαση στο χρόνο, από τον 21ο αιώνα στην αρχαιότητα δίνοντας έμφαση σε εικονογραφικό υλικό.

Σημαντικό είναι το επόμενο στάδιο, της μετάβασης στον χώρο, όπου παρουσιάζεται η περιοχή με κείμενα, χάρτες και σχέδια ώστε να γίνεται αντιληπτή η αρχαία χωροταξία και η σχέση του Φαλήρου με την Αθήνα, ακόμη και σε αντιπαραβολή με τη σημερινή χωροταξία. Εδώ παρουσιάζεται και ο συγκεκριμένος χώρος του νεκροταφείου αλλά και γενικότερα οι διαφορετικές ταφικές πρακτικές στην αρχαιότητα, τα έθιμα, οι αξίες και οι διαβατήριες τελετές απέναντι στο άγνωστο.

Η Αθήνα του 7ου π.Χ. αιώνα όμως, που ακολουθεί, είναι το κλειδί για την αντίληψη και ερμηνεία των ευρημάτων σε συσχετισμό με την ιστορία της, ειδικά αυτήν την εποχή των πολιτειακών εξελίξεων, που είχαν ως συνέπεια μεγάλες αλλαγές, οι οποίες οδήγησαν μακροπρόθεσμα στη γέννηση της δημοκρατίας.

Κατά χώραν έκθεση

΄Εχοντας λάβει έτσι, την απαραίτητη πληροφόρηση οι επισκέπτες θα είναι έτοιμοι για την κατά χώραν έκθεση των Δεσμωτών. Τον χώρο των λειψάνων δηλαδή, ο οποίος πάντως θα είναι ορατός μέσα από υαλοπίνακες, κατά κύριο λόγο για την προστασία τους, καθώς πρόκειται για ένα εξαιρετικά ευαίσθητο σύνολο, η διατήρηση του οποίου απαιτεί ειδικές συνθήκες -φωτισμού, υγρασίας, αέρα κλπ.

Τέλος, σύμφωνα με την μουσειολογική μελέτη προβλέπεται στην επόμενη στάση επίσκεψης η προβολή ενός χορευτικού δρώμενου, που είναι εμπνευσμένο από τους Δεσμώτες ενώ η έξοδος των επισκεπτών θα γίνεται από την ίδια ράμπα εισόδου.

Συνολικά περί τα 450 τ.μ. καλύπτει ο υπόγειος χώρος αυτού του κελύφους ενώ ο επίγειος καταλαμβάνει έκταση περίπου 425 τ.μ. για τις υποδομές λειτουργίας και τους χώρους εξυπηρέτησης των επισκεπτών. Προϋπολογισμού 6.500.000 ευρώ το έργο χρηματοδοτείται εξάλλου, από το Ταμείο Ανάκαμψης.

Η παραδειγματική εκτέλεση

Το 2016 ήρθαν στο φως οι Δεσμώτες από τις ανασκαφές της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πειραιά με επικεφαλής την αρχαιολόγο Στέλλα Χρυσουλάκη προϊσταμένη τότε της Εφορείας.

Πρόκειται ένα για πολυάνδριο, με τους νεκρούς στην πλειονότητά τους νεαρά άτομα, αν και ανάμεσά τους υπάρχουν και κάποια μικρότερης ηλικίας. Το σημαντικό όμως είναι, ότι οι νεκροί που βρέθηκαν θαμμένοι σε τρία ορύγματα ήταν αλυσοδεμένοι. Στο πρώτο όρυγμα είχαν ταφεί 40 άνδρες, με τα χέρια δεμένα και τεντωμένα ψηλά, μπροστά από το σώμα τους αλλά και με τις προβλεπόμενες σπονδές, στοιχείο που δείχνει, ότι επρόκειτο για αθηναίους πολίτες, για τους οποίους παρά την ατιμωτική εκτέλεση επιφυλάχθηκε και μία στοιχειωδώς αξιοπρεπής ταφή. Στο δεύτερο οι άνδρες βρέθηκαν με τα χέρια ψηλά πάντα αλλά πίσω από το σώμα και χωρίς μεταλλικά δεσμά ενώ στο τρίτο, τα χέρια των εκτελεσμένων έφεραν κι αυτά σιδερένια δεσμά.

Σε κάθε περίπτωση και σύμφωνα με τους ισχύοντες νόμους της εποχής στην αρχαία Αθήνα επρόκειτο για ομαδική, παραδειγματική εκτέλεση, η οποία σύμφωνα με τους αρχαιολόγους δεν αφορούσε κοινούς καταδίκους. Αντίθετα φαίνεται να παραπέμπει σε κάποια από τις διαμάχες μεταξύ διαφορετικών ολιγαρχικών φατριών για την κατάληψη της εξουσίας. Επρόκειτο άλλωστε για μία μακρά περίοδο εντάσεων από την οποία χαρακτηριστικότερη ήταν αυτή του Κυλώνειου Άγους.

Το Κοιλώνειον Άγος

Για την ιστορία περί το 632 π.Χ. (ή το 628 π.Χ.) ο ολυμπιονίκης Κύλων, γαμπρός του τυράννου των Μεγάρων Θεαγένη θέλησε να καταλάβει την εξουσία στην Αθήνα παίρνοντας την θέση του τυράννου Μεγακλέους. Για το σκοπό αυτό και με την βοήθεια του αδελφού του και του πεθερού του κατέλαβε την Ακρόπολη αλλά όχι για πολύ. Γιατί η αντίδραση του Μεγακλέους που προερχόταν από την μεγάλη οικογένεια των Αλκμεωνίδων ήταν καθοριστική, έτσι που ο Κύλωνας να αναγκαστεί να διαφύγει στα Μέγαρα ενώ οι οπαδοί του, που έμειναν πίσω κατέφυγαν στον βωμό της Αθηνάς Πολιάδος ως ικέτες. Κάτι που σήμαινε, ότι ήταν προστατευμένοι από την θεά και κανείς δεν μπορούσε να τους πειράξει.

Η συνέχεια ωστόσο δεν ήταν καλή γι΄αυτούς, αφού οι Αλκμεωνίδες, πρώτα τους ξεγέλασαν υποσχόμενοι, ότι αν εγκατέλειπαν το ιερό δεν είχαν να φοβηθούν τίποτε και μετά, ενώ αυτοί κατέβαιναν από την Ακρόπολη τους σκότωσαν, παραβαίνοντας τα ιερά έθιμα.

Η κατακραυγή ήταν μεγάλη όμως, με τους Αθηναίους να στρέφονται εναντίον των Αλκμεωνίδων, οι ταραχές να επεκτείνονται στην πόλη και τελικά οι ιερόσυλοι να καταδικάζονται σε εξορία. Αλλά ούτε και τότε ησύχασαν τα πράγματα καθώς το άγος – οργή θεού, μίασμα και κατάρα- εξακολουθούσε να υφίσταται. Πόσο μάλλον, που μεγάλος λοιμός με πολλούς θανάτους έπληξε την Αθήνα, με την συνέχεια της ιστορίας, εκτός από τις πολιτικές ταραχές που εξακολουθούσαν, να επιβάλλουν τον καθαρμό της πόλης. Όπως και έγινε.

Η σχέση των Δεσμωτών του Φαλήρου με όλη αυτή την ταραγμένη περίοδο θεωρείται προφανής, ποιοί ακριβώς όμως, ήταν οι άνθρωποι αυτοί που καταδικάστηκαν σε εκτέλεση με αυτόν τον τρόπο κι αν όντως εν τέλει ήταν στασιαστές δεν θα γίνει ποτέ γνωστό.

Διαβάστε επίσης:

Μενδώνη: Έργα Πολιτισμού άνω των 25 εκατ. ευρώ στην Ημαθία

Πόσο κοστίζει το αυτοκίνητο μιας βασίλισσας; Το αγαπημένο όχημα της Ελισάβετ σε δημοπρασία

Ένας χριστιανικός σταυρός στον Περσικό Κόλπο – Τα ευρήματα αποκαλύπτουν